“Etiraf etmək hər kişinin işi deyil”

Sözün missiyası insanı dəyişdirmək, daha kamil, daha üstün mərtəbəyə qaldırmaqdır. Urvatdan düşməyən söz isə yazıçının vizit kartıdır. Hər zaman, hər şəraitdə orijinallığını, əsilliyini qoruyub saxlayan və sözünə bərabər olan kişilərdən biridir Seyran Səxavət. Yazıçı Seyran Səxavətlə söhbətləşmək sözün işıqlı, həyalı yerinə, ilkinliyinə qayıtmaqdır. İnanırıq ki, Seyran Səxavətlə söhbətimizdən hörmətli oxucularımız həzz alacaqlar.

- Sizə görə həyatda ən asan və ən çətin şey nədir?

- Mənim üçün dünyada ən asan şey doğulmaqdır. Çünki burda mənim heç bir iştirakım olmayıb. Yəqin ki, ən çətin şey də ölmək olar, inşallah.

- Ucqar bir kənddə yaşamağa məcbur olsaydınız, dolanışığınızı necə çıxarardınız?

- İnsan məcburdu ki, özünü saxlasın, yəni heç kəs könüllü surətdə ölmək fikrində, iddiasında olmur. Mənim üçün o ucqar kənd mücərrəd bir şeydir. Amma yəqin o şəraitə uyğun bir şey fikirləşərdim və yaşamağa, təbii ki, davam edərdim. Çünki yaşamaq bütün çətinliklərə baxmayaraq, o qədər gözəldi ki, insanın yeganə işi, peşəsi, vəzifəsi elə yaşamaqdır.

- Keçdiyiniz ömür yoluna baxanda ən çox nəyə üzülür, nəyə sevinirsiniz?

- Onları sadalasam çox uzun bir siyahı alınar. Mən daha çox sevinmişəm, düzdür, üzüldüyüm anlar da olub. Bəzən elə üzüldüyüm, yəni əziyyət çəkdiyim anlar olub ki, bütün o sevinc, fərəh hamısı elə bil ki, köklü-köməcli çıxıb, elə bil ki, quruyub, elə bil ki, bir də bitməz, cücərməz...

- Valideyn və müəllimlərdən başqa, özünüzü kimlərə borclu bilirsiniz?

- Ümumiyyətlə, mən özümü heç kimə borclu bilmirəm. Bir Allaha borclu bilirəm ki, onun izni ilə dünyaya gəlmişəm. O sözü o qədər işlədiblər ki, adam heç o sözə ilişib nəsə demək istəmir. Vətən qarşısında borc, valideyn qarşısında borc, övlad qarşısında borc, dost qarşısında, tanış qarşısında borc... Bütün bu deyilənlərə inansaq, belə çıxır ki, insan elə doğulduğu gündən ölənə qədər xirtdəyəcən borc içində yaşayıb. Bu, absurd bir şeydir, uydurma bir şeydir. Sadəcə, adam balası kimi yaşayırsan, insafnan, nəfssiz yaşayırsan və hər şey onun içində öz həllini tapır. Yoxsa, onların hamısını bir-bir xırdalasan, borcları fikirləşsən adam dəli olar. Sadəcə olaraq, namusnan, qeyrətnən, nəfssiz yaşayanda bunun içində hər şey gedir, bütün borclar bunun içində gedir, əriyir, bu və ya başqa şəkildə borclar qaytarılır.

- Uğrunda hər şeydən keçə biləcəyiniz varlığın adı?

- Bu bir psixoloji momentdir. Gərək o moment gəlsin. Ancaq orda qərar vermək olar, orda ancaq nəsə addım atmaq olar. Yəni bu bir az konkret ovqat tələb eləyir, konkret vəziyyət tələb eləyir. Çünki elə şeylər var ki, o yolda adam canından, qanından, hər şeyindən, hər şeyindən keçə bilər.

