Bolşeviklər
Azərbaycanın işğalına öncədən
hazırlaşmışdılar
Sima Babayeva, Azərbaycan
Respublikasi
Dövlət Arxıvı direktorunun müavini,
fılologiya elmlərı
namizədi
Aprel ayının 28-də
Azərbaycanın Qırmızı ordu tərəfindən
işğal edilməsinin və bununla da Azərbaycan Xalq
Cümhuriyyətinin varlığına son
qoyulmasının növbəti ildönümü
tamam olur. O vaxt bolşeviklər bununla
da guya Azərbaycana
azadlıq gətirdiklərini deyərək, fəhlə və
kəndli hökuməti pərdəsinə bürünərək,
dağılmış car Rusiyası
imperiyasını SSRİ adı altında yenidən bərpa
etdilər. Bundan sonrakı 70 il ərzində imperiya
gücləri Azərbaycanın işğalı gününü bayram kimi bizlərə qeyd
etdirdilər. Guya o vaxt işğal baş verməmişdi,
əksinə öz bəy və
xanlarına qarşı üsyan
qaldıran xalq köməyə
bolşevikləri çağırmışdı. Əslində
isə bolşeviklər Azərbacanın işğal
edilməsi və hər vasitə ilə onun
əldə saxlanılmasını, 1917-ci ilin
oktyabr ayında dövlət çevrilişi edərək, hakimiyyəti ələ
aldıqdan sonra gündəmə gətirmiş
və cəllad Şaumyana Bakıda bolşevik qiyamı qaldıraraq hakimiyyəti ələ
almaqda yardım etmişdilər. Azərbaycan
müstəqilliyini əldə etdikdən sonra
isə bolşevik Rusiyası ərazilərmizin
işğalı planına hazırlaşmağa
başladı. Bunu Azərbaycan
Respublikası Dövlət Arxivində saxlanılan sənədlər
də sübut edir.
Bolşeviklər işlğaldan əvvəl
müstəqil Azərbaycan barədə xeyli
sayda kəşfiyyat məlumatı
toplamışdılar. Bununla əlaqədar
sənədlərin birində deyilir: “Müxtəlif mənbələrdən
aldığımız məlumata görə, Azərbaycan ordusu bir piyada
diviziyasından (Bakı, Göyçay, Zaqatala, Gəncə, Qazax
polkları)- 12 min süngüdən, 2 min nəfər qılınclı kavaleriya briqadasından, bir
də 8 min nəfərlik könüllü
partizan dəstələrindən
ibarətdir. Artilleriya iki
zirehli qatardan, 6 ədəd
zirehli avtomobildən, 5 ədəd aeroplandan təşkil edilib.
Ordunun hidroaeroplana malik olub-olmaması məlum deyil. Ehtiyat ordu isə 2 min nəfər
polisdən, parlamenti qoruyan
300 mühafizəçidən və zabitlər hazırlayan məktəbin
400-500 nəfərlik kursantından ibarətdir. Ordunın ümumi sayı 30 min nəfərə
qədərdir. Azərbaycanın Dağıstanla sərhədində
Qusar-Quba-Xudat ərazilərində 3000 nəfər
əsgər və jandarma diviziyonu
cəmləşib. Bakıda isə piyada polku, ehtiyat polis batalyonu (2 min nəfər) yerləşib. 20 min nəfər əsgər isə aprel ayının ortalarına kimi
Zəngəzur rayonunda - erməni cəbhəsində
idi. Bakının müdafiəsi üçün Yalama-Xudat
istiqamətində müdafiə səddi (iki
cərgə tikanlı məftildən ibarət Yalama-Xudat və Xudat səddi)
yaradılıb. Digər bir müdafiə
səddi isə 3 cərgə tikanlı məftillərdən
ibarət olub Bakı ətrafındadır”.
