Vladimir Mayakovski gələcəyə səslənən şair (1)

Ötən əsrin 20-ci illərinin ortalarından Mayakovskinin həyatında dəyişiklik baş verdi. O,bolşevizmin iç üzünü görərək, onu tənqid edən şeirlər yazmağa başladı.

Məsələn, “İclasbazlar” şeirində bekarçılıqdan bütün günlərini iclaslarda keçirən bolşevik məmurlarını sərt şəkildə tənqid etdi. Eyni zamanda şeirlərində belə ümidsizlik, həyatından narazılıq, küskünlük və faciəli motivlər özünü göstərməyə başladı.

Bu da dərhal sovet məmurlarının və onların əl ağacları hesab edilən proletar tənqidçilərin və şairlərin diqqətini cəlb edir.

Onun haqqında bir vaxtlar ən istedadlı fəhlə şairi kimi danışaraq göylərə qaldırırdılar. O, həqiqətən, istedadlı şair, yaradıcılığının ilk dövrlərində sosializm ideyalarının təbliğatçısı, ötən əsrin 10-30-cu illər rus ədəbiyyatının ən görkəmli nümayəndələrindən biri idi. Onun proletar ruhlu şeirləri, çəkdiyi inqilab ruhlu plakatları həmin dövrdə Rusiyada çox məşhur idi. O, yavaş-yavaş yaradıcılığının zirvəsinə doğru gedir və bir kamillik dövrü keçirirdi. Məhz o kamillik dövründə sosializm sisteminin eybəcərliklərini anlayaraq mövcud rejimi tənqid etməyə və keçmişdə buraxdığı səhvlərdən nəticə çıxarmağa çalışdı. Bir vaxtlar sosializmi təbliğ edən şeirlər yazan və buna görə də hətta bolşevizmin banisi Vladimir İliç Leninin belə, rəğbətini qazanaraq onun sevimlisinə çevrilən, sonra isə bolşevik üsul-idarəsini qamçılamağa başlayan bu məşhur şair bununla da özünü müəmmalı ölümə aparan yolun əsasını qoydu. Amma ölümündən, daha doğrusu, öldürülməsindən sonra günahından keçdilər. 1935-ci ildə İosif Stalin tərəfindən o, sovet poeziyasının klassiki elan edildi. Halbuki, o, həyatının son illərində yazdığı şeirlərində bolşevizmi, sözün əsl mənasında, qamçılayırdı. Bu, Vladimir Mayakovski idi.

Mayakovskinin həyat yolu olduqca keşməkeşli və ziddiyyətlidir. O, 1893-ci il iyul ayının 7-də Gürcüstanın Kutaisi quberniyasının Bağdati kəndində meşəbəyi Vladimir Konstantinoviç Mayakovskinin ailəsində anadan olub. Gələcək şairin anası Aleksandra Pavlenko Kuban kazaklarından idi. Mayakovskinin uşaqlığının ilk illəri Kutaisidə keçdi. 1902-ci ildə o Kutaisi gimnaziyasına daxil oldu. 1906-cı ildə atası meşəçiliklə bağlı sənədləri bir yerə tikərkən iynə ilə əlini zədələdi. Nəticədə paslı iynədən qanı zəhərləndi və o, dünyasını dəyişdi. Atasının ölümündən sonra Mayakovski anası, bacıları Lyudmila və Olqa ilə birlikdə Moskvaya köçməyə məcbur oldu. Burada o, 5 saylı klassik gimnaziyada təhsilini davam etdirdi. Amma gimnaziyanı bitirmək ona nəsib olmadı. 1908-ci ildə təhsil haqqını ödəyə bilmədiyi üçün onu gimnaziyadan xaric etdilər. Mayakovski ədəbi yaradıcılığına da gimnaziyada oxuyanda, təxminən 13-14 yaşlarında başladı. İlk şeirləri “Porıv” adlı gimnaziya jurnalında dərc olundu. Gimnaziya illərində o, siyasi həyata atıldı. 1908-ci ildə bolşeviklərin təsiri altına düşərək Rusiya Sosialist Demokrat Partiyasının (RSDP) sıralarına daxil oldu. 1908-1910-cu illərdə inqilabi fəaliyyətə görə üç dəfə həbs olundu. 1910-cu ildə həbsdən azad edildi. Amma həbsxana həyatı onda dərin psixoloji iz buraxmışdı. Ona görə də azadlığa çıxan kimi dərhal partiya sıralarından istefa verdi. 1911-ci ildə Moskva təsviri incəsənət məktəbinə daxil oldu. Həmin ildə də o,” Giley” ədəbi futuristlər qrupunun əsasını qoyan David Burlyukla tanış oldu. Bu, onun poeziyaya gəlişində dönüş nöqtəsi oldu. Həmin dövrdə yazdığı “Gecə” şeiri 1912-ci ildə futurist şairlərin seçilmiş şerilərinin çap olunduğu “İctimai meylə vurulan sillə” kitabında dərc olundu.

