“Bu gün kinonu Azərbaycan dilində “danışdıran” rejissor yoxdur”

İndiki dövrdə seriallar efirin böyük hissəsini zəbt edib. Zövqlər müxtəlifdir, birinin bəyəndiyini digəri bəyənmir, digərinin bəyəndiyini başqası tənqid edir. Amma mənə belə gəlir ki, bütün serialları silib atmaq da doğru deyil. Çünki onlardan bəziləri insanları müsbət mənada yönləndirə bilir. Azərbaycanda isə seriallar həm az çəkilir, həm də mütəxəssislərin tənqidinə tuş gəlir. Müsahibəmizin budəfəki qəhrəmanı Rza Rzayev də bir zamanlar, xüsusilə də 90-cı illərin sonlarında ölkəmizdə kifayət qədər tanınanlardan olub. Lakin sonradan müəyyən səbəblərdən film və serial çəkilişlərinə ara verib. Onunla görüşüb kino və serial çəkilişləri, bu sahədəki çatışmazlıqlar übarədə söhbətləşdik. Qeyd edək ki, Rza hazırda “Dolu” romanı əsasında rejissor Elxan Cəfərovun çəkdiyi eyniadlı filmdə Drakon rolunu oynayır.

- Rza bəy, özünüz barədə oxucularımıza nə deyə bilərsiniz?

- 1973-cü ildə Naxçıvanda anadan olmuşam. Prezident yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasını bitirmişəm.

- Bəs necə oldu ki, serial və filmlərə çəkilmək təklifi aldınız?

- 1997-ci ildə Azərbaycan Dövlət Televiziyası (AzTV) “Bəsdir, ağlama” bədii filmini çəkirdi. Filmin rejissoru Rövşən Almuradlı idmançı aktyor tapa bilmirdi. O, həmin ərəfədə idman zalında məni gördü və fikrini dedi. Açığını deyim ki, bir qədər tərəddüd etdim. Çünki o dövrlər doğulduğum bölgədə aktyora, müğənniyə o qədər də yaxşı baxmırdılar. Ancaq düzünü deyim ki, bir idmançı kimi içimdə filmə çəkilmək istəyi vardı. Vandamın çəkildiyi filmlər mənim üçün sənət əsəri idi. Rejissorla söhbətdən sonra dedi ki, mən artıq axtardığım aktyoru tapmışam. Beləliklə, mən “Bəsdir ağlama” filminə çəkildim. 1999-cu ildə isə “Ünvansız qız” serialı çəkildi və baş rolu oynadım. İndi düşünürəm ki, sənəti tam dərk etmədiyim üçün həmin seriala çəkilmişəm. Bu gün belə bir təklif alsam, qəbul etmərəm. Çünki orada bir çox dövlətlərin mesajları var idi və mən indi anlayıram ki, filmin çəkilməsində məqsəd məhz bu imiş. Həmin serialın mənim üçün önəmi o oldu ki, sevdiyim aktyor, xalq artisti Həsən Məmmədovla birgə oynadım. Həmin dövrdə bu serial çox məşhurlaşdı və mən tanınmağa başladım. Serialda oynadığım rolun adı Rəşad idi, çoxları məni bu adla çağırırdı. Hətta bir dəfə zavod müdirlərindən biri yaxınlaşıb, zarafatla mənə demişdi ki, bizim başımıza oyun açırsan, çünki serial başlayan kimi bütün xanımlar baxmağa gedirlər və zavodda iş dayanır. Məhz onda populyarlığın nə olduğunu anladım.

- Səhv etmiriksə, klipə də çəkilmisiniz.

- Abbas Bağırovun “Sarı gəlin” klipində türk komandiri rolunu oynamışam.

- Azərbaycanda arzusunda olduğumuz serialların az çəkilməsini əsasən maliyyə məsələləri ilə əlaqələndirirlər. Bu fikrə münasibətiniz necədir?