1920-ci
il aprel ayının 21-də Tuxaçevski komandanı
olduğu Qafqaz cəbhəsi əsgərlərinin Bakıya
yürüşü haqqında direktiv imzaladı. Direktivdə
XI Qırmızı ordu komandanı Levandovskiyə və Xəzər
hərbi dəniz donamasının komandanı F. Raskolnikova
aprelin 27-də Azərbaycan sərhədini keçmək və
sürətli hücumla Bakını işğal etmək
tapşırılmışdı. Yalama-Bakı əməliyyatını
5 gün ərzində başa çatdırmaq, Kürdəmir
rayonu ərazisindəki dəmiryolunu ələ keçirmək
üçün kavaler dəstələrini göndərmək
qərara alınmışdı. Raskolnikova isə Ələt
stansiyası rayonuna desant çıxarmaq və neft mədənlərini
zərər görmədən ələ
keçirmək tapşırılmışdı. Aprelin 23-də
Levandovskiyə əlavə olaraq tapşırıldı ki,
yalnız Bakı deyil, bütün Azərbaycanı
işğal etsin. Levandovski isə öz növbəsində
aprelin 27-də Qusar və Qubanın, 28-də
Qızılburunun (Siyəzən), 30-da Şamaxı və
Ağsunun, sonra isə Şəki- Zaqatala bölgəsinin ələ
keçirilməsini, Bakı-Gəncə dəmiryolu üzərində
nəzarətin əl alınmasını nəzərdə
tutan plan hazırlamışdı. Buna paralel olaraq, hər bir
diviziyaya adı çəkilən istiqamətlərdə
hücuma hazırlaşmaq barədə konkret
tapşırıqlar verilmişdi. Məsələn, 32-ci
diviziyanın komandanı Şteyqerə
taprılmışdı ki, Qərbdən sürətli
hücumla Azərbaycan ordusunun Gəncə istiqamətindən
çəkilməsi yolunu kəssin və aprelin 27-də
atlılardan ibarət hərbi korpusu dəmiryolu boyunca
hücuma yeritsin, Quba, Qusar və Qızılburunu işğal
etsin. 27-ci diviziya isə aprelin 27-də Xaçmazı, 28-də
Dəvəçini, 29-da Giləzini, 30-da Sumqayıtı,
mayın 1-də isə Biləcəri və Bibiheybəti
işğal etməli idi. Bakını və Abşeron rayonunu
ələ keçirmək 30-cu və 28-ci diviziyalara
tapşırılmışdı. Yefremovun rəhbərliyi
altında zirehli qatar qısa müddət ərzində dəmiryolu
ilə Bakıya yaxınlaşaraq şəhərə daxil
olmalı idi. Bakıya dənizdən hücum edilməli idi və
bu məqsədlə hərbi gəmilərdən ibarət
xüsusi dəniz qüvvələri
yaradılmışdı. Əmrdə dönə-dönə
deyilirdi ki, hücum zamanı neft mədənləri zərər
görməməlidir.
Azərbaycan
hökuməti bolşeviklərin hücumundan öncədən
xəbər tutmuşdu. Ancaq düşmənə
güclü müqavimət göstərmək
üçün hərbi güc yetərli deyildi. Belə ki,
Azərbaycana hücumdan əvvəl ruslar az itki vermək məqsədi
ilə ermənilərin əli ilə Qarabağda qiyam
qaldırmışdılar. Ona görə də Azərbaycan
hökuməti 30 min nəfərlik ordunun 20 min nəfərini
bu qiyamı yatırtmaq üçün Qarabağa göndərməyə
məcbur olmuşdu. Azərbaycan hökuməti rusların
hücumunun qarşısını almaq üçün XI
ordu komandanlığı ilə danışıqlar
aparmağa cəhd etdi. Bu məqsədlə xüsusi nümayəndə
heyəti göndərildi. Lakin bolşeviklər hücumu davam
etdirdilər. Aprelin 28-də Yefremovun komdanlıq etdiyi zirehli
qatar Bakıya daxil olaraq, şəhəri ələ
keçirdi. Onun ardınca isə
digər Qırmızı ordu hissələri Bakıya daxil
oldular. Aprelin 28-də Azərbaycan müdafiə naziri general
Mehmandarov Azərbaycan parlamentinin yeni Sovet hökumətini
tanıdığını bəyan edən əmr verdi. Əmrdə
müdafiə nazirliyinə tabe olan hərbi hissələrə
yeni hökumətə təhvil verilənədək köhnə
qaydada işləmək tapşırılmışdı. Həmin
gün Mehmandarov bolşeviklər tərəfindən hərbi
dəniz komissarı təyin edilən Çingiz
İldırıma öz postunu təhvil verdi. Beləliklə,
ruslar Azərbaycanı işğal etdilər və bununla da
tariximizdə 71 il davam edəcək yeni əsarət
dövrü başladı.
Zaman.-2012.-28-30
aprel.-S.2.