Naxçıvan elə bir məkandır ki...

Bu zaman tanınmış şair Məmməd Rahimin bu misraları yadıma düşür: “Qubanı, Göygölü görməmisənsə, demə ki, görmüşəm Azərbaycanı”. Bəs görəsən o, Naxçıvanı niyə unudub? Bu sualıma cavab tapmaqda çətinlik çəkirəm. Odur ki, onun şeirinə özlüyümdə əl gəzdirirəm: “Qubanı, Göygölü, Naxçıvanı görməmisənsə, demə ki, görmüşəm Azərbaycanı...”

“Naxçıvanın uğurlu inkişafı məni xüsusilə sevindirir. Mən Naxçıvanın rəhbəri Vasif Talıbovun fəaliyyətini xüsusi qeyd etmək istəyirəm. O, öz fəaliyyəti ilə ulu öndər Heydər Əliyevin tutduğu yolu Naxçıvanda davam etdirir. Bu, çox böyük nailiyyətdir”.

İlham Əliyev,

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti.

Əcəmi, Hinduşah Naxçıvani, Cəmşid Naxçıvanski, Yusif Məmmədəliyev, Cəlil Məmmədquluzadə, Məmməd Səid Ordubadi, Hüseyn Cavid, Bəhruz Kəngərli, Heydər Əliyev... Mən Naxçıvanı ölkəmizin tarixində, mədəniyyət, elm, siyasət aləmində əhəmiyyətli yer tutan bu şəxslərlə tanıyırdım. Mən Naxçıvanı onun “Sirab”ı, “Badamlı”sı, Batabatı ilə tanıyırdım. Mən bu qədim diyarı Möminə xatın türbəsi ilə tanıyırdım. Bunlardan başqa, o yurdu mənə tanıdacaq başqa bir atribut tanımırdım. Çünki Naxçıvanda - Nəqşicahanda, Nuh çıxanda olmamışdım. Onun seyrinə dalmamışdım. Sən demə, elə şeylər var ki, yalnız onunla təmasda olanda, onun qoynunda xəyallara dalanda çox sirlərdən agah olursan.

Ölkəmizin əksər bölgələrini, demək olar ki, gəzmişəm, onların sosial-iqtisadi inkişafları ilə bağlı öz təəssüratlarımı bu və ya digər şəkildə qələmə almışam. Bircə baş çəkmədiyim məkan Naxçıvan idi ki, onun inkişafını öz gözlərimlə görməmiş, elə bu səbəbdən ondan söz açmamışdım. Doğrudur, ekran vasitəsilə, qəzet-jurnallarla onun inkişafından xəbərdar idim. Lakin bütün bunları öz gözlərimlə görmədən bir yazı yazmaq istəmirdim. Bu günlərdə, necə deyərlər, tilsimi qıra bildim və çoxdan həsrətində olduğum bu məkana üz tutdum.

İlk təəssüratın sevinci

Paytaxtdan Naxçıvana gedib-qayıdan həmkarlarımızdan həmişə bu sözləri eşitmişəm: “Təyyarədən Naxçıvana enəndə elə bil başqa bir aləmə düşürsən”. Elə bu yaxınlarda Naxçıvanda olmuş qəzetimizin redaktoru Ürfan Məmmədli də ona ünvanladığım suala təxminən bu səpkidə cavab vermişdi. Mən də oradan qayıtdıqdan sonra səfərimlə maraqlananlara belə cavab verməklə yanaşı, bu kəlmələri də əlavə etdim: “Naxçıvan elə bir məkandır ki, onu yalnız sözlə təsvir etmək mümkün deyil. Gərək görəsən...”

