Vladimir Mayakovski gələcəyə səslənən şair (2)

Onun otağından ölümqabağı yazdığı məktub tapılmışdı. O, bu məktubunda yazırdı: “Hamıya. Sizdən xahiş edirəm ki, ölməyimə görə heç kimi günahlandırmayın, qeybət etməyin. Ölənin bundan zəhləsi gedir. Analar, bacılar və dostlar, bağışlayın - bu, çıxış yolu deyildi - (heç kimə məsləhət görmürəm), amma başqa bir şey edə bilmədim.Lila, sev məni.

Yoldaş hakimiyyət, mənim ailəm - Lila Brik, anam, bacılarım və Veronika Vitoldovna Polonskayadır. Əgər sən onlara yaşamaq üçün yaxşı şərait yarada bilsən, sənə öz təşəkkürlərimi bildirərəm. Yazmağa başladığım şeirləri Briklərə verin, onlar bundan baş açacaqlar.

Necə deyərlər, anlaşılmazlıq bitdi”, sevgi qayığım məişət həyatı ilə toqquşaraq, məhv oldu.

Həyatımla olan haqq-hesablara son qoydum və lazım deyil qarşılıqlı ağrı, bəla və incikliklərin siyahısı.

Salamat qalın.

Vladimir Mayakovski.

12/IV - 30-cu il.

Vappov yoldaşlarım, məni ağciyər saymayın, ciddi deyirəm, bacarmaq mümkün deyildi.

Salam.Yermilova deyin ki, çox heyif ki, şüarı çıxardı, bir az da söymək lazımdı. V. M.

Stolumun içində 2000 rubl var, bunu vergi ödəyin, qalanına güzdan alarsınız. V. M.”

Bu məktubun şairin öz tərəfindən yazılması belə, kifayət qədər şübhəlidir. Bu məktubu şairi yazmağa məcbur etmişdilər, yoxsa içkili vəziyyətdə və ya rejimdən incik vaxtında özü yazmışdı? Bu suala hələ də cavab tapılmayıb. Məktubdakı xətt Mayakovskinin xəttinə bənzəyir. Amma xəttin, həqiqətən də, Mayakovskiyə aid olduğunu əminliklə demək mümkün deyil. Məktubun Mayakovski tərəfindən yazılıb-yazılmadığını o vaxt qazdan da ayıq olan çekistlər araşdırmadılar. Halbuki öncə onlar bunu etməli idilər. Sadəcə olaraq, məktub unuduldu. Əvəzində çekistlər tərəfindən Mayakovskinin zöhrəvi xəstəlikdən əziyyət çəkdiyi və buna görə özünü öldürdüyü barədə şayiə ortaya atıldı. Ancaq tibbi ekspertiza Mayakovskinin belə bir xəstəliyə tutulmadığını aşkara çıxardı. Bundan sonra şairin guya psixoloji vəziyyətdə özünü öldürdüyü iddiası gündəmə gətirildi.

Baş verən faciəli hadisə ilə bağlı o dövrdəki rəsmi məlumatlarda Mayakovskinin əsəbi vəziyyətdə guya başına açdığı atəşlə özünü öldürdüyü bildirilirdi. Amma Mayakovskini yaxından tanıyanların çoxuna onun özünü öldürmədiyi, Yesenin kimi öldürüldüyü məlum idi. Bu şayiələr həmin dövrdə bütün SSRİ-yə yayılmışdı. Ancaq bunu açıq şəkildə heç kim dilinə gətirməyə cəsarət edə bilmirdi. Xeyli sonralar məsələ araşdıralırkən, həqiqətən də, Mayakovskinin özünü öldürməsi barədə rəsmi məlumatları təkzib edən və onun öldürülməsinə şübhə yeri qoymayan çoxlu faktlar ortaya çıxdı.

Yeseninin ölümündə olduğu kimi, Mayakovskinin də özünü öldürməsi SSRİ-nin mərkəzi qəzetlərində ənənəvi şəkildə işıqlandırıldı. Məsələn, 1930-cu il aprel ayının 14-də Mayakovskinin ölümü ilə bağlı “Krasnaya qazeta” yazmışdı: “Bu gün səhər saat 10.17-də iş otağında Vladimir Mayakovski naqandan ürəyinə ataş açmaqla özünü öldürüb. Təcili yardım maşını hadisə yerinə gələndə Mayakovski artıq keçinmişdi. Amma axır vaxtlar Mayakovski sakit halda işləyirdi və onda özünə sui-qəsd işarələri görünmürdü”.

