“Haqq-ədaləti bərqərar edən bir müstəntiq rolunun həsrətindəyəm”

O, sənət aləmimizdə gözəl insan, səmimi dost, aktyor, rejissor, “şumavik” kimi tanınır. İndiyədək ərsəyə gəlmiş neçə-neçə ekran əsərində onun özünəməxsus imzası var. Onunla - Əməkdar artist Əliqulu Səmədovla “Azərbaycanfilm” Kinostudiyasında görüşdük. Söhbətimizə bu yaxınlarda ekranlara çıxmış “Dolu” filmi ilə başladıq. Bu da səbəbsiz deyildir. Axı o bu filmdə həm rejissor, həm də “şumavik” kimi çalışıb.

- Bəri başdan deyim ki, “Dolu”, həqiqətən də, indiyə qədər Qarabağla bağlı çəkilmiş filmlərin ən yaxşılarındandır. “Dolu”nun quruluşçu rejissoru Elxan Cəfərov bu filmdə döyüş səhnələrini çox gözəl effektlərlə verməyə müvəffəq olub. Hətta deyərdim ki, bəzi kadrları ilə “Dolu” Hollivud filmlərini xatırladır. Belə effektlər isə tamaşaçını baş verənlərə, sözün həqiqi mənasında, inandıra bilir. Bir sözlə, “Dolu” döyüşkənliyi özündə ehtiva edən bir enerjiyə malik filmdir: adam istər-istəməz tamaşa zalından birbaşa döyüş bölgəsinə yollanmaq istəyir. Filmin əsas qayəsi də elə gənclərə döyüş ruhu aşılamaqdır. Polad Bülbüloğlu kimi bir bəstəkarın yazdığı musiqi filmin emosional təsir gücünü daha da artırıb. Amma mənə elə gəlir ki, “Dolu”nun çəkilişi, bəlkə də, on il gecikib.

- Niyə?

- Zənnimcə, bu film Qarabağ münaqişəsinin ilk illərində çəkilsəydi, yaxşı olardı.

- Filmdə əcnəbi aktyorlar da rol alıblarmı?

- Yox. Qarabağ bizim dərdimizdir. Unutmayın ki, heç bir əcnəbi aktyor bu mövzuda çəkilmiş filmdə əsl azərbaycanlı xarakterini yarada bilməz. Son illər rejissor kimi çalışdığım filmlərin heç birində əcnəbi aktyor çəkilməyib. Ola bilsin, bir əcnəbi aktyor zahiri görünüşünə görə tələb olunan rola uyğun gəlsin və o, filmə dəvət edilsin. Amma həmin aktyor lazım olan xarakteri yarada bilməyəndən sonra onun oynadığı rol kimə, nəyə lazımdır? “Dolu”da rayon katibi rolunu ifa edən Xalq artisti Fuad Poladovdan başqa, digərləri gənclərdən ibarətdir.

“Bəxt də gərəkdır”

- Səhv etmirəmsə, indiyədək irili-xırdalı 40-a yaxın filmə çəkilmisiniz. Əksəriyyətində də qismətinizə epizodik rollar düşüb.

- Mən belə deməzdim ki, hamısı epizodikdir. Çəkildiyim filmlərdə müxtəlifölçülü rollarım olub. Fikrimcə, bu və ya digər filmə çəkilmək doxsan faiz bəxtdən, on faiz bacarıqdan asılıdır. Yəni kinoda bəxt amili də var. Amma nəzərinizə çatdırım ki, mən Ukrayna kinematoqrafçılarının çəkdikləri iki filmdə əsas rollara, bir qısametrajlı filmdə baş rola çəkilmişəm. Əlizadənin “Qisas” hekayəsi əsasında “Debüt” studiyasında çəkdiyi qısametrajli filmdə baş rolların birinin ifaçısıyam. Bundan əlavə, “Həyat varsa”, “Susmuş vicdan” seriallarında əsas və baş rollara çəkilmişəm. Bu mənada məni bəxti gətirməmiş aktyor kimi xarakterizə etmək doğru olmazdı. Bir də, filmdə həm aktyor kimi baş rola çəkilmək, həm də rejissor kimi işləmək çox çətindir.

- 20-yə yaxın filmdə rejissor kimi çalışmış Əliqulu müəllimin nə vaxtsa quruluşçu rejissor kimi film ərsəyə gətirmək fikri varmı?