Naxçıvanla ilk tanışlığım, təbii ki, onun hava limanından başladı. Liman qarşısında eyni uniformada dayanmış insanları görəndə, sözün düzü, təəccübləndim. Məni bu təəccübdən onlardan bir neçəsinin: “Sizi hara aparmaq lazımdır?” sözləri xilas etdi. Sən demə, onlar müştəri gözləyən taksi sürücüləri imiş. Bölgə müxbirimiz Mazlum Atik az sonra məlumat verdi ki, Naxçıvanda, ümumiyyətlə, ictimai nəqliyyat diqqət mərkəzindədir. Səliqə ilə geyinmiş sürücülər peşə geyimlərində (uniformada) əhaliyə qulluq edirlər. Az sonra avtobuslarda da belə sürücülərlə salamlaşmaq mənə nəsib oldu. Yeri gəlmişkən, onu da deyim ki, orada olduğum müddətdə nə arxasınca tüstü buraxan, nə də qulaqbatırıcı siqnallarla şütüyən bir avtomobilə belə rast gəlmədim. Halbuki nəinki paytaxtda, hətta əksər bölgələrimizdə belələri kifayət qədərdir.

Rahat yollar, gözoxşayan yaşıllıqlar...

Naxçıvanda 2010-cu ildə yol infrastrukturunun inkişafı ilə bağlı əhəmiyyətli tədbirlər həyata keçirilib, 277 kilometr uzunluğunda yeni yollar salınıb. İstifadəyə verilmiş yolların 167 kilometri magistral, 110 kilometri isə yerli əhəmiyyətli yollardır. Bu yolların rahatlığına, yol boyu uzanan yaşıllıqların insana gətirdiyi yeni nəfəsə söz ola bilməz. Naxçıvandan Şərura gedərkən bu rahatlığın şahidi olduq. Başqa bölgələrimizdən fərqli olaraq, naxçıvanlılar yalnız hərəyə bir ağac əkməklə kifayətlənməyiblər. Onlar əkdikləri meyvə ağaclarının boya-başa çatdırılmasına da səylə çalışıblar. Hətta əkilmiş minlərlə ağacın hər biri damcı üsulu ilə suvarılır. Həmin yolun 15-20 kilometrliyində maşından düşüb ərikdən, alçadan dadmaq bizə də nəsib oldu. Sürücünün sözlərindən bəlli oldu ki, yollar boyu meyvə ağacları iməciliklər yolu ilə müxtəlif dövlət, eləcə də digər təşkilat və qurumlar tərəfindən əkilib və onlara xüsusi qulluq göstərilir. Bir sözlə, Naxçıvanın bütün yollarında belə könülaçan mənzərələrlə qarşılaşmaq mümkündür. Hətta müalicəvi məkana - Duzdağa gedən yolun kənarlarında ardıcıllıqla və eyni məsafədə əkilmiş 10 minlərlə ağac hesabına meşə zolağı yaranıb. Halbuki bəzi mütəxəssislər burada ağac yetişdirməyin qeyri-mümkünlüyünü söyləyirmişlər. Lakin Naxçıvanın hər bir bucağını yaşıllığa qərq etməyi də qarşısına məqsəd qoymuş Naxçıvan Muxtar Respublikası rəhbərliyinin qətiyyəti bu yolu da yaşıllıqlara qərq edib. Təbii ki, bütün bunlar Duzdağ ərazisini turizm zonasına çevirmək istiqamətində atılan addımlardan biridir.

Turizmdən söz düşmüşkən, Naxçıvan Muxtar Respublikası mədəniyyət və turizm nazirinin müavini Məhəmməd Həsənovla söhbətdən aydın oldu ki, ötən il Naxçıvana 288 min turist gəlib ki, onların da 246 min 246-sı xarici ölkə vətəndaşları olub. Onun sözlərinə görə, Muxtar Respublikada turizmin inkişaf etməsini əngəlləyən amillər də var. Birincisi, Naxçıvanın blokada şəraitində yaşamasıdır. Belə ki, Muxtar Respublikadan Azərbaycanın digər bölgələrinə gediş-gəliş ən bahalı nəqliyyat vasitəsi - təyyarə ilə həyata keçirilir. Avtobusların İran ərazisindən keçmələri isə turistləri ikinci bir dövlətin ərazisindən səfər etmək kimi bir çətinliyə salır. İkinci amil isə keçmiş sovet dönəmində İran və Türkiyə kimi ölkələrlə həmsərhəd olduğuna görə Naxçıvanda turizm inkişafına imkan verilməməsidir. O dövrdə bu diyarda bir dənə də olsun turizm bazası olmayıb. Yəni müstəqillik illərində Naxçıvanda turizmin inkişafına sıfırdan başlanılıb. Hazırda isə təkcə bir faktı xatırlatmaq kifayətdir: Naxçıvanda 22 mehmanxana fəaliyyət göstərir.

