Azərbaycan virtual məkanda: milli maraqlarımızı necə təmin edək

Ötən əsrin 80-ci illərindən başlayaraq, beynəlxalq aləmdə informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının (İKT) inkişafında yeni bir dövr başladı. Bu müstəvidə də XX əsrin sonları, XXI əsrin əvvəllərindən etibarən bəşəriyyət onun sivil inkişafına yeni təkan verəcək virtual məkana qədəm qoydu. Bütün bunları nəzərə alan ABŞ-ın və dünyanın tanınmış riyaziyyatçısı, qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsinin yaradıcısı, Kaliforniya Universitetinin professoru, azərbaycanlı alim Lütfü Zadə XXI əsrdə bəşəriyyətin gələcəyinin informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının sürətli inkişafından, o cümlədən virtual məkandan asılı olacağını xüsusi vurğulayıb. Amerikalı filosof T. Fridman isə: “Hər bir dövlətin virtual məkandakı gücü və qüdrəti onun malik olduğu elektron informasiya resurslarının xüsusi çəkisindən asılıdır”,- deyir.

Bütün bunları nəzərə alaraq, hazırda dünyanın bir çox inkişaf etmiş dövlətləri virtual məkanda siyasi baxışlarını və maraqlarını təbliğ etmək üçün sistemli və ardıcıl iş aparırlar. Bu baxımdan ötən əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində müstəqilliyini əldə edən Azərbaycan da XXI əsrdə inanılmaz elmi-texnoloji inkişafın, dünyanın gələcəyi hesab edilən virtual məkanla yeni bir gələcəyə qədəm qoyub. Ona görə də ümummilli liderimiz Heydər Əliyev yenidən hakimiyyətə qayıdışının ilk günlərindən kompyuterləşməyə xüsusi diqqət verərək, müvafiq nazirliklərə qısa müddətdə respublikamızda bu prosesi başa çatdırmaq və internet şəbəkəsindən əhalinin bütün təbəqələrinin geniş şəkildə istifadə edə bilməsi üçün göstəriş vermişdi.

1993-cü ilin avqustunda Heydər Əliyev Azərbaycanla Amerika qitəsi arasında birbaşa rabitənin yaradılmasına imkan verən peyk-rabitə sisteminin açılışı zamanı etdiyi çıxışında: “Azərbaycanın gələcəyi elm və texnologiyanın inkişafından, telekommunikasiyanın sonsuz imkanlarından istifadə edərək, özünün milli maraqlarını təmin etməsindən asılıdır”,- demişdi. Heydər Əliyev bununla da həmin dövrdə zamanın, sivil inkişafın nəbzini tutaraq, virtual məkanın Azərbaycan da daxil olmaqla, hər bir dövlətə özünün milli, mədəni, siyasi, iqtisadi, dövləti maraqlarını ən yüksək səviyyədə qorumaq üçün yeni imkanlar verdiyini uzaqgörənliklə müəyyən etmişdi.

Bu müstəvidə də Azərbaycanın virtual məkanda milli maraqlarının qorunmasında 2004-cü ildə yaradılmış Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin (RİTN) də rolu olduqca böyükdür. Məhz RİTN tərəfindən həyata keçirilən uğurlu tədbirlər nəticəsində Azərbaycan Transxəzər regionunda lider ölkəyə çevrilərək İKT-nin tətbiqi və elektron-hökumət sahəsində qonşu ölkələri geridə qoyub. Bu da virtual məkanda Azərbaycanın öz milli maraqlarını ən yüksək səviyyədə təmin etməsinə imkan verməkdədir.

Milli maraqlarımızın təminində virtual Azərbaycan amili

Ermənistanın işğalçılıq siyasətilə üzləşən Azərbaycanın öz milli maraqlarını virtual məkanda qoruması xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Bu, ölkəmizə bölgədə baş verən hadisələr barədə dünya ictimaiyyətinə operativ şəkildə məlumatlar çatdırmaq, mədəniyyətimiz, milli adət-ənənələrimiz, folklorumuz, məişətimizlə onları tanış etməyə imkan verir. Məsələnin bu tərəfinə diqqəti cəlb edən Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun (İTİ) direktoru, professor Rasim Əliquliyevin fikrincə, Azərbaycan həqiqətlərinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasında, mədəni dəyərlərimizin tanınmasında, dilimizin inkişafında internetin özünəməxsus yeri vardır. O: “Respublikamız haqqında məlumatların virtual məkanda yayımı Azərbaycan üçün əsas strateji məqsədlərdən biri hesab edilir”,- deyir.