- Özünüzü hansı peşədə daha yaxşı ifadə edə bilərdiniz? İndiki işinizdən razısınızmı?

- Mən Allahın, yəqin ki, istəkli bəndələrindən olmuşam, ona görə ki, mənə az-çox istedad verib və mən yazı-pozu ilə məşğulam. Əgər bu olmasaydı, yəqin ki, əlimdən heç bir şey gəlməzdi. Uzaqbaşı, rəssamlıqla məşğul olardım, düzdür o sahədə qabiliyyətim sıfırdan da aşağıdır... O da olmasaydı, qarabağlıyam, səsim var, oxumaqla özümü ifadə eləyərdim. Yəni insanın özünüifadə vasitələri həddindən artıq zəngindir. Sadəcə olaraq, ona tuşlanmaq, ona tənzimlənmək lazımdır. Amma o da taleyin işidir, yəni bəzən ona tuşlanmaqnan, istəməynən də olmur...

- Üzr istəmək sizə ağır gəlmir ki?

- Qətiyyən. Əgər mənim bir işdə günahım varsa, təbii ki, olur, hamı kimi, üzr istəyəndə mənə elə yüngüllük gəlir ki, elə bilirəm, nəbilim, bir müqəddəs ziyarətgahdayam, bir müqəddəs ziyarətgahdan qayıtmışam. İnanın, mən bunu çox səmimi deyirəm. Üzr istəməyin içində həm də bir etiraf var - səhvini etiraf. Etiraf eləmək də, başqa cür çıxmasın, çıxsa da olar, hər kişinin işi deyil. Ona gərək gücün ola. O güc də nədi, səmimiyyətdir. Səmimiyyətin olmasa, səhvinə görə, günahına görə kimdənsə nə üzr istəyirsən, nə də ki, etiraf eləyirsən. Bunların ikisi də təxminən eyni şeylərdir. Bəli, mən səhvimi etiraf eləyəndə bütün varlığımın, bütün hüceyrələrimin ağrısı bir an içində qırılır, bir ağırlıqdan qurtarıram və başlayıram adam kimi, adam balası kimi yaşamağa...

- Sabir deyir: “Ağladıqca kişi qeyrətsiz olur”, siz necə düşünürsünüz?

- Ağlamaq özü də çoxşaxəli şeydi. Böyük şairimiz onu, mən bilən, o mənada deyib ki, birdən deyirlər ey “tay ağlama dəə...” Söhbət gözdən yaş çıxmaqdan getmir. Və ağlamağın da, belə deyək, müxtəlif növləri var. Çoxdan görmədiyim bir dostun yaxşı sədasına və yaxud uzaq olsun eşidən qulaqlardan, bir yaxınını itirməkdən ağlamaq müqəddəs şeydir. Ya sevincdən ağlamaq, ya da kədərdən ağlamaq... Tay arvad kimi saçını yolub, üzünü cırmaqdan söhbət getmir. Heç gözdən yaş gəlməməynən də ağlamaq olar?

Ağlamağın şəkli iki cürdür: bir var yaş çölə tökülür, bir də var adamın öz içinə. Yəni çölə tökülən göz yaşlarından içinə tökülən göz yaşlarının fərqi var. Ağlamaq əslində intim bir şeydir. İstəmirsən heç kəs görsün. Mən içəriyə tökülən göz yaşlarının tərəfdarıyam. Qaldı, Sabir çox düz deyib. Bu artıq başqa bir ağlamaqdır. Bunun içində göz qaytarmaq da var, milyonların var, amma ağlayırsan, yəni “vallah vəziyyətimiz ağırdır”... Nə vaxt soruşursan: “Nə təhərsən, ə?” -“Pisəm”. Ə, cəhənnəmə pis ol, gora pis ol. Bunlar hamısı ağlamağın növləridir.

- “Kaş ki filan ölkədə doğulaydım, filan xalqın nümayəndəsi olaydım” dediyiniz olurmu?

