Çanaqqala içində aynalı çarşı

Tarixin hansı mərhələsində olursa-olsun, bütün qələbələr, zəfərlər xalqın təsəlli qaynağıdır. Xalq qalib gəlməyi bacarmayanda folklorunda fantastik qəhrəmanlar obrazı yaradır və onunla ovunur. Gerçək qələbələr və gerçək qəhrəmanlar isə illər, əsrlər keçsə də, uzaqlaşmır, hər zaman xalqın gözü qarşısında olur, yeni doğulan hər nəsillə yenidən dünyaya gəlir. Hələ söhbət Çanaqqala zəfərindən və Çanaqqala qəhrəmanlarından gedirsə, mənzərə daha möhtəşəm, qəhrəmanlıq fövqəladə!

İki duyğu bir arada

Yəqin Çanaqqala türküsünü eşitmisiniz. Sözləri nə qədər də nisgilli, nə qədər də kövrəkdir:

Çanaqqala içində bir uzun səlvi

Kimimiz nişanlı, kimimiz evli.

Əgər ürəyin varsa, kövrəlmə görüm, necə kövrəlmirsən. Bu türkünün ritmi ağır, sözləri ondan da ağır:

Çanaqqala içində vurdular məni,

Ölmədən məzara qoydular məni.

Bu türkü o savaşın mənzərəsini də, o savaşa qatılan mücahid ərənlərin şücaətini də açıq-aydın göstərir. Bu türküdə iki duyğu baş-başa verib: ölümün kövrəkliyi, zəfərin təntənəsi. Xalq bu cür duyğulara köklənəndə böyük olur. Çanaqqala təkcə Türkiyənin deyil, Türkiyəni sevən, onu özünə doğma bilən hər bir xalqın, hər bir toplumun qəhrəmanlıq dastanıdır

Şəhidlik ruhu

“Şəhid” sözü “şahid” sözündəndir, yəni Allahın varlığına, birliyinə şahid olmuş insan. İnsan şahid olduqdan sonra şəhid olur. Şahid olmuş bir insan dünya ilə savaşacaq qədər güclüdür, yenilməzdir. Şahidin gücü silahında deyil, qəlbində, ruhundadır. Allah-Təala uca kitabı Qurani-Kərimdə: “Şəhidlərə ölü deməyin, onlar Allah qatında diridirlər” buyurur. Şəhid olmaq həyatda ikən ölümün o üzünü görürmüş kimi inanmaqdır, Allah yolunda verdiyi canın əvəzində insanın təxəyyül və təsəvvür edə bilməyəcəyi mükafatlara qovuşacağına əmin olmaqdır.

Şəhidlik - əli Peyğəmbərin ətəyində olmaqdır.

Şəhidlik - ölümün zirvəsi, ən ali məqamıdır.

Şəhidlik - can matahının ən yüksək dəyərə satılmasıdır...

Şəhidlik ruhunu anlamış və ona sarılmış toplum və ya fərd, nəticə nə olursa-olsun, hər zaman qalibdir: ölsə şəhid, qalsa, qazidir. Məhz bu ruhla yaşayan xalqlar, toplumlar başqaları qarşısında aciz qalmırlar, nə cür ağır vəziyyət olursa-olsun, özləri üçün bir zəfər qapısı aça bilirlər. Elə Çanaqqala savaşında olduğu kimi...

Nə böyüksən ki...

Üç qitəyə hökm edən Osmanlı dövləti dağılmış, onun boşluğunu doldurmağa çalışan İttihad və Tərəqqi hökuməti baş verən hadisələr qarşısında iflic vəziyyətə düşmüşdü. Zaman isə gözləmirdi, hər anın bir hökmü vardı. Ən böyük xəta I Dünya savaşına girmək qərarı ilə işlənmişdi. Amma daha geriyə yol yox idi. Xalq savaşmalı, tarixdə qalıb-qalmayacağını, taleyini həll etməli idi. Çanaqqala savaşı bir komandanın, bir rəhbərin zəfəri deyildi, türkü ilə, kürdü ilə, lazı, çərkəzi, ərəbi ilə bütün Anadolu insanının və sevgisi, duası, canı ilə onunla bir sırada duran qardaşların zəfəri idi.

