Dünya ədəbiyyatının böyük patriarxı - Qabriel Qarsia Markes (2)

O, artıq ədəbi yaradıcılıq yoluna qədəm qoymuşdu və həvəslə yeni əsərlər yazmağa başlamışdı. Həmin dövrdə Markes “Ev” romanı üzərində işə başladı. Ancaq nə üçünsə bu əsər onun istədiyi kimi alınmırdı. Ona görə də romanın yazılması uzanırdı. O, hiss edirdi ki, oxucuya yeni nə isə verməli, ancaq bunun üçün klassik roman üslubundan kənara çıxmalı, ədəbi janr çərçivələrini aşmalıdır. Markes yaşadığı mühiti dəyişdirmək, daha çox insanlarla ünsiyyətdə olmaq, yeni personajlar tapmaq məqsədi ilə 1954-cü ildə Kolumbiyanın paytaxtı Boqotaya gəldi. O, burada “El Espektador” qəzetində işə düzəldi. Yeni iş yeri Markesə çoxsaylı insanlarla tanış olmaq imkanı verdi. O, ilk vaxtlarda qəzetdə kiçik məqalələr və müxtəlif filmlərə resenziyalar yazırdı.

Sonra redaksiyada onun yaradıcılıq imkanlarından geniş istifadə etmək qərarına gəldilər. Bu məqsədlə də Markesi xüsusi müxbir kimi xarici ölkələrə, o cümlədən İtaliya, Polşa, Fransa, Venesuela və ABŞ-a göndərirlər.

Qəzetdə işlədiyi dövrdə Markes təmasda oduğu adamların həyatı, ölkədəki vəziyyət və digər məsələlərə həsr edilmiş “Mənim macəralarım haqqında həqiqətlər” adlı oçerklərini yazır. Serial halında təqdim edilən bu oçerklər oxucular arasında böyük maraqla qarşılanır. İş orasındadır ki, bu oçerklərin qəhrəmanları həyatda olan real insanlar idilər. Məqalələrdə Kolumbiyanın hərbi gəmilərindən birində baş verən hadisələrdən danışılır. Hərbi gəmidə təsadüf nəticəsində dənizdə batmaqdan xilas edilən ekipaj üzvlərinin etirafları cəmiyyətdə böyük əks -sədaya səbəb olur. Çünki Markes baş verən hadisələri oxucuya böyük ustalıqla çatdıra bilmişdi.

Oçerklərdə həmçinin hərbi gəmilərdə qaçaqçılıq hallarının geniş yayılması, oradakı cəmiyyətə və dövlət qanunlarına zidd olan biabırçılıqlar barədə geniş məlumat verilir.

İlk nəsr əsəri: “Düşmüş yarpaq”

(La hojarasca)

“El Espektador”da çalışmaqla və müxbir kimi müxtəlif tapşırıqları yerinə yetirməklə yanaşı, Markes bədii yaradıcılığını da davam etdirir. Markes “Düşmüş yarpaq” adlı povestini yazır və 1955-ci ildə nəşr etdirir. Povestdə Makonda şəhəri və orada yaşayanlardan bəhs edilir. Müəllifin yalqızlıq haqqındakı mətnləri böyük maraqla qarşılanır. Əslində cəmiyyətdən ayrı yaşamaq tənhalığa qapılmaq, bəlkə də, Markesin keçirdiyi həyat tərzindən irəli gəlirdi. Sonralar tənhalıq ruhu onun bütün yaradıcılığından qırmızı xətt kimi keçir. “Düşmüş yarpaq” povesti müəllifin həyatında yeni bir yaradıcılıq dövrünün başlanması kimi qiymətləndirilir.

