Dünya ədəbiyyatının böyük patriarxı - Qabriel Qarsia Markes (1)

Onun haqqında yazmaq olduqca çətindir, çünki o, XX əsr dünya ədəbiyyatına öz möhrünü vuran və günümüzdə 85 yaşında belə yazmaq həvəsindən əl çəkməyən ən məşhur yazıçılardan biridir. O, çox yazıçılara nəsib olmayan zirvələri fəth edib, dünyada 100 illər bundan sonra silinməyəcək ədəbi bir iz buraxıb. Həyat yolunu izlədikcə adama elə gəlir ki, o anadan yalnız bu iş - yazmaq üçün doğulub. Yazdıqları da qeyri-adidir, oxuduqca sehrli bir aləmə düşür və ondan ayrıla bilmirsən. Buna görə də onu dünya ədəbiyyatı korifeylərindən heç biri ilə müqayisə etmək mümkün deyil.

Onun haqqında yazmaq olduqca çətindir, çünki o, XX əsr dünya ədəbiyyatına öz möhürünü vuran və günümüzdə 85 yaşında belə yazmaq həvəsindən əl O, nə hamımızın sevdiyi Alber Kamyu, nə Sent Eksyuperi, nə də Ernest Heminqueydir. O, özünəməxsus yaradıcılıq üslubuna malik olan və hər sətirində bəşəriyyəti düşündürən böyük ürək sahibi və günümüzdə ölümlə həyat arasında çırpınaraq xərçəng xəstəliyinə qalib gəlməyə çalışan Nobel mükafatı laueratı Qabriel Qarsia Markesdir. Haqqında yazmaq asan deyil, çünki onun daxili dünyasını açaraq keçirdiyi hissləri olduğu kimi vermək, böyüklüyünü sübut etmək üçün gərək sözləri zərgər dəqiqliyi ilə seçəsən. Çünki o özü məhz yazdığı sözlərin sehrli gücü ilə ruhən qovuşaraq hələ heç bir yazara mənsub olmayan zirvələr fəth edib. O bu gün dünyanın ən xoşbəxti, ən çox oxunan yazıçısı və milyonların sevimlisi olaraq qalmaqda davam edir. Bir üzü o dünyaya doğrudur və ölümün isti nəfəsini xəstə canında bütün varlığı ilə hiss etməkdədir. Amma o, obrazlı şəkildə desək, yazdığı əsərləri ilə ölümündən sonra belə ruhən yaşamaqda davam edəcək. Çünki yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi Qabriel Qarsia Markes adını dünya ədəbiyyatı tarixinə yazdıra, ona öz möhürünü vura və sağlığında ikən məşhur klassiklər arasında ən layiqli yerlərdən birini tuta bilib.

Qələminə sarılan uşaq

Gələcəkdə yazıçı kimi məşhurlaşacaq Qabriel Qarsia Markes 1927-ci il, mart ayının 6-da beynəlxalq aləmdə bir o qədər də tanınmayan ölkədə-Kolumbiyanın Arakataka şəhərində anadan olub. Onun atası sadə teleqrafçı idi və övladlarını çox sevirdi. Onun övlad sevgisi isə ailəsində 16 uşağın dünyaya gəlməsində özünü büruzə vermişdi. Markes ailədəki uşaqların ən böyüyü, ilki idi. Sonralar atası yarızarafat, yarıciddi: “Qabrielin ayağı düşərli oldu, ondan sonra 15 övladım dünyaya gəldi, amma daha 4-nün də olmasını istərdim”,- demişdi.