İngilis, fransız hərbi gəmiləri Dardanel boğazını keçərək İstanbulu işğal etməyə can atırdı. Gəlibolu yarımadasının hər qarışı insan qanı ilə suvarılırdı. Mərmilər havada toqquşurdu. Gəmilər boğazlardan, təpədən-dırnağa qədər silahlanmış əsgərlər isə qurudan hücuma keçmişdilər. Bu döyüşdə Anadolu insanı 253 min şəhid verərək, əsrlər uzunu İslam xilafətinin paytaxtı olmuş İstanbulun köksünə çökmək istəyən düşmənlərin qarşısını ala bilmişdi. Mehmet Akif Ərsoy məşhur “Çanaqqala şəhədlərinə” əsərində belə deyir:

Nə böyüksən ki, qanın qurtarıyor tövhidi,

Bədrin aslanları ancaq bu qədər şanlı idi.

Xınalı quzu

Bəzən ən qanlı hadisələr içərisində ən kövrək məqamlar yaşanır. Xalq öz gerçəyini dastana, real qəhrəmanını isə mifik obraza çevirir. Çanaqqala döyüşləri bu cür möhtəşəm mənzərələrlə doludur.

Gənc Mehmeti müharibəyə göndərəndə anası onun başına xına yaxmışdı. Aradabir fürsət düşəndə döyüşçü qardaşları Mehmetlə zarafat edir, başındakı xınaya sataşırdılar. Mehmet də anasına yazdığı məktubda soruşdu ki, niyə onun başına xına yaxıb. Ananın yazdığı cavab isə Mehmeti də, onun bütün silahdaşlarını da həm kövrəltdi, həm də şəhidlik ruhuna sövq etdi. Ana yazırdı:

”Övladım, bizlərdə adətdir: qurbanlıq qoçun, nişanlı qızın, vətən yolunda döyüşə gedən ərənin başına xına qoyarlar. Mən səni bu vətənə qurban demişəm. Sən mənim xınalı quzumsan”. Bu cavabdan sonra söz üstünə deməyə söz tapılmır. Mehmetin xınalı başını zarafat obyektinə çevirənlər indi o xınalı başı öpmək istəyirlər.

Seyid çavuş və top mərmisi

Düşmən gəmiləri növbəti dəfə boğazı keçmək üçün hücuma başlamışdılar. Gəmilərdən atılan iriçaplı mərmilər türk əsgərlərinin istehkamını dağıdırdı. Bir top mərmisi Seyid çavuşun xidmət etdiyi topun yanında partladı və o, qulağında hiss etdiyi dəhşətli uğultu və ağrı ilə huşunu itirib yerə yıxıldı. Ayılıb ayağa qalxanda bütün silahdaşlarının qan içində yerdə qaldığını gördü. Sanki hər şeyi unutmuşdu. Və birdən qarşıdakı boğazda gəmini görəndə bir qədər öncəki mərmi partlayışını da, dostlarının son nidasını da xatırladı. Yaralanmışdı, amma o gəminin bu boğazı keçməsini ruhu həzm eləməzdi, göz gəzdirdi və topdan bir qədər aralıdakı son mərmini gördü. O mərmini təkbaşına necə götürdüyünü, topun lüləsinə necə itələyib nişan aldığını özü də anlamadı. Gəmi boğazı keçməkdə idi və əgər onun qarşısı alınmasa, İstanbul da, Anadolu da, bu torpaqlarda yaşayan bütün türklərin, müsəlmanların həyatı da təhlükə altına girəcəkdi. Seyid çavuş bütün bunları o yaralı canı ilə təsəvvüründə canlandırdı və atəş açdı. Fransızların yenilməz hesab etdikləri zirehli gəmi bu atəşlə bir andaca alovlandı və çox keçmədi ki, boğazın sularında görünməz oldu.