Ekspertlərin əksəriyyətinin fikrincə, elm və texnikanın sürətli inkişafı konkret ərazi, sərhəd, dil, din, milli-mənəvi dəyərlər əsasında formalaşan Azərbaycan dövləti ilə yanaşı, virtual Azərbaycanın da yaradılmasını qaçılmaz zərurət kimi ortaya çıxarıb. Bu müstəvidə də virtual Azərbaycan elə virtual Vətən deməkdir. Ona görə də XXI əsrdə dünya azərbaycanlıları dedikdə, təkcə coğrafi deyil, həm də virtual Azərbaycanın sakinləri olan soydaşlarımız nəzərdə tutulmalıdır. Virtual Azərbaycan vasitəsilə formalaşdırılacaq milli informasiya mühiti isə müxtəlif səbəblər üzündən dünyanın 100-ə yaxın dövlətinin ərazisində yaşamağa məcbur olan azərbaycanlıların vahid məram ətrafında konsolidasiyasında strateji baza rolunu oynaya bilər. Bütün bunları nəzərə alan professor Rasim Əliquliyev: “Ana Vətəndən ayrı düşmüş azərbaycanlılar məhz müasir informasiya texnologiyalarının köməyi ilə virtual Vətən formalaşdırmalıdırlar”,- deyir.

Bu baxımdan hazırda qarşımızda duran başlıca vəzifə dünya azərbaycanlılarını məhz virtual məkan üzrə səfərbər etmək, onları milli-mənəvi və ideoloji dəyərlər əsasında silahlandırmaqdır.

Virtual Azərbaycanın yaradılmasını zəruriyyətə çevirən bir mühüm amil də günümüzdə gedən qloballaşma prosesinin ayrı-ayrı dövlətlər və xalqlar arasında baryerləri tədricən yox etməyə başlaması, milli özünəməxsusluğu aşınmaya məruz qoymasıdır. Belə bir şəraitdə Azərbaycan virtual dünyanın pozitiv imkanlarından səmərəli şəkildə bəhrələnməyə çalışmalı, milli ideya, ənənə və dəyərlər üzərində köklənmiş virtual informasiya məkanı yaratmağa nail olmalıdır.

Məhz ölkəmiz üçün xüsusi strateji önəm daşıyan bu amili nəzərə alan Prezident Administrasiyasının rəhbəri, akademik Ramiz Mehdiyev “Azərbaycan 2003-2008: reallığa çevrilən qeyri-adi zaman” əsərində haqlı olaraq yazır: “XXI əsrdə bəşəriyyəti ağuşuna almış qloballaşma dalğası xüsusən də müstəqilliyini yenicə qazanmış dövlətlər qarşısında zamanla ayaqlaşmaq, onun tələblərinə uyğun siyasət yeritmək, müasir dünya siyasətinin reallıqlarını düzgün dəyərləndirmək kimi mühüm vəzifələr qoyur”.

Filosof alim uzaqgörənliklə qeyd edir ki, “virtual dünya”da hər bir dövlətin gücü və qüdrəti onun intellektual potensiala, informasiya texnologiyalarına nə dərəcədə yiyələnməsi informasiya resursları vasitəsilə qloballaşan dünyaya təsir imkanları ilə müəyyən olunacaqdır. Ramiz Mehdiyev: “Biliklərə əsaslanan iqtisadiyyat quran, virtual informasiya məkanının reallıqlarına uyğun çevik siyasət yeridən dövlətlər qloballaşan dünyanın yeni siyasi simasının müəyyənləşməsində əsas söz sahibi kimi çıxış edəcəklər”,- deyir.

Beləliklə, virtual Azərbaycanın formalaşdırılması Azərbaycanın milli özünəməxsusluğunun qorunub saxlanılması üçün taleyüklü bir önəm daşıyır.

Virtual Azərbaycanın yaradılması eyni zamanda informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məsələsini də gündəmə gətirir. Bu müstəvidə də XXI əsrdə informasiya təhlükəsizliyi məsələsi hər bir dövlətin xarici və daxili siyasətində mühüm rol oynayır. Dövlətin iqtisadi inkişafı və beynəlxalq aləmdə uğurları, eyni zamanda ona qarşı yönəlmiş informasiya təcavüzünün qarşısının alınmasından da asılıdır. Məhz bütün bunları nəzərə alaraq, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev 23 may 2007-ci il tarixdə “Azərbaycan Respublikasının milli təhlükəsizlik konsepsiyası”nı imzaladı. Konsepsiyada da qeyd olunur ki, XXI əsrdə Azərbaycan xalqının milli maraqlarının qorunmasında, ölkənin inkişaf etdirilməsində virtual məkanın reallıqları, informasiya təhlükəsizliyinin təmini ciddiliklə nəzərə alınmalıdır.