1956-cı ildə Kolumbiyada hakimiyyətə diktator Roxas Pinilya gəlir. O, dərhal azadfikirli adamlara, o cümlədən jurnalistlərə divan tutmağa başlayır. Roxas Pinilya xüsusilə “El Espektador” qəzetini sevmirdi və burada gedən məqalələr onu bərk əsəbiləşdirirdi. Ona görə də diktator adıçəkilən qəzetə qarşı təzyiqlərə başlayır və onun adını rejimə düşmən olan mətbu orqanları arasında çəkir. Jurnalistlər də təzyiqlərə məruz qalır və onlar addımbaşı izlənirlər. Buna dözməyən və tezliklə həbs ediləcəyindən ehtiyat edən Qabriel Markes çıxış yolunu Kolumbiyanı tərk etməkdə görür. Bu da əsassız deyildi. İş orasındadır ki, vaxtilə hərbi gəmidə baş verənlər barədə serial oçerklər yazaraq, “El Espektador” qəzetində dərc etdirən Markes bununla da hərbçilərin və diktator tərəfdarı adamların qəzəbinə gəlmişdi. Onu həbs etmək üçün bəhanə axtarırdılar. Bu baxımdan Markesin İtaliyanın paytaxtı Romaya gəlməsi onun tərəfindən qəbul edilən düzgün qərar idi. Digər tərəfdən, Romada onun üçün dil problemi yox idi. Çünki ispan və italyan dillərinin çox yaxın olması Markesə Romada yaşaması və fəaliyyət göstərməsi üçün imkan yaratmışdı. Romada jurnalistlik fəaliyyətini davam etdirən yazıçı ara-sıra yenidən İtaliya haqqında “El Espektador” qəzetinə məqalələr göndərir. Markes buna paralel olaraq, kinematoqrafiya ilə də məşğul olmaq qərarına gəlir. Bu məqsədlə də o, Romada fəaliyyət göstərən Eksperimental Kinematoqrafiya Mərkəzi nəzdindəki rejissorluq kursunda oxuyur. Bu kursda oxuması onun ədəbi yaradıcılığının daha da zənginləşməsinə və yeni məzmun kəsb etməsinə gətirib çıxarır. Bir müddət Romada qaldıqdan sonra İtaliya həyatı yazıçını sıxmağa başlayır. O, hiss edir ki, hələ Avropanı yaxşı tanımır və bu qədim qitənin mədəniyyət mərkəzlərindən biri hesab edilən Parisdə yaşamasa, Avropa və avropalılar haqqında tam təsəvvürə malik ola bilməyəcək. Ona görə də Romanı tərk edərək Parisə gəlir və burada yaşamağa başlayır. Əvvəlcə, Parisdən yenidən Kolumbiyaya qayıtmaq istəyir, ancaq sonra fikrini dəyişir. Çünki Avropanın tanınmış qəzetlərində Kolumbiyada diktator rejiminin özbaşınalığı və xalqa zülmlər etməsi barədə çoxlu sayda məlumatlar gedirdi. Fransanın paytaxtında o həm də jurnalistlik fəaliyyətini davam etdirir və bir neçə qəzetlə əməkdaşlıq edir. Parisdə ədəbi yaradıcılıqla daha geniş şəkildə məşğul olmağa başlayan Qabriel Qarsia Markes “Polkovnikə məktub yoxdur”(El colonel no tiene quien le escriba) adlı povestini yazır. Bu povesti o, 1957-ci ildə bitirir. Əsər Avropada böyük maraqla qarşılanır və o, tənqidçilər tərəfindən parlaq gələcəyi olan yazıçı adlandırılır. Onu da deyək ki, oxucular və avropalı tənqidçilər tərəfindən böyük maraqla qarşılanan “Polkovnikə məktub yoxdur” povesti müəllifi tam qane etmirdi. Ona görə də o bu povest üzərində sonralar 11 dəfə işləyib. Buna səbəb isə povestdə psixoloji vəziyyətlərin çoxluq təşkil etməsi olub.

1957-ci ildə Markesi SSRİ-də keçirilən Gənclər və Tələbələr Festivalından reportajlar hazırlamaq üçün Moskvaya göndərirlər. SSRİ-dən qayıdandan sonra o, “SSRİ. 22 400 000 kvadratkilometrdə “Koka-Kola”nın reklamı yoxdur” adlı essesini yazır. Bu essedə o, SSRİ-də gördüklərini maraqlı bir şəkildə oxuculara çatdırır. Markes yazırdı: “Mən həmişə demişəm və sözlərimdən də heç vaxt imtina etməyəcəyəm. Belə ki, dünyada ən maraqlı insanlar SSRİ-də yaşayır”.

Onu da deyək ki, esse oxucular arasında böyük maraqla qarşılandı və müəllifinin daha da tanınmasına səbəb oldu. Amma yazıçı Parisdə vətən üçün darıxmağa başlamışdı. Ona görə də vətənə daha da yaxın olmaq üçün Venesuelanın paytaxtı Karakasa gəlir. Bir müddət o Karakasda nəşr edilən “Momento” adlı jurnalla əməkdaşlıq edir. 1958-ci ildə hələ Parisdə ikən yazdığı və ədəbi ictimaiyyət tərəfindən maraqla qarşılanan “Polkovnikə məktub yoxdur” adlı povestini poçtla Meksikada nəşr edilən bir o qədər də tanınmayan “Mito” jurnalına göndərir. Jurnal dərhal povesti çap edir. Povestin dərc olunduğu jurnal tez bir zamanda oxucuların diqqətini cəlb edir və onun bütün sayları qısa müddətdə satılır. Hətta Avropa və Latın Amerikası ölkələrində belə, “Mito” jurnalı ilə maraqlanır və ona abunə olmaq istəyirlər. Bu da əsassız deyildi. Belə ki, yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, “Polkovnikə məktub yoxdur” povesti oxucular tərəfindən sevilə-sevilə oxunurdu. Povestdə hadisələr həmin dövr üçün yaxın olan zamanda - 1956-cı ildə baş verir. Müəllif özünü gözləyə biləcək təzyiqlərdən qorumaq üçün hadisələrin simvolik Makonda şəhərində baş verdiyini yazıb. Povestdəki bütün hadisələr də Makonda şəhərində cərəyan edir. Əsərin qəhrəmanı polkovnik bu şəhərdə yaşayır. Polkovnikin yuxularında gördüklərindən və xatirələrindən, həmçinin vətəndaş müharibəsində iştirak edənlərin dediklərindən də məlum olur ki, əsərin qəhrəmanı bu şəhərin sakinidir, ancaq sonra başqa yerə köçərək orada yaşamağa başlayıb. Müəllif bu povestində real hadisələr ilə əfsanələrin bir növ sintezini yaradıb. Belə ki, Makonda şəhərində real həyatdan götürülən, eyni zamanda əfsanəvi xarakter daşıyan hadisələr baş verir. Makonda şəhəri, zənnimizcə, müəllifin doğulduğu Kolumbiyadakı real şəhərlərdən birinin obrazıdır. Bunu əsərin qəhrəmanı, polkovnikin danışdıqları da sübut edir. Polkovnikin özünün də real surət olması şübhə doğurmur. Xatırladaq ki, yazıçının babası da polkovnik olub və Kolumbiyada baş verən vətəndaş müharibəsində iştirak edib. Güman etmək olar ki, polkovnikin simasında Markes babasının obrazını yaradıb və baş verən hadisələrin çoxunu onun dilindən eşidib.

Zaman.-2012.-4-6 avqust.-S.13.