- Gərək düzünü deyəsən də. Mənim nəinki ürəyimdən keçib, mən onu yazmışam da. “Nekroloq” romanımda iki obraz özünə millət axtarır. İngilis olmaq, fransız olmaq, ispan olmaq istəyirlər, axırda gedib özbəkdə dayanırlar, yəni yerlərini bilirlər. Mənim də, təbii ki, qəlbimdən keçib. Amma ani bir şeydir də. Əslində cəmiyyətin korluğundan və adamın nisbətən zəif anına, momentinə düşməyindən asılıdır o fikrə gəlmək, o fikirdə olmaq.

- Evinizdə inciklik olurmu? Olursa, birinci kim barışır?

- Vallah, inciklik deyəndə niyə olmur ki... Bəzən deyirlər ki, hələ əlli ildir bir yerdəyik, güldən ağır bir söz eşitməmişik, bunlar hamısı boş şeydi. Onlar əlli il yox, heç dəqiqə də bir yerdə olmayıblar, yəqin orda-burda olublar, qiyabi yaşayıblar. Belə götürəndə ağla batmayan şeydi. Bəli, bizim evdə də inciklik olur. Bəzən mən özüm də əsəbiləşirəm, bir anın içində fırtına kimi əsirəm və tez də sakitləşirəm, kimi ki, incitmişəm başını sığallayıram, uşaqdırsa konfet verirəm. Hərəsinin öz pozisiyası var də... O yerdə həmişə birincilik iddiasında olmuşam və indiyə qədər də elə o cür yaşayıram.

- Özünüzü kimin qarşısında günahkar bilirsiniz və kiminsə günahını bağışlamısınızmı?

- Baxır günahın həcminə, baxır günahın xüsusiyyətinə, baxır günahın istiqamətinə. Elə şeylər var ki, həyatda onlar bağışlanılmır. Və ümumiyyətlə, mən çox bağışlayanam. Əslində kimlərləsə ünsiyyətdə yaşamağın ən birinci şərti bağışlamaqdır. Bağışlamasan, gərək qapını bağlayıb evdə oturasan...

- Sizcə, azadlıq istədiyini eləməkdir, yoxsa istəmədiyini?

- Nə istədiyini eləmək azadlıqdı, nə də istəmədiyini. Azadlığın mayasında, bel sütununda bir tərbiyə olmalıdır, bir əxlaq olmalıdır, bir Allahı başının üstündə görmə olmalıdır ki, o azadlıq sonra ətrafındakı adamlara ziyan verən bir şəkil almasın. Mən başqa cür azadlığı qəbul etmirəm. Bu, azadlıq deyil, məni bağışlayın, xalqın sözüdür bu - heyvərəlikdir. Mən həmişə azad olmuşam. İndi Azərbaycan xalqı azad olub, öz müstəqil dövlətimiz var. Amma mən Azərbaycan xalqından çox-çox qabaq azad olmuşam. Mən müstəqilliyimi qazanmışam. O da mənim mühitimlə bağlı olub. Yusif Səmədoğlu kimi böyük bir demokratla “Ulduz” jurnalında işləmişəm. O isə deyirdi ki, mənim qardaşlarım, ayda bir jurnal buraxmalıyıq. O jurnal çıxmalıdır, işə gəldin, gəlmədin, bunun heç bir dəxli yoxdur. Yaradıcı adamlarsınız, işinizlə, gücünüzlə məşğul olun, görüşlərinizə gedin. Azadlıqdan sui-istifadə eləyəndə, deyirlər ki, anarxiyaya çevrilir. Anarxiya da insanların, birinci növbədə də, ailənin, qohum-qardaşın, dost-tanışın, küll halında götürəndə isə bütün ətrafının əleyhinə işləyir. Əgər sənin azadlıq kimi don geyindirdiyin o qatil sənin bütün ətrafına qarşı işləyirsə, bunun harası oldu azadlıq. Bu oldu cinayət, bu oldu adamları incitmək, bu oldu adamları özündən uzaqlaşdırmaq. Nəticədə sən tənha qalırsan, tək qalırsan, hamı səndən üz döndərir. İnsanı da yaşadan, saxlayan və ən müqəddəs şeyi Allahdan sonra adamların fərd olaraq bir insana üz göstərib-göstərməməyidir, yəni ondan üz çevirib-çevirməməyidir.