Yas məclislərində təmtəraqa son qoyulub

Şərurda vətəndaşlarla söhbət zamanı məlum oldu ki, Naxçıvanda keçirilən yas məclislərində təmtəraqa son qoyulub: “Ümumiyyətlə, bu gün Naxçıvanda, sözün həqiqi mənasında, bir qayda-qanun hökm sürür”, - deyirlər həmsöhbət olduğumuz sakinlər. Naxçıvanda aparılan abadlıq və quruculuq işlərinin özündə də bir özünəməxsusluq var. Muxtar Respublikada tikintilərin səkiləri, az qala küçələri zəbt eləməsi halları yoxdur, inşa olunan bütün obyektlər elə bil zərgər dəqiqliyi ilə ölçülüb-biçilib. Heç yeni tikililəri demirəm, Sovet dönəmində inşa olunmuş binalara elə görkəm verilib ki, onların hər birini sənət əsəri sanmamaq mümkün deyil. Yeri gəlmişkən, onu da deyim ki, heç Bakıda belə görkəmdə binalar yoxdur, yenidən qurulanlar da, sadəcə, bir-birilərinin eynidir. Naxçıvanın küçələri elə təmizdir ki... Burada təmtəraqlı şadlıq sarayları da gözümə dəymədi.

Naxçıvan sənayesi 239 adda məhsul istehsal edir

Muxtar Respublikada sənaye sektorunda ciddi artım müşahidə olunmaqdadır. Belə ki, əgər 1989-cu ilədək Muxtar Respublikada 40 sənaye müəssisəsi mövcud idisə, hazırda onların sayı 423-ə çatıb, 239 adda məhsulun istehsalı təmin olunub. Bu gün Naxçıvanda istehsal edilən bir çox məhsullar İrana, Türkiyəyə, Gürcüstana, Rusiyaya və başqa dövlətlərə ixrac olunur. Bu gün bu diyar artıq enerji ixrac edir. Hətta xarici ölkələrin vətəndaşları onun müəssisələrində çalışmağa can atırlar. Bir il öncə fəaliyyətə başlamış “Bellissa” Mebel və Dekorasiya Fabrikinin direktoru Turan Koroğlu da bizimlə söhbətində bu nüanslardan söz açdı. Yeri gəlmişkən, onu da qeyd edim ki, bu fabrik, sözün həqiqi mənasında, insana rahatlıq gətirəcək mebelləri ilə dünyaya səs salmaq niyyətindədir.

Sirli və şəfalı məkan

Səfər çərçivəsində “Duzdağ” Fizioterapiya Mərkəzində də olduq. Bura, həqiqətən də, sirli bir məkandır. Dağın içərisində tuneldə irəlilədikcə baş həkim Ruslan Süleymanov bu məkan barədə ətraflı məlumat verir. Deyir ki, yeraltı şöbə duz mədənində II əsas dağ sexində, girişdən 300 metr məsafədə, 110 metr dərinlikdə 9 işlənmiş ştrixdə yerləşir. Onun sözlərinə görə, bu müalicə ocağına dünyanın hər yerindən bronxial astma və astmatik komponentli digər xəstələr gəlirlər. Müalicə kursları qəbul edib, xəstəlikdən qurtulurlar: “Yeraltı hissədə - duz mədəni şaxtasında gecə və gündüz havanın temperaturu 18-20 dərəcəyə yaxın olur. Burada duz qatının qalınlığı 8,2 metrə çatır. Elə xəstələrə şəfa verən əsas amil də mikroiqlimdir. Yəni havanın tərkibində olan yüksək dispersli natrium-xlor ionlarının olmasıdır. Müalicə kursu böyüklər üçün 16-20, uşaqlar üçün 10-15 seansdır. Xəstələr axşam saat 6-dan səhər 8-dək şaxtada olurlar. Burada ilin hər bir fəslində şəfa tapmaq mümkündür. Xəstələrlə həmsöhbət olarkən onlar məhz buraya üz tutduqdan sonra yaşadıqları problemlərdən azad olduqlarını dilə gətirdilər. Mərkəzin yaxınlığında müasir standartlara cavab verən “Duzdağ” oteli də fəaliyyət göstərir.

