Azərbaycanın bilinməyən tarixi: vitse-admiral İbrahim bəy Aslanbəyov

Artıq hərbi dənizçilik təcrübəsinin zirvəsinə yüksəlmiş Aslanbəyov 1878-ci ildə kontr-admiral rütbəsinə layiq görülür. Elə həmin il 8-ci donanma ekipajına rəis təyin olunur. 1879-1882-ci illərdə dövrü-aləm səyahətinə çıxmış 5 kreyserdən ibarət eskadranın komandiri məhz o olmuşdur. Səyahət zamanı kontr-admiral öz taktiki fəndlərinin siyahısını daha da zənginləşdirmişdir. Rusiya tarixində ilk dəfə olaraq, “uçan eskadra” ideyasını irəli sürmüş və bunu nəzəri cəhətdən əsaslandırmışdır.

Azərbaycan tarixində zəngin biliyə, mənəviyyata malik olan yetərincə nüfuzlu şəxsiyyətlər vardır ki, onların hər biri bugünkü nəsil üçün örnək götürülməyə layiq olan, şərəfli həyat yolu keçmişlər. Bu şəxsiyyətlərdən biri də ilk azərbaycanlı vitse-admiral İbrahim bəy Aslanbəyovdur.

İbrahim bəy Aslanbəyov 1822-ci il, sentyabrın 10-da Bakı şəhərində zadəgan ailəsində doğulmuşdur. Araşdırmalar zamanı məlum olmuşdur ki, onun atası Allahverdi bəy Bakı xanları nəslindəndir. Oğlunun hərbiçi olmasını istəyən Allahverdi bəy onu Peterburqa aparır və Hərbi Dəniz Korpusuna qəbul etdirir. Burada rus zadəgan nəslinin uşaqları hərbi təhsil alırdı. Gənc İbrahim adı korpusun qırmızı lövhəsinə yazılmaqla 1837-ci ildə oranı bitirir.

Məktəbdə “Qafqaz tatarı” adlandırılan İbrahim bəy ilk təyinatını Baltik donanmasına alır. Burada fleqat yelkənli, sürətli hərbi gəmilərdə zabit kimi xidmət edir. Xidmətindəki uğurlara görə 1842-ci ildə donanmanın ən yaxşı zabitləri sırasında Dənizçilik Məktəbinin zabit sinfinə göndərilir. Bu məktəbi də uğurla bitirən İbrahim bəy Qara dəniz hərbi donanmasında “Elbrus” hərbi gəmisinin kapitanı vəzifəsinə təyin edilir. Məhz buradakı fəaliyyəti zamanı o, məşhur rus admiralı P.Naximovun diqqətini cəlb edir. 1853-cü ildə başlanan Krım müharibəsində ona verilən tapşırıqları layiqincə yerinə yetirən kapitan Aslanbəyov çox keçmir ki, P.Naximovun adyutantı təyin edilir. 1856-cı ildə Krım müharibəsi başa çatır və Aslanbəyov Qara dəniz donanmasının Nikolayev limanındakı 36-cı donanmanın ekipaj komandiri təyin edilir.

Aslanbəyov 1861-ci ildə “Sokol” korvet gəmisinin kapitanı olduğu zaman bir neçə dəfə Qara dəniz sahillərindən Baltik dənizinə reydlər edir.

Rusiya Hərbi Donanmasının ən möhtəşəm gəmiləri sayılan və onun əsas zərbə qüvvəsi hesab edilən zirehli gəmilərə kapitanlıq etmək hər zabitə nəsib olmurdu. Belə ki, həmyerlimiz 1865-ci ildə “Retvizan” adlı zirehli gəmiyə kapitan təyin edilmişdir. Bu vəzifədə də özünü doğruldan Aslanbəyov məşhur rus sərkərdəsi vitse-admiral Butakovun zirehli eskadrasına qərargah rəisi vəzifəsinə təyin edilir.

1869-1872-ci illərdə rus donanmasında aparılan islahatlar zamanı o, bir sıra dənizçilik məktəblərinin, eləcə də gəmiqayırma sənayesinin inkişafını nəzərdə tutan və bu sahədə ardıcıl fəaliyyət göstərən komitələrin üzvü və sədri vəzifələrində çalışmışdır.

1872-ci ildə Birinci Pyotrun 200 illik yubileyi münasibəti ilə təşkil olunmuş tədbir zamanı Aslanbəyov dəniz paradında imperatorun avarlı gəmi dəstəsinin kapitanı sifətində çıxış etmişdir.

Aslanbəyov tərəfindən Sakit okean hövzəsində Saxalin adasında kəşf olunan bir yarımadaya və Oxot dənizində bir körfəzə onun adı verilmişdir. Müasir dövrümüzdə də həmin ərazilər “Aslanbəyov yarımadası” və “Aslanbəyov körfəzi” kimi qeyd edilir.

1884-cü ildə kontr-admiral Aslanbəyov Baltik donanmasının kiçik flaqmanı vəzifəsinə gətirilir. Bu vəzifədə olarkən 1887-ci ildə o vitse-admiral rütbəsinə layiq görülür. Yenicə vitse-admiral rütbəsi almış İbrahim bəy Baltik donanmasının flaqmanı təyin edilir. Donanmadan ayrıldıqdan sonra o, Sevastopol dəmir yolunun çəkilməsi işlərinə başçılıq edir.

Tez-tez “Dəniz toplusu”(“Morskoy sbornik”) jurnalında onun məqalələrinə rast gəlinərdi. Həmçinin Krım müharibəsi zamanı yazdığı gündəliyini “Naximovun bioqrafiyası” adı ilə nəşr etdirir. Sevastopolun müdafiəsinə həsr olunmuş əsərini yazarkən Aslanbəyovla görüşmüş Lev Tolstoy onun xatirələrindən geniş istifadə etmişdir. Onun dövrü-aləm səyahəti tədqiqatçı V. Fridriskin yazdığı “Kontr-admiral Aslanbəyovun bayrağı altında üzən “Afrika” kreyseri” əsərində öz əksini tapmışdır. Hətta 1889-cu ildə onun şərəfinə Sankt-Peterburqda “Vitse-admiral Aslanbəyovun yarıməsrlik yubileyi” adlı əsər nəşr edilmişdir.

Fəaliyyətinə görə Aslanbəyov Rusiyanın “Ağ Qartal”, “Müqəddəs Anna”, “Müqəddəs Vladimir”, “Müqəddəs Stanislav” ordenlərinin bütün dərəcələri, Qızıl Qılınc, eləcə də Serbiyanın “Takova”, Yaponiyanın “Günəşin doğması”, Havay dövlətinin “Kalakua” ordenləri ilə təltif olunmuşdur.

Vitse-admiral İbrahim bəy Aslanbəyov 1901-ci il dekabrın 7-də imperiyanın paytaxtı Peterburqda vəfat etmişdir.

MƏSUD AĞAZADƏ

Zaman.- 2011.- 3-5 oktyabr.- S.2.