- Mən Moskvada Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunun kinoaktyorluq fakültəsini SSRİ Xalq artisti E. Matveyevin rəhbərliyi altında bitirmişəm. 37 ildir ki, bu kinonun içindəyəm, yəni kinonun içində bişmiş adamam: aktyorluq ixtisasına yiyələnmişəm. Gerasimov, Bondarçuk, Makarova, Batalov, Matveyev, Danelya kimi dahi sənətkarların necə dərs demələrini görmüşəm. Bir sözlə, mən əsl aktyorluq məktəbi keçmişəm... Quruluşçu rejissor hər bir kadra quruluş verməyi bacarmalıdır. Əgər o, bir kadrda nə demək istədiyini bilmirsə, deməli, rejissor deyil. İndi quruluşçu rejissor kimi film çəkənlər çoxdur. Bəzilərinin rejissorluqdan bir az anlayışları var, bəziləri isə bu sənətdən tam uzaqdırlar. Bir sözlə, quruluşçu rejissorun yüksək intellektual səviyyəsi, zəngin daxili aləmi, mükəmməl biliyi olmalıdır. Amma onu da bildirim: demirəm ki, bacarmaram, bacararam, amma bu sahədə çalışmaq istəmirəm. Çünki bu işdə yaş da öz sözünü deyir.

- Mükəmməl bir filmin alınması yalnız quruluşçu rejissordan asılıdır?

- Kinonun əsas fiquru quruluşçu rejissordur. O, qarşıya qoyduğu məqsədə rəssam, operator, bəstəkarla birgə çatır. Onların arasında vəhdət olmasa, o film heç vaxt alınmaz.

- Aktyor kimi arzusunda olduğunuz rol, quruluşçu rejissor kimi çəkmək istədiyiniz film varmı?

- Heç vaxt deməmişəm ki, Hamletin, Kral Lirin həsrətindəyəm, sadəcə, haqq-ədaləti bərqərar edən bir müstəntiq rolunun həsrətindəyəm. Elə bir müstəntiq ki, o, nahaqdan həbs edilmiş namuslu bir insanın yoluna işıq tutsun. Rejissor kimi isə hansısa filmi ərsəyə gətirməyi heç zaman düşünməmişəm.

- Bir zamanlar sənət aləmində durğunluq yaşandı. Bu sənətlə məşğul olanlardan bir qismi hətta bu kimi sahələrdən uzaqlaşdılar. Məhrumiyyətlərə dözənlərdən biri də siz oldunuz...

- Bəli, o illərdə burada çalışanlardan kimi teatrlara üz tutdu, kimi sənətlərinin daşını birdəfəlik atıb başqa işlərə baş qoşdu. Mən isə dözdüm. O illərdə “Qara qış” (İran), “Onlar da insandır” (Türkiyə) filmlərində çalışdım. Eyni zamanda o illərdə kinostudiyamızda çəkilən filmlərin sinxron səslərini yazmaqla gündəlik tələbatımı az da olsa, ödəməyə çalışırdım.

“Tələb olunan səsı çixarmaq heç də asan deyıl”

- Sinxron səsdən söz düşəndə ilk ağıla gələn şəxs siz olursunuz...

- Bilirsinizmi, filmlərdəki dialoqlardan başqa, qalan bütün kənar səslər sonradan yazılır. Yəni filmdə istifadə olunan əşyalardan tutmuş, küləyin vıyıltısı, dənizin dalğası, bir sözlə, ekranda görünən və görünməyən səslər yenidən yazılır. Tələb olunan səsi almaq heç də asan deyil. Bu işdə gərək sənin özünün fantaziyan olmalıdır ki, hansı səs üçün hansı əşyadan istifadə etmək lazım olduğunu biləsən. Kompyuterdəki səslər həmin effekti vermir. Bəziləri bu variantdan istifadə etməyə çalışırlar. Lakin istənilən effekt alınmayanda yenə mənə üz tuturlar. Bir də, bunun nə institutu var, nə də texnikumu... Bu işə baxmaqla öyrənmək olar. Mən də elə bu işi baxıb öyrənmişəm. Sinxron səsləri yazan adam üçün diqqətli olmaq, ritmi bilmək, ən əsası səbirli olmaq əsas şərtlərdəndir. İndiyədək 60-a yaxın filmin sinxron səsini yazmışam. Heç vaxt işin çətinliyi məni qorxutmayıb. Təəssüf ki, müəyyən çətinliklərinə görə indi bu sahə ilə məşğul olmaq istəyən yoxdur. Heç bilmirəm, 10-15 ildən sonra necə olacaq? Bu gün isə bu işin ağırlığı mənim çiyinlərimdədir. Yeri gəlmişkən, ötən il “Əməkdar artist” adı almağımla bağlı keçirilən tədbirdə mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs Qarayevə dedim ki, nə qədər gücüm, qüvvəm, bacarığım var, Azərbaycan kinematoqrafıyasına xidmət edəcəyəm.