Naxçıvanda Açıq Səma altında muzeyin nəzdindəki Möminə xatın türbəsini, Hüseyn Cavid məqbərəsini, Naxçıvan Dövlət Xalça Muzeyini, “Xan sarayı” Dövlət Tarix-Memarlıq Muzeyini.... ziyarət etdim. Və mən deyərdim ki, bu kimi ziyarətgahlarda tarixi anlar yaşadım. Hə, bir də... Naxçıvan Türk Liseylərinin bu diyarda xususi çəkisi var. Artıq bu təhsil ocağının xoş sədaları dünyanın hər yerindən gəlir. Deyəsən, gördüklərimin hamısından söz açsam, bir kitablıq təəssürat alınacaq.

“Nəqşi-cahan”dakı axşam yeməyinin də alayı ləzzəti oldu. Belə ki, ofisiantın: “Nə buyuracaqsınız?”sualına “Naxçıvanla bağlı hər şey” cavabını verdik. Az sonra süfrəyə Naxçıvan pendiri, Naxçıvan çörəyi, bir də Ordubad kababı gətirildi. Doğrusu, yamanca acmışdım. Bir yandan da yeməklərin tamı...

Çoxları təmsilçimiz Süleyman bəyi naxçıvanlı bilir

Bütün bunlardan sonra təmsilçimiz Süleyman Okumuşdan danışmamaq günah olardı. Odur ki, yazımın sonunda ondan da bir neçə kəlmə söz açmaq istəyirəm. O, həqiqətən də, “Zaman-Azərbaycan”ın Naxçıvandakı dəyərli təmsilçisidir. Mənə elə gəlir ki, “Zaman”ı Naxçıvanda sevdirən onun həm də insani keyfiyyətləridir. 14 il bu bölgədə yaşayan Süleyman bəyi artıq yerli sakinlər naxçıvanlı kimi tanıyırlar. Belə etimadı isə hər adam qazana bilmir.

Demə ki...

Bakıya qayıdıram. Təyyarə səmaya qalxanda buradan ayrılmağın məni nə qədər üzdüyünü dilə gətirməkdə çətinlik çəkirəm.

Yol boyu qədim və müasir Naxçıvanın gözəllikləri, bu yurdun zəhmətkeş insanları kino lenti kimi gözlərim önündən keçir. Bu zaman tanınmış şair Məmməd Rahimin bu misraları yadıma düşür: “Qubanı, Göygölü görməmisənsə, demə ki, görmüşəm Azərbaycanı”. Bəs görəsən o, Naxçıvanı niyə unudub? Bu sualıma cavab tapmaqda çətinlik çəkirəm. Odur ki, onun şeirinə özlüyümdə əl gəzdirirəm: “Qubanı, Göygölü, Naxçıvanı görməmisənsə, demə ki, görmüşəm Azərbaycanı...”

... Bakıya çatan kimi qızım zəng etdi. İlk təəssüratlarımı onunla bölüşdüm. Bir neçə dəqiqəlik söhbətdən sonra o, bu yay Naxçıvana səfər edəcəyini söylədi. Elə digər tanışlarım da oranı görmək üçün bir fürsət axtardıqlarını dilə gətirdilər.

Və sonda bir lətifə

İki qardaş gecəni səhərə kimi yatmayıb, lampa işığında kəndin ən varlı adamının pulunu hesablayır. Onlar səhər açılan kimi həmin varlının qarşısını kəsərək onu qorxutmaq üçün deyirlər ki, gecə yatmayıb sənin bütün gəlir-çıxarını hesablamışıq və bununla bağlı filan yerə şikayət edəcəyik. Varlı da gülə-gülə deyir: “Elə ona görə kasıbsınız. Bir lampa nöyütünüzü də zay eləyibsiniz”.

Naxçıvanda olanda nədənsə bu lətifə də yadıma düşdü. Doğrudan da, son illər bəziləri bu diyar haqqında elə şeylər yazırlar ki, nəticədə yalnız öz nöyütləri zay olur.

Qvami Məhəbbətoğlu

Zaman.- 2011.- 14-16 may.- S. 13.