- Sevgi nədir: ümid, qorxu, ya xoşbəxtlik?

- Mənim əsasən elə gənclikdəki sevgi, od canımdadır. Sadəcə, təcrübəm artıbdır, vəssəlam. Vətən sevgisi, qadın sevgisi, sonradan əmələ gələn övlad sevgisi və gənclik illərindən bu günlərə qədər yaranan dost sevgisi elə mənim üçün o gənclikdəki, o yeniyetməlik dövründəki sevgidir. Bu ovqatdır, sadəcə, bir balaca ahıllaşmış ovqatdır, bir balaca ağayana sevgidir. O da yaşnan, təcrübəynən, dünyagörüşüynən bağlı bir şeydir. Yaş, təcrübə, dünyagörüş o sevgiyə öz diktəsini eləyir. Amma əsasən ovqat həmin ovqatdır.

- Ən çox nə zaman utanırsınız?

- Ən çox son iyirmi ildə utanıram, bu da məişət detalları ilə bağlıdır. Birdən özümü xeyrə-şərə çatdıra bilməyəndə ondan çox xəcalət çəkirəm. Bu da mənim günahım deyil, birbaşa cəmiyyətin günahıdır. Mən xırdalamaq istəmirəm. İndi bizim təqaüd yaşımızdır. Deyirlər ki, dövlət qulluğunda işləməmisiniz. Amma ömür boyu bütün vergiləri, üzvlük haqlarını vermişəm. Bir dəfə partiya biletimə baxdım, özü də mən cəmisi üç-dörd il partiyanın üzvü oldum, sonra partiya ortasından iki yerə çatladı. Hesabladım, gördüm ki, bir “Moskviç”in pulunu üzvlük haqqı ödəmişəm. Dövlət adamlarına yüksək pensiya verib, tutaq ki, “yazıçıya, bəstəkara, rəssama dövlət adamı deyil” demək absurd yanaşmadır. Nəticəsi budu, mən xəcalət çəkirəm, amma əslində o qanunçuluğumuzdakı boşluq, qanun xəcalət çəkməlidir. Bəzən özümü dostların, yaxınların, əzizlərin, tanışların xeyrinə-şərinə çatdıra bilməyəndə xəcalət çəkirəm, utanıram.

- Ölüm nədir?

- Ölüm mənim üçün doğulmaq qədər müqəddəs bir şeydir. Ağacın kökü var, bu, doğulmaqdı, ağacın gövdəsi var, o yaşamaqdır və ağacın bir gün qurumağı var, o da ölümdür. Bu, çox təbii bir prosesdir.

- Çoxlu pulunuz olsa, hara xərclərdiniz?

- Mən realist adamam - həm yazıçı kimi, həm də həyatda. Mənim heç vaxt çoxlu pulum ola bilməz. Mənim çoxlu pullarım olub - gəlməyiynən getməyi bir olub. Çünki mənim daxilimdə, əxlaqımda, mənəviyyatımda elə bir şey var ki, çoxlu pulum olsa, dostlarımı yığaram, indi onlar azalıblar, bir ay onlarnan olaram, o pulların altından girib üstündən çıxaram. Ona görə dostlarım deyir ki, sənə pul düşmür, sənə pul olmaz, sənə pul etibar eləmək olmaz.

- “Mən almasam, bir başqası alacaq, mən olmasam, başqası olacaq” düşüncəsi nəyi ifadə edir?