Uşaq ikən Qabrielin həyatında önəmli dəyişikliyə səbəb olacaq hadisə baş verdi. Belə ki, onun valideynləri yaşamaq üçün başqa şəhərə köçməli oldular. Nəticədə uşaqların tərbiyəsi ilə babaları, istefada olan polkovnik Nikolas Rikardo Markes Mexia İquara məşğul olmağa başladı. Polkovnik 1899-1903-cü illərdə Kolumbiyada baş verən vətəndaş müharibəsinin fəal iştirakçılarından biri olmuşdu. O, uşaqların tərbiyəsi ilə də adət etdiyi hərbi nizam-intizam əsasında məşğul olmağa başladı. Belə bir tərbiyə isə Qabrieldə öz işinə məsuliyyətlə yanaşmaq, işgüzarlıq, çeviklik vərdişi formalaşdırdı. Babasının tez-tez nəvələrinə müharibədən, vətəndaş müharibəsinin gətirdiyi fəlakətlərdən danışması Qabrieldə dərin izlər buraxmışdı. Hələ o vaxt balaca Qabriel babasının danışdıqlarını yazmaq, qələmə almaq fikrinə düşmüş, ancaq buna özündə cəsarət tapa bilməmişdi. Amma polkovnikin danışdıqları Qabrielin yaddaşında möhkəm izlər buraxdı. O, sonralar yazdığı əsərlərində babasının danışdıqları faktlardan yaradıcılıqla istifadə edərək qəhrəmanının canlı, real obrazını yaradıb, onu milyonlarla oxucuya sevdirə bildi. 1936-cı ildə Qabrielin babası dünyasını dəyişdi və bundan sonra uşaqların tərbiyəsi ilə ciddi məşğul olunmadı. Belə bir halda öz vəziyyətini yaxşı dəyərləndirməyi bacaran balaca Qabriel Arakatakanı tərk edərək Sapakiri şəhərinə gəldi. O buradakı internat məktəbində oxumağa başladı. İnternatda oxuduğu ilk illərdən başa düşdü ki, yazmasa, özünü rahat hiss edə bilməyəcək. Amma necə və nədən yazmağı bilmirdi. Çünki uşaq qəlbi ilə hiss edirdi ki, o, həyatdan hələ xəbərsizdir və nə yazsa daha çox oxuduğu uşaq nağıllarını xatırladacaq, onda real nə isə tapa bilməyəcəklər. Bununla belə, internatda oxuduğu illərdə ilk kiçik nağılvari hekayələrini yazmağa başlasa da, onları müəllimlərinə göstərməyə, məsləhət almağa özündə cəsarət tapa bilmədi. 4 il internatda oxuduqdan sonra Qabriel oranı tərk edərək, Barrankiledəki San Xose məktəbində təhsilini davam etdirməyə başladı. Onun bu məktəbdə oxuduğu illərdə (1940-42-ci illər) Avropada II Dünya müharibəsi gedirdi. Bu müharibənin təsiri Avropadan minlərlə kilometr uzaqlarda yerləşən Kolumbiyada da özünü hiss etdirirdi. Yeni məktəbdə ilk vaxtlar işi olduqca ağır getdi və o, uzun müddət şagird dostları və müəllimlərlə qaynayıb-qarışa, onlarla isti münasibətlər qura bilmədi. Amma bunun əvəzində onun diqqətini məktəbin divar qəzeti cəlb etdi. Cəsarətsiz şəkildə də olsa divar qəzeti üçün yazılar yazmağa başladı. Heç gözləmədiyi halda bu kiçik yazılar Qabrieli məktəbin sevimlisinə çevirdi. Çünki onun ilk qələm yazılarında qəhrəmanın daxili aləmi və onu əhatə edən ətraf mühit rəssam dəqiqliyi ilə təsvir edilirdi. 1943-cü ildə Qabriel özünü daha rahat hiss etmək məqsədi ilə məktəbi növbəti dəfə dəyişməli olur. Bu dəfə o, Sikapiredə yerləşən milli kollecə daxil olur. Bu kollecdə oxuduğu illərdə ədəbiyyata olan sevgisi daha da güclənir. Hiss edir ki, yazdığını kimlərləsə bölüşdürməli, onlardan məsləhətlər almalıdır. Bu məqsədlə də o, Sikapiredə fəaliyyət göstərən “Daş və səma” adlı ədəbi qrupun məşğələlərində iştirak etməyə başlayır. Bu dərnək onun gələcək həyat yolunun müəyyən edilməsində önəmli rol oynayır. Nəhayət, 1947-ci ildə onun həyatında dönüş nöqtəsi baş verir. Belə ki, həmin il “El Espektador” adlı qəzetdə Qarsiya Markesin qələmə aldığı “Üçüncü sadəlik” (“La tercera resignacion” ) əsəri işıq üzü görür. Onun bu əsərində yazıçı Kafkanın təsiri aydın şəkildə nəzərə çarpırdı. Amma onun yazı üslubu Kafkanınkından çox fərqli, özünəməxsus idi. Bununla belə, ilk əsərinin işıq üzü görməsi Qabrielin yazmaq həvəsini daha da artırmışdı. Əsəri oxuyan yerli tənqidçilər Qabrielin simasında gələcəyin istedadlı yazıçılarından birini gördüklərini yazmış, eyni zamanda əsərin bəzi məqamlarını tənqid etmiş, müəllifə öz tövsiyələrini vermişdilər. Hamı artıq onun ədəbiyyatçı olduğunu düşündüyü halda, Qabriel gözlənilmədən başqa yol seçdi. O, 1947-ci ildə paytaxt Boqotoda yerləşən Milli Universitetin hüquq fakültəsinə daxil oldu. Onun ədəbiyyatı deyil, hüququ seçməsi isə çox güman ki, babasının hərbçi olması ilə əlaqədar idi. Bir də, həmin dövrdə kasıbların varlılar tərəfindən böyük haqsızlıqlara məruz qalması Qabrielin yaşıdı olan gənclərin əksəriyyətinin hüquqşünas peşəsini seçməsinə gətirib çıxarmışdı. Onlar bu yolla insanların haqlarını müdafiə edəcəklərini düşünürdülər.