Veb-portallar

Virtual məkanda Azərbaycanın milli maraqlarının qorunması üçün veb-portalların yaradılması da məqsədəuyğundur. Məsələyə münasibət bildirən AMEA İTİ-nin böyük elmi işçisi İradə Ələkbərovanın fikrincə, milli maraqlarımızın, eyni zamanda dilimizin assimilyasiyadan qorunması üçün Azərbaycan terminlərini özündə toplayan xüsusi veb-portalın yaradılması mövcud problemlərin həlli baxımından son dərəcə vacibdir. O: “Belə olduğu halda, müxtəlif ölkələrdə yaşayan azərbaycanlılar ana dilinin təmizliyini və saflığını qoruyub saxlaya biləcəklər”,- deyir.

Bu müstəvidə də Azərbaycan adı altında yaradılan internet saytları (“www.azerbaijan.fr”, “www.azerbaijan.ru”, “www.azerbaijan.de” və s.) virtual məkanda Azərbaycan haqqında məlumatların tez bir zamanda əldə edilməsi və yayılmasına imkan verir.

Veb-portallar vasitəsilə həm də dünya azərbaycanlılarının gənc nəslinin təhsil problemini həll etmək üçün virtual Azərbaycan orta məktəbini yaratmaq mümkündür.

Bu mütərəqqi ideyanın gerçəkləşdirilməsi zamandan, məkandan, siyasi şəraitdən asılı olmadan dünyanın istənilən nöqtəsində məskunlaşmış azərbaycanlılara ana dilində yazıb-oxumaq, ölkənin ədəbiyyatı, tarixi, coğrafiyası, mədəniyyəti ilə yaxından tanış olmaq imkanı verəcək.

“Vikipediya” virtual ensiklopediyası

Elm və texnikanın sürətlə inkişaf etdiyi bir dövrdə təbii ki, Azərbaycanın virtual məkanda maraqlarının tam şəkildə qorunmasını yalnız virtual Azərbaycanın formalaşdırılması və veb-portalların yaradılması ilə təmin etmək mümkün deyil. Ona görə də internetdə həyata keçirilən müxtəlif layihələrdən, xüsusi ilə “Vikipediya” (Wikipedia) virtual ensiklopediyasının imkanlarından istifadə etmək virtual məkanda Azərbaycanın milli maraqlarının təmini üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyır.

“Vikipediya”nın virtual məkanda oynadığı əvəzsiz rola diqqəti cəlb edən İ. Ələkbərova deyir ki, onun (“Vikipediya”nın) verdiyi imkanlardan istifadə edilməsi hər bir dövlət üçün strateji önəm daşıyır. O: “Vikipediya” vasitəsilə hansı millət öz dəyərləri və həqiqətlərini geniş təbliğ edirsə, o, internet mühitində mövcud olan informasiya qarşıdurmasında da üstünlük əldə edir. Bunu nəzərə alaraq, “Vikipediya”da milli-mənəvi dəyərlərimiz haqqında yalnız Azərbaycan dilində yox, həmçinin dünya xalqlarının dillərində, xüsusən də, populyar dillərdə çoxlu sayda materiallar yerləşdirilməlidir”,- deyir.

Bu müstəvidə də Azərbaycan barədə “Vikipediya”ya yerləşdirilən məlumatların sayı ildən ilə artmaqdadır. Məsələn, əgər 2007-ci ildə “Vikipediya”nın Azərbaycan bölməsində məqalələrin sayı cəmi 3 min idisə, 2010-cu ildə məqalələrin sayı artıq 36 minə çatmışdır.

Bu baxımdan “Vikipediya”nın Azərbaycan bölməsini virtual Vətənin bir parçası da adlandırmaq olar.

Beləliklə, Azərbaycanın milli maraqlarının virtual məkanda qorunması İKT-nin imkanlarından ən yüksək səviyyədə istifadə edərək çoxşaxəli iş aparılmasından asılıdır və hazırda bununla bağlı dövlət səviyyəsində bir sıra tədbirlər həyata keçirilir. Bu müstəvi də də günümüzdə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin yeritdiyi siyasətin fövqündə məhz informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının sürətli inkişafı yolu ilə ölkəmizin virtual dünyada layiqli yerinin təmin edilməsi dayanır.

Yazı Azərbaycan Respublikasının Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondu ilə birgə müsabiqəyə təqdim edilir.

ƏZİZ MUSTAFA

Zaman.-2011.-24-25 noyabr.- S.8.