- Bu düşüncə heyvani bir düşüncədir. Heyvan instiktlə eləyir, insanlar isə ağılnan, düşüncəynən, ölçülü-biçili. Bəşəriyyətin kökünü qazan bir neçə şey var ki, mən onu “Yəhudi əlifbası” romanımda da göstərmişəm. Bu bir neçə şərtin başında da nəfs deyilən bir şey dayanır. Ümumiyyətlə, mən nəfsli adamların hamısına nifrət eləyirəm. Təəssüf ki, bu da bəşəriyyətin çoxluğunu təşkil edir.

- Həyatda ən böyük təsəlliniz?

- Təsəlli də bir ünvandır. Mən təsəlliyə arxa çevirən deyiləm. Çalışıram ki, ən böyük təsəllini özüm-özümə verəm ki, bax bu həyatdır, bu filan iş filan oldu, qurtardı. Lap insan itkisi də olub. Təsəlli ani bir şeydir. Ümumiyyətlə, təsəlli xəstə adamlar üçün vacibdir. Doğma bir adamını itirə bilərsən, uzaq olsun evin yana bilər, bunlar hamısı mümkün olan şeylərdir, nə vaxtsa maşının əzik-əzik ola bilər, düzdürmü? Oldusa, qurtarmaq lazımdır məsələni. Ta orda sıtqımaq, nə bilim, ağlamaq, “Ay Allah, bu nə müsibət idi...” yersizdir. Allah sənə maşını verəndə yaxşıdı, əziləndə, qəzaya düşəndə pisdi?

- Sizə hansı mövzuda sual verilməsini heç arzulamırsınız?

- Çoxdu elə sözlər. Bugünkü Azərbaycan jurnalistikasında belə sözlər nə qədər istəyirsən. Məsələn, belə sual verirlər: Seyran müəllim, ilk sevginizi necə xatırlayırsınız? O jurnalist başa düşmür ki, o sevgini xatırlamaq qeyri-mümkündü. Uzaqbaşı, o sevginin ünvanını, tutaq ki, o qızın adını xatırlaya bilərsən. Sevgini necə xatırlamaq olar? Yaxud belə bir sual verirlər, siz bir də yenidən dünyaya gəlsəydiniz hansı peşəni seçərdiniz? Belə suallar həddindən artıq çoxdır. Məni tanıyan jurnalistlər artıq mənə belə suallar verməyi tərgidiblər.

- Yubiley və ad günlərində özünüzü necə hiss edirsiniz?

- Özümü ən yaxşı dostlarımın, yaxınlarımın yubileyi, ad günündə çox yaxşı hiss eləyirəm, belə kefin istəyən. Bir də ki, ondan da özümü yaxşı hiss eləyirəm, hətta kövrəlirəm, lap uşaqlaşıram, özümü bəzi yerdə lap uşaq kimi aparıram, bilirsiniz nə vaxt? Yaxın beş-altı dostum var də, onların balalarının toyunda, o dostum durur ey, toy evinin qapısının ağzında, qonaqlar gəlir, onun sifətinə baxanda dünyanın ən xoşbəxti oluram və həmin anda dünyada məndən kövrək adam tapmaq qeyri-mümkündür. Bunu heç kəs axtarmasın, zəhməti əlində qalar...

- Dünyanın hər yerindən görünən uca bir lövhəyə iki-üç kəlməlik nəsihət yazmağı xahiş etsələr, nə yazardınız?

- Vallah, o lövhəyə mənim cümləm təxminən hazırdır. Yazardım ki, nə qədər ki, bəşəriyyət fəlakətlə üzbəüz dayanmayıb bəşəri şüurda cərrahi əməliyyat aparmaq və nəfsi ordan götürmək lazımdır.

(Ardı var)

Loğman

Zaman.-2012.-19-20 iyul.-S.6.