Gündən-günə püxtələşməyə başlayan şairin 1913-cü ildə “Mən” adlı seçilmiş şeirlər kitabı çap olundu. Bunun ardınca şair dramaturgiyaya müraciət etdi və “Vladimir Mayakovski” faciəsini yazdı. Faciəni şəxsən özü tamaşaya qoydu və baş rolu ifa etdi. I Dünya müharibəsində orduya getmək istəsə də, siyasi cəhətdən etibarsız olduğuna görə onu hərbi xidmətə qəbul etmədilər. Buna baxmayaraq Maksim Qorkinin yardımı ilə 1915-1917-ci illərdə Petroqradda hərbi xidmətdə oldu. Əsgərlik dövründə o: “Ana və almanlar öldürən axşam”, “Mən və Napoleon” şeirlərini, həmçinin “Müharibə və sülh” poemasını yazdı. 1917-ci ildə baş verən oktyabr inqilabından sonra onun əsas vəzifələrindən biri burjuaziyanı tənqid edən satirik ruhlu plakatlar çəkmək və onların altında da mövzuya uyğun olaraq öz şeirlərini yazmaq oldu. İnqilabın birinci ildönümü münasibəti ilə burjuaziyanı tənqid edən “Misteriya Buff” pyesini yazdı və tamaşaya qoydu. 1919-cu ildə Petroqraddan Moskvaya köçən Mayakovski buradakı ROSTA adlı satirik təbliğat təşviqat idarəsində rəssam kimi işə düzəldi. Ümumiyyətlə, Mayakovski həmin dövrdə sosializmi təbliğ edən çoxsaylı şeir və poemalar yazdı. Eyni zamanda Moskva Futuristlər Assosiasiyasında bir neçə kitabı çap edildi. 1923-cü ildə isə Sağ İncəsənət Cəbhəsi qrupunu təsis etdi və eyni adda jurnalın nəşrinə başladı. 1924-cü ildə “Vladimir İliç Lenin” poemasını yazdı. Bəzi məlumatlara görə bu poemanı yazmağı ona o dövrdə ölkəni idarə edənlər məsləhət görmüşdülər. Əvvləcə sifarişlə poema yazmadığını desə də, qarşı tərəfin israrlı tələbləri nəticəsində güzəştə getməyə məcbur olmuşdu. Mayakovski 1922-1926-cı illərdə “İzvestiya”, 1926-1929-cu illərdə isə “Komsomolskaya pravda” qəzetləri ilə əməkdaşlıq etdi. Eyni zamanda həmin dövrdə onun şeirləri “Yeni dünya”, “Gənc qvardiya”, “Oqonyok”, “Timsah” jurnallarında çap edildi. Həmçinin 1926-1927-ci illərdə o, 9 kinossenari yazdı.