- Təbii ki, maliyyə məsələlərinin də təsiri var. Amma ilk olaraq, ondan başlamaq lazımdır ki, bizdə kino sənayesi yoxdur. Serial sənət əsəri deyil. Xarici dövlətlərdə serialı daha çox çəkirlər ki, cəmiyyətə hansısa mesajları ötürsünlər. Məsələn, “Qurdlar vadisi” serialı Türkiyədə çəkildi, “dərin dövlət” anlayışı gündəmə gətirildi. İnsanlar “Qurdlar vadisi”ndən sonra “dərin dövlətin” nə demək olduğunu dərk etməyə başladılar. Məhz bundan sonra “Ergenekon” əməliyyatı həyata keçirildi. Bir çox inkişaf etmiş dövlətlər həyata keçirmək istədikləri məqsədləri seriallarla, buradakı mesajlarla cəmiyyətə ötürür və insanları buna alışdırırlar. “Amerikanı Hollivud qurub” fikri boş yerə deyilməyib. Müasir dövrdə insanların şüuruna kino və seriallar qədər təsir edəcək ikinci bir vasitə yoxdur. Deyərdim ki, indiki dövrdə ən pis kinonun tamaşaçısı ən yaxşı kitabın oxucusundan çoxdur. Bunu inkar etmək mümkün deyil...

- Dedikləriniz maraqlıdır, amma ölkəmizdə serialların az çəkilməsi ilə bağlı sualı tam əhatə etmədi...

- Məncə, bizdə mahiyyət və məzmun, təfəkkür, ideya, aktyor, rejissor, operator, kadr və pirotexniki problemi var. Bu gün kino dünyada artıq bir sənayedir və milyonlarla qazanc gətirir. Hətta belə deyirlər ki, bu gün narkotika və silah alverindən sonra ən çox pul gətirən sahə kinodur. Bu mənada bizim hansı filmimiz ən azı texniki baxımdan həmin kinolarla ayaqlaşmağa layiqdir? Bunun üçün öncə insan yetişdirilməlidir. Bizdə indi bir neçə yerli serial efirə verilir. Bəlkə də həmin serialı çəkənlərdən soruşsan ki, “çəkməkdə məqsədin nədir?” cavab verə bilməyəcək. Bu gün orada oynayan aktyora desən ki, “oynadığın rolu şərh elə”, heç nə deyə bilməyəcək. Kino milli adət-ənənələrə, dini dəyərlərə bağlı olan bir sənətdir. Sovet dövründə bizim rejissorları özlərinin görmək istədikləri kimi yetişdiriblər. Ona görə də müstəqillik illərində bu sahədə boşluq yarandı.

- Bəs yeni rejissorlar yetişirmi?

- Rejissor yön, istiqamət verəndir. İnkişaf etmiş ölkələrdə cəmiyyətə, insanlara çəkdiyi kinoların hesabına istiqaməti məhz rejissor verir. Rejissorluq həyat tərzi deməkdir. Ümumiyyətlə, yaradıcılıq həyat tərzidir. Rejissor nəyi necə görürsə, elə də təqdim edir. Rejissor öncə özü şəxsiyyət olmalıdır ki, cəmiyyətə nəsə verə bilsin. Belə bir söz var: “elm şəxsiyyətsiz ötüşə bilər, ancaq sənət yox”. Böyük sənəti böyük şəxsiyyətlər yarada bilirlər. Bu şəxsiyyətləri cəmiyyət və məktəb yetişdirməlidir. Bu gün çox şey təcrübədə öyrənilir. Dünənin səhvi bu günün düzünə yol açır. Əgər bizdə kino emalatxanası yoxdursa və iş getmirsə, hansı səhvləri edib, düzə doğru gedə bilərik? Bu gün “sənət” sözünün mənasını çoxları bilmirlər. Bu sözün hərfi mənası “nəyinsə ikincisi” deməkdir. Nəyinsə ikincisi artıq sənət əsəridir. Həyatın kserokopiyası sənət deyil. Bir var, fotoqraf dəqiqliyi - o hansısa şəkli dəqiq çəkir, bir də var, rəssamın yaradıcılığı. Rəssam artıq öz baxışlarını, dünyagörüşünü, istək və arzularını bütövləşdirir və onu əsərdə büruzə verir.

Kino Azərbaycan dilində danışmalıdır. Bunun isə kodları var. Biz rus, ingilis filmlərini Azərbaycan dilinə tərcümə edirik, amma bu o demək deyil ki, həmin filmdəkilər bizim dilimizdə danışırlar. Biz ancaq dialoqları tərcümə edirik. Bəs biz ordakı baxışları, hərəkətləri, sətiraltı mesajları necə tərcümə edə bilərik? Bu gün kinonun ana dilimizdə danışması üçün əsaslar lazımdır. Hələ ki bir neçə rejissorumuz cəhd edir və müəyyən mənada uğurlu alınır. Amma dediyim kimi, bu gün kinonu Azərbaycan dilində “danışdıran” rejissor yoxdur.

- Hansısa roldan imtina etdiyiniz vaxtlar olubmu?