1948-ci ildə Kolumbiyada yenidən vətəndaş müharibəsi başlanır. Qabriel siyasətə qoşulmaq fikrində deyildi və ona görə də vətəndaş müharibəsində iştirak etmədi. Vətəndaş müharibəsinin Boqotoya sıçramasından sonra Qabriel sakit halda yaradıcılığını davam etdirmək məqsədi ilə paytaxtı tərk edir. O, Kartaxena-de-las-İndias adlı şəhərə gəlir. İlk işi yerli universitetdə ixtisası üzrə təhsilini davam etdirməsi olur. Eyni zamanda ürəyinin hökmü ilə yerli “Universal” adlanan qəzetdə işə düzəlir. Bu qəzetdə işlədiyi dövrdə o daha da püxtələşir, yazılarında təmkinli mövqe nümayiş etdirməyə başlayır. Artıq hiss edir ki, ədəbiyyatsız, ədəbi fəaliyyətsiz yaşaya bilməyəcək. Ona görə də həyatını ədəbiyyata həsr etmək niyyəti ilə Barrankilo şəhərinə gələrək, burada çıxan “El Eraldo” qəzetində işə düzəlir. Bu qəzetdə o, “Jiraf” adlı rubrika ilə çıxış etməyə başlayır. Amma fəaliyyətini “El Eraldo” qəzetində davam etməklə yanaşı, o, “Xronika” adlanan və həftədə bir dəfə çıxan qəzetlə əməkdaşlıq etməyə başlayır. O, artıq anlayırdı ki, hüquq fakültəsində təhsil almaqla jurnalistlik fəaliyyətini eyni zamanda davam etdirə bilməyəcək. Ona görə də hüquq fakültəsində təhsilini yarımçıq qoyaraq, həyatını jurnalistikaya həsr etmək qərarına gəlir. Hadisələrin sonrakı gedişi göstərir ki, o bununla tamamilə doğru yol seçib.

Zaman.-2012.-2-3 avqust.-S.13.