- Bu peşənin bir adı var, ya yox?

- Onun adını bizim dilimizdə heç mən özüm də bilmirəm, sadəcə, bu prosesə kənar səslərin sinxron yazılışı deyirlər. Mənə isə, sadəcə, “şumavik”.

- Səhv etmirəmsə, indi bəzi telekanallar bu prosesi özləri həyata keçirməyə çalışırlar.

- Elədir. Amma mən deyərdim ki, yola verirlər, özü də birtəhər... Çünki telekanallarda sinxron səsləri birbaşa necə gəldi dialoqlarla bir mikrofona yazırlar. Səs təmiz olsun deyə dialoqlar təkrar yazılır və nəticədə sinxron kənar səslər itib-batır. Çox vaxt belə yerləri musiqi müşayiət edir.

- Son illərin dublyajları da yaxşı alınmır. Bunun əsas səbəbi nədir?

- İndi xarici filmlər disklər halında gəlir. Onlardan orijinal səsləri yığışdırmaq qeyri-mümkündür. Onları yığışdıranda həm musiqi itir, həm də inter səslər. Bu səbəbdən dublyaj yaxşı alınmır. O vaxtın filmləri isə bir qayda olaraq, lentə çəkilirdi. Onlarda bu kimi prosesləri həyata keçirəndə elə bir problemlə rastlaşmırdıq.

“Vaxt gələcək...”

- Son illər bizdə filmlər çəkilir... Amma müşahidələrimə əsasən deyə bilərəm ki, kinolarımız o qədər də yaxşı qarşılanmır. Bəs siz bu günün ekran əsərləri barədə nə deyə bilərsiniz?

- O vaxtların filmlərinə indi nostalgiya ilə baxırlar. Amma mən deyirəm: vaxt gələcək bu gün çəkilən filmlərə də eləcə baxılacaq. Təkcə “motor”, “stop” deməklə, sonra onu kompyuterlə montaj eləməklə iş düzəlmir. Kinonu çəkmək üçün mükəmməl təhsil almaq, daha çox oxumaq lazımdır. Bizim gənc rejissorlar isə nədənsə təhsilə birtəhər baxırlar. Onlar unudurlar ki, bu sənətdə istedadla yanaşı, bilik də tələb olunur. Digər tərəfdən, testlə operatorluğa, aktyorluğa, rejissorluğa qəbul aparılmaz. Test incəsənət aləmində qəbuledilməz sınaqdır, seçim olmalıdır, ən azı sovetdəki kimi. Yenə deyirəm, vaxt gələcək bu gün bəyənmədiyimiz filmləri göstərəcəklər və onda deyəcəklər: “O vaxtlar nə yaxşı filmlər çəkiblər...”

- Belə çıxır ki, “Oskar” Azərbaycan kinosu üçün əbədi xəyal olaraq qalacaq...

- Son illər çəkilən filmlərimizin əksəriyyəti də Qarabağla bağlıdır. Belə filmlərdə döyüş səhnələri təbiidir. Dünya ictimaiyyəti isə müharibələri qəbul etmir. Bu mənada “Oskar”a təqdim olunan filmlər bəşəri ideallara xidmət edən sənət əsərləri olur. Müharibədən bəhs edən filmlər “Oskar”a təqdim edilmir. Stallone kimi aktyor çox filmə çəkilib, lakin o indiyədək həmin mükafatı almayıb. Şvartsneger... O da almayıb. Van Dam da eləcə, Ceki Çan da... Çünki onların filmlərində bəşəri ideyalar yoxdur. Odur ki, çalışıb bəşəri filmlər çəkməliyik. Amma ümidi də itirmək olmaz. Bilirsinizmi, kino “kine” sözündəndir, yəni hərəkət deməkdir. Heç kəs deyə bilməz ki, Azərbaycan kinosunun sabahı hansı “kine”də olacaq. İnanıram ki, sabah ortaya çıxacaq yeni təfəkkürlü, istedadlı, bilikli gənc rejissorlar bu tilsimi qıracaqlar. Çünki artıq yeni təfəkkürlü, yeni dünyagörüşlü gənclər kinematoqrafiyaya inteqrasiya olublar.