- Mən Azərbaycanda yeganə aktyoram ki, bir həftə çəkilişdən sonra baş roldan (“Cavadxan” filmində Uğurlu -red.) imtina etmişəm. Bu barədə fikrimi normal şəkildə rejissora, aktyorlara demişəm və filmdən getmişəm.

- Səbəbi nə idi?

- Bu barədə danışmaq istəmirəm.

- Bəs tapşırıqla, zənglə filmlərdə, seriallarda rol alanlar olurmu?

- Əgər cəmiyyətimizdə belə bir şey varsa, kinoda olmaması mümkün deyil. Təbii, bu yolla sənətə gəlmək yaradıcılıq deyil. Hər şeyi məqsəd müəyyən edir. Ən böyük sənət əsəri gələcəyin böyük obrazını yaradır. Həmin obraz həm də dünəni və bu günü özündə əks etdirməlidir. Özümə gəlincə, mən taleyimin yazıldığına inanan insanam. Göydən bir yarpaq da boş-boşuna düşmür. Həyatda heç nəyin dalınca qaçmamışam, əksinə, yaşadıqlarım özü gəlib məni tapıb. Mən nə kinoya çəkilmək haqqında düşünmüşdüm, nə də hansısa yerə can atmışdım. Demək, qismətimdə var imiş...

- Hazırda çəkildiyiniz film varmı?

- “Dolu” romanının film çəkilişlərində iştirak edirəm. Rejissor Elxan Cəfərov məni yanvar ayında dəvət etmişdi. Elxan müəllimin “Qarabağda Azərbaycan” filminə baxmışdım, amma tanışlığımız yox idi. Həmin film çox xoşuma gəlmişdi . Ən azından rejissorla söhbət üçün onunla görüşə getdim. Amma ondan öncə bir neçə dəfə təklif alsam da, razılaşmamışdım. Sonra fotosınaqlara getdim. Beləliklə, Drakon roluna təsdiqləndim.

- Film nə vaxt ekranlara veriləcək?

- Yəqin ki, gələn il.

- Tanıdığım gənc aktyorların bir çoxu film çəkilişlərindən aldıqları qonorarın azlığından gileylənirlər. Siz bu barədə nə deyə bilərsiniz?

- Yenə deyirəm, cəmiyyətimizdə hansısa sahədə bir problem varsa, o mütləq kino sahəsində də özünü göstərir. Xaricdən ölkəmizə gələn mütəxəssis hansısa özəl şirkətdə 5 min dollar maaş alırsa, özümüzünkü eyni işi görəndə 500 manat alır. Kino sahəsində də deyək ki, rus aktyora 50 min manat pul, gündəlik 80 manat qonorar verirlərsə, amma bizim aktyora hər gün üçün 20 manat verilir. Bu isə aktyorlarımızı istər-istəməz ruhdan salır.

- Bir dəfə film ssenarisi yazmaq istədiyinizi demişdiniz. Vəziyyət nə yerdədir?

- Bu işə çox ciddi yanaşıram. İndiki dövrdə hər şey deyilib. Ona görə deyirlər ki, “bu əsr sintez əsridir”. Mən yazacağım ssenaridə müharibə mövzusu ilə Azərbaycan qadınının kimliyini ortaya qoymaq istəyirəm. Türk qadınının ən böyük sənət əsəri onun ailəsidir. Bu gün Avropada ailələr problemlərlə üz-üzədir. Avropa indi anlamağa başlayıb ki, iqtisadi inkişaf tam inkişaf demək deyil. Ona görə də onlar öz ailə problemlərini serial vasitəsilə başqa dövlətlərə və cəmiyyətlərə ötürməklə təhlükəni paylaşaraq azaltmağa çalışırlar.

Avropa çox yaxşı bilir ki, türk qadına pis gözlə baxmayıb. O, qadına bir bacı, bir ana kimi, bibiqızı, xalaqızı kimi baxıb. Qadına bu yanaşma onu gözəlləşdirir, ideallaşdırır. Amma Avropa qadına artıq qadın kimi baxır. Mənə görə, Azərbaycan qadını kişisinin kürəyidir. İstəyirlər ki, türk kişisinin qadına olan münasibəti dəyişsin. Bizi məhv etməyin bir yolu var - qadına olan münasibətimizi dəyişmək. Bütün dünya istəyir ki, biz qadına olan münasibətimizi dəyişək.

- Ekranda tez-tez görüşmək ümidi ilə sizə uğurlar arzulayırıq.

NICAT İNTIQAM

Zaman.-2011.-1-3 oktyabr.- S.8.