Əslində həmin dövrdə Mayakovski mənəvi təzyiqlərə məruz qalmışdı və onu az qala sosializmə xəyanətdə günahlandırırdılar. Amma bunu açıq şəkildə yazmaq rejimin ideoloji silahı rolunu oynayan qəzetlərə sərf etmirdi. Yenə də Yeseninlə olduğu kimi, Mayakovskinin də müəmmalı şəkildə dünyasını dəyişməsi müxtəlif ehtimalların ortaya çıxmasına səbəb oldu. Bu məsələdə əsas günahkarlardan biri kimi 22 yaşlı aktrisa Veronika Polonskayanın adı hallandırılmağa başlandı. Özünə sui-qəsddən və ya öldürülməsindən öncə Mayakovski Veronikaya evlənmək təklifi etmişdi. Axırıncı dəfə Mayakovskini sağ görən də məhz Polonskaya olmuşdu. Bununla əlaqədar Polonskaya dərhal müstəntiq tərəfindən sorğu-suala tutulmuşdu. Ancaq istintaqa verdiyi ifadəsində bildirmişdi ki, o, otaqdan çıxandan sonra Mayakovski özünə sui-qəsd edib. Sübut üçün şahidlər də tapıldı. Mayakovskinin guya öz başına güllə sıxması ilə bağlı sonralar irəli sürülən rəsmi ehtimallara gəlincə, bunun da səbəbləri aydın idi. Sovet rejimi bu yolla Mayakovskinin ölümü ilə bağlı əsl həqiqəti gizlətməyə çalışırdı. SSRİ dönəmində bu məsələlər ətrafında ajiotaj qaldırılmasına və əsl həqiqətin ortaya çıxmasına imkan verilmədi. Yalnız rejim çökməyə yaxın Mayakovskinin faciəli şəkildə dünyasını dəyişməsi ilə bağlı məsələ ətrafında diskussiyalar başlandı. Bu müstəvidə də bir neçə il bundan əvvəl tanınmış telejurnalist Vladimir Molçanov “Gecəyarıdan əvvəl və sonra” adlı verilişdə Mayakovskinin ölümündən sonra çəkilən şəklində sinəsində iki güllə izinin aydın göründüyünü söylədi. O, buna əsasən Mayakovskinin özünü öldürmədiyi, öldürüldüyü qənaətinə gəldi. Məsələ ilə bağlı araşdırma aparan digər bir jurnalist V. Skoryatin də Mayakovskinin çekistlər tərəfindən öldürüldüyünü söyləsə də, onun ürəyinə iki deyil, bir güllə sıxıldığını iddia edir. Arxiv materialları ilə tanış olandan sonra Skoryatin yazır ki, Mayakovskini konkret olaraq çekist Aqranov öldürüb. Aqranov şairlə yaxın dost idi. Skoryatin araşdırmaları nəticəsində bu qənaətə gəlmişdi ki, Aqranov Mayakovskinin otağı ilə qonşu olan təsərrüfat alətləri saxlanan yardımçı otaqda gizlənərək Polonskayanın getməsini gözləyib. Polonskaya Mayakovskidən ayrılan kimi o gizlicə şairin otağına daxil olaraq onu güllələyib, sonra da gizli yolla oranı tərk edib. Həmin vaxt şairin əynində olan və hazırda dövlət muzeyində saxlanan köynəyi yoxlayan Skoryatin: “Atəş nəticəsində köynəkdə əmələ gələn deşikdə yanıq yerləri yoxdur, yalnız topa şəkildə qan ləkələri var”,-deyir.

Yeri gəlmişkən, onu da deyək ki, şairin güllə izi olan köynəyini Liliya Brik ötən əsrin 50-ci illərində dövlət muzeyinə verib.

Skoryatinin son araşdırmalarından sonra Mayakovskinin köynəyi məşhur məhkəmə-ballistika eksperti E. Q. Safronski tərəfindən diqqətlə yoxlanıldı. Amma ona köynəyin kimə aid olmasını öncədən deməmişdilər. Safronski isə, öz növbəsində, köynəyə, demək olar, lap yaxından atəş açıldığını söylədi. Yoxlama zamanı köynəkdə kimyəvi maddə olan sürmə izləri də aşkar edilmişdi. Eyni zamanda güllə izi göstərdi ki, atəş silahın köynəyə xüsusi bucaq altında dirənməsi ilə açılıb. Bunun da nəticəsində güllə ürəyi zədələyəib, çəpəki istiqamətdə hərəkət gedərək böyrəyi də parçalayıb. Hətta adi məntiqlə belə, şairin özünü bu şəkildə öldürməsi ağlabatan deyildi. O, silahı ya birbaşa irəyinə, ya da başına dirəyərək atəş aça bilərdi. Bir də, onun özünü belə çətin bir vəziyyətdə öldürməsi nəyinə lazım idi ki...