O top mərmisinin ağırlığı nə az-nə çox, 250 kilodan artıq idi. Normalda Seyid çavuş onu təkbaşına yerindən qaldıra bilməzdi. Amma bu, bir həqiqət idi ki, Seyid çavuşun yanında ona kömək edəcək bir Adəm oğlu da yox idi.

Belə də düşmən olarmı?

Bir qədər öncə döyüşürdülər, bir-birini öldürmək istəyirdilər. İndi ikisi də ağır yaralı halda yanaşı yerə sərilmişdilər. Hər ikisinin yarasından qan axırdı. Başını yana çevirəndə düşmənin saralmaqda olan bənizini, yuxarı çevirəndə isə dibsiz mavi göyləri görürdü. İki düşmən, iki yaralı yanaşı uzanıb ölümü gözləyirdilər. İndi onlar unudulmuşdular, meydan dirilər üçündür, yaralılar, ölülər üçün deyil. Bunlar artıq qalxıb düşmənlə savaşacaq halda deyildilər. Bu halda heç bir-birinin düşməni də deyildilər, hər ikisi ölümə namizəd idi. Biri Osmanlı əsgəri idi, o biri fransız. Osmanlı əsgəri gücünü toplayıb dikəldi və sürünərək fransıza yaxınlaşdı. Artıq fransız üçün də müharibə çoxdan bitmişdi, amma əski düşməninin neyləyəcəyini də maraqla izləyirdi. Mehmetcik öz paltarının yaxasını cırdı, fransız əsgərinin yarasını sarıdı. Sonra da öz sinəsindən axan qanı saxlamaq üçün yerdən bir topa ot qoparıb köksünə basdı. Mehmetcik o yara ilə şəhid oldu, yaralı fransızın isə taleyində hələ yaşanacaq neçə-neçə illər varmış. Amma o hadisədən sonra həmin fransız nə Osmanlıya, nə Türkiyəyə, nə də hər hansı bir türkə heç zaman düşmən gözü ilə baxmadı.

Əsrdən uzun gün

1915-ci ilin 18 martı Anadolu türkünün ölüm-qalım imtahan günü idi. Əsrlər boyunca İslam xilafətinin paytaxtı olmuş İstanbul və Anadolu bəlkə də tarixinin ən ağır və şərəfli imtahanını verdi o gün. İslam dünyasını yerlə bir etmək üçün hazırlanmış bütün səlib yürüşlərinə sinə gərmiş Osmanlı Avropanın niyyətini hər zaman ürəyində qoymuşdu. İndi isə avropalıların əlinə misilsiz fürsət düşmüşdü. Osmanlı üzərinə hücuma keçən təkcə avropalılar deyildilər, Kanadadan, Avstraliyadan, Yeni Zelandiyadan, Hindistandan Afrikadan, Allah bilir, daha harada istila etdikləri ölkələrdən gətirdikləri muzdlu əsgərlərlə birlikdə öz qara niyyətlərini gerçəkləşdirmək istəyirdilər. Rusiya isə başqa bir tərəfdən Anadolu torpaqlarına girərək erməni müttəfiqləri ilə birlikdə əliyalın xalqa divan tuturdu. Çanaqqala zəfəri böyük bir müharibənin taleyini dəyişdi. O gün Anadolu insanı əldə etdiyi zəfərin hərarəti ilə bütün cəbhə boyu düşmən üzərinə yeridi və onları öz torpaqlarından süpürüb atdı.

İstəmə məndən məqbər!

Mehmet Akif məşhur şeirini belə tamamlayır:

Ey şəhid oğlu şəhid, istəmə məndən məqbər,

Sənə ağuşunu açmış duruyor Peyğəmbər.

Çanaqqala döyüşündə və eləcə də tarixin bütün mərhələlərində şəhid olmuş qəhrəmanlarımızı sevgi ilə, rəhmətlə anırıq. Bu cür tarixi günlər əslində yeni nəsillər üçün bir ibrət tablosu, tarix dərsidir.

ƏLİ ÇƏRKƏZOĞLU

Zaman.-2012.-24 aprel.-S.13.