- Seriallarımız barədə də sizin fikirlərinizi eşitmək istərdik.

- Müharibə şəraitində yaşayan, lakin atəşkəs rejimi hökm sürən bir ölkənin telekanallarında boş-boş seriallar nümayiş etdirməyin heç bir mənası yoxdur. Xalqa bununla nə demək istəyirlər? Bizim hər şəhidimiz bir qəhrəmandır. Onlardan seriallar hazırlamaq olar, niyə eləmirlər? Türklərin mehmetcikləri ilə bağlı hazırladıqları filmlərə baxın da... Bizdə isə hamı güldürməyə çalışır. Nizaminin belə bir kəlamı var: “Yersiz gülən dodağı bağlamağın yaxşıdır, Boş gülüşün yerinə ağlamağın yaxşıdır”. Böyük fəlsəfədir. Bir kamera götürüb toyları, tədbirləri çəkənlər bu gün quruluşçu rejissor, operator kimi çalışmaq istəyirlər. Qardaş, bir otaqda bir kamera ilə film çəkmək olmaz...

Bəzən tamaşaçılar seriallar barədə də deyirlər ki, kimdənsə götürürlər. Qardaş, götürək, müəllimim Matveyev deyirdi ki, bax yaxşıya, ondan pis eləmə... Pisə də bax, amma ondan yaxşı elə. Amma ədalət naminə deyim ki, baxılası filmlərimiz də var.

- Son vaxtlar ölkə başçısı bu sahəyə vəsait də ayırıb...

- Bəlkə də Azərbaycan kinoya vəsait ayıran yeganə ölkədir. Hər il 5-6 bədii film dövlət tərəfindən maliyyələşir. Onu da deyim ki, ulu öndərimiz Heydər Əliyev dəfələrlə kino xadimləri ilə görüşüb, kinomuzun inkişafı naminə öz tövsiyələrini verib. Hazırda onun siyasi kursunun layiqli davamçısı, möhtərəm Prezidentimiz cənab İlham Əliyev də kinonun inkişafı üçün dövlət vəsaiti ayırıb. Bu vəsaitdən səmərəli istifadə edib, gözəl sənət əsərləri yaratmaq bizim borcumuzdur. Kino pul gətirən sahədir. Şübhə etmirəm ki, yaxın gələcəkdə kinomuz daha da inkişaf edəcək və sahibkarlığın bir hissəsinə çevriləcək. Kinoya pul qoyanlar ikiqat, üçqat öz pullarını çıxaracaqlar.

“İnşallah, o da nəsıb olar”

- Əliqulu müəllim, otağınızdakı dini mövzudakı şəkillər diqqətimi çəkdi...

- Bəri başdan deyim ki, inamı olmayan imansız olar. Hamımız hidayətə gəlməliyik. 2000-ci ildə 22 seriyalı “İmam Əli” teleserialını rejissorumuz Arif Həbibi ilə birgə dublyaj edib təhvil verdik. Elə həmin il iranlılar bizi Məşhəd ziyarətinə dəvət etdilər. 10 gün orada olduq. Onda mən İslamın fəzilətini daha dərindən dərk etdim. Məhz bu səfərdən sonra başladım namaz qılmağa, oruc tutmağa. Sonradan 29 seriyalı “Eşq vilayəti” filmini dublyaj texnikasının bütün imkanlarından istifadə etməklə Azərbaycan dilində bir rejissor kimi yüksək səviyyədə dublyaj etdim. Bu mənim dublyaj etdiyim ilk serial idi. Sonradan neçə-neçə filmlərin dublyajı mənə həvalə olundu.

- Yəqin ki, Həcc ziyarətinə də getmək niyyətiniz var...

-Ya qismət! İnşallah, o da nəsib olar.

Zaman.-2012.-4 dekabr.-S.7.