Mayakovskinin özünü öldürdüyü iddia edilən silahla bağlı da məsələ dolaşdırılmışdı. Məsələn, “Krasnaya qazeta” şairin özünü 312045 nömrəli mauzerlə öldürdüyünü yazıb. Rəsmi protokolda da belə göstərilib. Amma muzeydə şairin həyatına son qoyan mauzer deyil, brauninq nümayiş etdirilir. Bununla əlaqədar yenidən araşdırmalar aparıldı və məlum oldu ki, şair muzeydə saxlanılan brauninqlə deyil, məhz mauzerdən açılan atəş nəticəsində dünyasını dəyişib. Bəs bu silahı kim dəyişib? Sonralar, 1944-cü ildə Mayakovskinin ölümü ilə bağlı yazıçı Zoşşenko çekistlərdən birinin ona ünvanladığı suala belə cavab vermişdi: “Mayakovskiyə məxsus olan şəxsi silah ona çekist Aqranov tərəfindən hədiyyə edilmişdi. Amma şairin ölümündə istifadə edilən silah ona məxsus olmayıb”.

Sonralar izi itirmək və Mayakovskinin özünü mauzer deyil, məhz bu brauninq vasitəsilə öldürməsi barədə irəli sürülən rəsmi məlumatları sübut etmək üçün mauzerin yerinə brauninq qoyulmuşdu. Çünki şairin mauzeri olmayıb. Mauzer məsələsinin ortada olması o demək idi ki, şairi öldürüblər. Bu isə rejimin ifşası anlamına gəlirdi. Ona görə də şairin özünü öldürməsi inandırıcı çıxsın deyə, onda olan brauninqi mauzerin yerinə qoymuşdular. Bir sözlə, şairin öncədən hazırlanan ssenari əsasında Aqranov tərəfindən öldürüldüyü istisna edilmir. Mayakovskinin qatili olduğu ehtimal edilən dostu Yakov Sauloviç Aqranov (Sorendzon) ÇK-da əsas fiqurlardan biri hesab edilirdi. O, vaxtılə Nikolay Qumilyovun və yazıçı-alim Çayanovun güllələnməsində şəxsən iştirak etmişdi. Yeseninin faciəli şəkildə öldürülməsində də onun əli oduğu ehtimal edilir.

Aqranovun özünü də sonralar öldürdülər. Ola bilsin ki, bununla izi itirmək istəyiblər. Nəhayət, nə qədər qəribə olsa da, şairin ölümü ilə bağlı sənədlər məhz uzun müddət daxili işlər naziri N. Yejovun şəxsi seyfində saxlanılıb.

O, görkəmli simalardan idi.

Mayakovski rus ədəbiyyatının əvəzolunmaz dahilərindən biridir. Mayakovskinin poeziyası Böyük Oktyabr çevrilişinin və sosializmin qurulmasının bədii xronikasıdır. Mayakovski o dövrün şairinin ən parlaq timsalı, öz xalqının gələcəyi uğrunda mübarizə aparan cəsarətli qiyamçı idi.

O, inqilabi ruhda tərbiyə olunmuşdu, ona görə də özünəməxsus cəsarəti ilə o dövrə xas olan ədəbi ənənələri qırmağa başladı. Rus ədəbiyyatı tarixində Puşkindən sonra ikinci novator şair məhz Mayakovski idi.

Erkən dövrlərdə yazdığı şeirlərində Mayakovski kapitalist ənənələrinə qarşı çıxırdı: “Vladimir Mayakovski” pyesi, “Müharibə və sülh”, “Şalvarlı bulud” əsərləri buna parlaq misaldır.. Mayakovski küçələrin və meydanların poeziyasını yaratmaq istəyirdi. O, inanırdı ki, mənəvi, ədəbi inqilaba çox az qalıb...

Mayakovskinin tək Rusiya deyil, həm də dünya şairlərinə çox böyük təsiri olub. O, şairləri əlində qələm olan bir döyüşcü kimi qəbul edirdi. Mayakovskinin şair kimi böyüklüyü də bunda idi. Son

ƏZİZ MUSTAFA

Zaman.-2011.-27-28 oktyabr.-S.14.