Səyahət

1922-24-cü illərdə o, Latviya, Fransa və Almaniyaya səyahətə çıxdı. Bunun da nəticəsi olaraq “Paris”, “Demokratik respublika necə işləyir” adlı şeirlərini yazdı. 1925-ci ildə isə Amerikaya getdi. O, Havanaya, Mexikoya, həmçinin ABŞ-ın müxtəlif şəhərlərində üç ay ərzində auditoriya qarşısında şeirləri ilə çıxış etdi. Səfərin nəticəsi olaraq “Mən Amerikanı kəşf etdim” oçerkini yazdı. 1925-1928-ci illərdə şair SSRİ-nin müxtəlif bölgələrini gəzdi və çoxsaylı auditoriyalar qarşısında çıxışlarını davam etdirdi. Onun bu səfərləri SSRİ rəhbərliyinin təşəbbüsü ilə həyata keçirilirdi. Məqsəd isə Mayakovski vasitəsi ilə dünyanın müxtəlif bölgələrində, həmçinin ölkə daxilində sosializm ideyalarını təbliğ etmək idi. Bu səfərlər nəticəsində Mayakovski “Yoldaş Netto, paroxod və insan”, “İttifaq şəhərləri üzrə” və “Poladəridən İvan Kozırevin hekayəsi” əsərlərini yazdı.

İnqilabdan üz döndərmə

Ötən əsrin 20-ci illərinin ortalarından Mayakovskinin həyatında dəyişiklik baş verdi. O, bolşevizmin iç üzünü görərək, onu tənqid edən şeirlər yazmağa başladı. Məsələn, “İclasbazlar” şeirində bekarçılıqdan bütün günlərini iclaslarda keçirən bolşevik məmurlarını sərt şəkildə tənqid etdi. Eyni zamanda şeirlərində belə ümidsizlik, həyatından narazılıq, küskünlük və faciəli motivlər özünü göstərməyə başladı. Bu da dərhal sovet məmurlarının və onların əl ağacları hesab edilən proletar tənqidçilərin və şairlərin diqqətini cəlb etdi. Onu bu şeirlərə görə “poputçik” adlandıraraq, burjua meyilli şair kimi qələmə verməyə, tənqid etməyə başladılar. “Proletar” tənqidçilər artıq onu fəhlə şairi hesab etmir və hər gün uçuruma sürüklənməkdə günahlandırırdılar. Mayakovski 1929-cu ildə ədəbi yaradıcılığının 20 illiyini qeyd etmək istədi, lakin SSRİ rəhbərliyi artıq özünü şübhə altına salan şairə bunu etməyə icazə vermədi. Həmin dövrdə şairə həm ən yaxın dostları, həm düşmənləri, həm də yuxarılar tərəfindən müxtəlif səviyyəli təzyiqlər başlamışdı. Onu hara gedir izləyir, söhbətləşdiyi, görüşdüyü adamları istintaqa çağıraraq uzun-uzadı sorğu-suala tuturdular. Necə deyərlər, təzyiqlər vasitəsi ilə Mayakovski də həmin dövrdə Yesenin aqibətini yaşamağa məcbur edilirdi. Üstəlik, Yesenində olduğu kimi, Mayakovskinin də həyatında xüsusi xidmət orqanlarının ələ aldığı adamlar vasitəsi ilə ailədaxili problemlər ortaya çıxarılmışdı. Bütün bunlar isə Mayakovskinin əsəblərinin sürətlə pozulmasına və onun ciddi psixoloji əsəb gərginliyi keçirməsinə yol açmışdı. Bu da onun ədəbi yaradıcılığında küskün və ümidsiz adamlara məxsus bədbin notların çoxalmasına səbəb olmuşdu. Təbii ki, dövründən belə küskünlüyünü xüsusi xidmət orqanları ona bağışlamaq fikrində deyildilər. Çünki xüsusi xidmət orqanları Mayakovskinin rejimi daha kəskin şəkildə tənqid edən şeirlərinin ortaya çıxmasından təşviş keçirirdilər.

Nəticədə 1930-cu il aprel ayının 14-ü səhər saat 10.15-də Mayakovski faciəli şəkildə həyatdan köçdü.

Zaman.-2011.-22-24 oktyabr.- S.12.