Azərbaycan-Türkiyə: qardaşlıqdan doğan tərəfdaşlıq

Azərbaycanla Türkiyə arasında diplomatik münasibətlərin qurulmasından 20 il keçir və bu gün iki ölkə arasındakı əlaqələr özünün ən yüksək inkişaf dövrünü yaşamaqdadır. Bu illər ərzində iki ölkə arasında əldə edilmiş bütün uğurların əsasında Türkiyənin 1991-ci ilin noyabr ayının 9-da ölkəmizin dövlət müstəqilliyini tanıması dayanır.

Bu baxımdan ölkəmiz müstəqilliyini əldə etdikdən sonrakı 20 ildə Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərində, obrazlı desək, əsrə bərabər inkişaf yolu keçilib. Belə ki, əsrlər boyu bir-birindən ayrı salınmış iki qardaş ölkə arasındakı münasibətlər sürətlə inkişaf edərək, nəinki regionda, həm də beynəlxalq aləmdə sülh və əmin-amanlığa özünün yeni bir töhfəsini verməkdədir. 1992-ci ilin yanvar ayının 14-də isə Azərbaycanla Türkiyə arasında diplomatik əlaqələrin qurulması ilə iki ölkə arasında strateji tərəfdaşlığın möhkəm əsasları qoyuldu. Həmin dövrdən etibarən iki dövlət arasında müxtəlif sahələrdə əməkdaşlığı nəzərdə tutan sənədlər imzalanmağa başlanıldı. Bu sənədlərdən 1992-ci ilin noyabr ayının 2-də imzalanmış “Azərbaycan Respublikası hökuməti və Türkiyə Respublikası hökuməti arasında ticarət, iqtisadi əməkdaşlıq haqqında”, “Azərbaycan Respublikası və Türkiyə Respublikası arasında investisiyaların təşviqi və qorunması haqqında” sazişləri göstərmək olar.

1992-ci ildə Azərbaycan və Türkiyə prezidentlərinin qarşılıqlı səfərləri iki ölkə arasında diplomatik münasibətlərin daha möhkəm təməllər üzərində qurulmasının bünövrəsini qoydu.

1993-cü ildə erməni silahlı dəstələri tərəfindən Kəlbəcərin işğalından sonra Türkiyənin işğalçı Ermənistanla sərhədlərini bağlaması isə Azərbaycan-Türkiyə qardaşlığının nümayişinə çevrildi.

Heydər Əliyev Azərbaycanda ikinci dəfə siyasi hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra iki qardaş ölkə arasındakı münasibətlər özünün yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoydu. Onun söylədiyi “Bir millət, iki dövlət” sözləri ikitərəfli əlaqələrin daha da inkişaf etdirilməsində önəmli rol oynadı.

Heydər Əliyev 1994-cü ilin fevralında Türkiyə Cümhuriyyətinin Prezidenti Süleyman Dəmirəlin dəvətilə bu ölkəyə rəsmi səfər etdi. Səfər zamanı prezidentlər iki ölkə arasında dostluq, qarşılıqlı anlaşma və hərtərəfli əməkdaşlıq haqqında müqavilə imzaladılar.

1994-cü ilin sentyabr ayının 20-də Heydər Əliyevin tutduğu qətiyyətli mövqe nəticəsində Xəzər neftinin dünya bazarına Bakı-Tbilisi-Ceyhan xətti ilə nəql edilməsini nəzərdə tutan və “Əsrin müqaviləsi” adını alan anlaşma imzalandı və bu, Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinin gələcək inkişafına daha bir strateji töhfə verdi.

Azərbaycanın Türkiyə, Türkiyənin də Azərbaycan üçün önəmi

Türkiyə-Azərbaycan münasibətləri hazırda strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə yüksələrək, sıx qarşılıqlı əməkdaşlıq şəraitində davam etməkdədir. Təsadüfi deyil ki, dünyanın aparıcı strateji araşdırma mərkəzləri və nüfuzlu analitikləri də Azərbaycan və Türkiyəni dünyada ən sıx və möhkəm münasibətlərə malik olan iki ölkə olduğunu vurğulayırlar. Bu baxımdan hər iki ölkə istər iqtisadi, istər siyasi, istərsə də hərbi-strateji baxımdan bir-biriləri üçün xüsusi önəm daşıyır.

Məsələn, Azərbaycan Türkiyə üçün Cənubi Qafqazda daha geniş və hərtərəfli əməkdaşlıqların formalaşdırılması üçün xüsusi əhəmiyyətə malik ölkədir. Bu müstəvidə də Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft, Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərlərinin işə salınması, Çin və Orta Asiyanın Avropaya çıxışına imkan verəcək Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu xəttinin çəkilməsinin həlledici mərhələyə qədəm qoyması Türkiyəni həm regionda, həm də beynəlxalq aləmdə strateji baxımdan ən önəmli ölkələrdən birinə çevirməkdədir. Bu müstəvidə də Şərqlə Qərbin qovşağında yerləşən Azərbaycanın beynəlxalq əhəmiyyət daşıyan tranzit məntəqə rolunu oynaması və strateji baxımdan əvəzedilməz mövqeyə malik olmasını Türkiyədə yüksək qiymətləndirirlər. Çünki bu, istər müxtəlif enerji layihələrinin reallaşdırılması, istərsə də regional əməkdaşlıqlar baxımından Türkiyə üçün olduqca vacibdir. Belə ki, Türkiyə ilə Azərbaycan bir sıra neft-qaz müqavilələrində birgə iştirak edir. Buna misal olaraq, “Bakı-Tbilisi-Ceyhan”, “Azəri-Çıraq-Günəşli”, “Şahdəniz”, “Kürdaşı”, “Araz”, “Alov-Şərq” və digər layihələri göstərmək olar.

Nəhayət, Azərbaycan və Türkiyə istər BMT çərçivəsində, istər çoxtərəfli münasibətlər formatında, istərsə də qlobal miqyaslı digər hadisələrə münasibətdə mütəmadi olaraq bir-birilərini dəstəkləməkdədirlər. Bu da, heç şübhəsiz, qarşılıqlı, səmimi, faydalı və uzlaşdırılmış münasibətləri daha da möhkəmləndirən amillərdəndir.

Eləcə də, Türkiyə Azərbaycan üçün zəruri strateji önəmə malik tərəfdaşdır. İstər Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli, istərsə də sülh və sabitliyin təmin olunması bölgədə yeni əməkdaşlıq platformalarının formalaşdırılması, qlobal miqyasda milli və transmilli maraqların müdafiəsi məsələlərində olduqca böyük əhəmiyyət daşıyır.

Təsadüfi deyil ki, Heydər Əliyev Azərbaycan ilə Türkiyə arasında diplomatik əlaqələrin qurulmasının onilliyi münasibətilə Bakıdakı “Avropa” mehmanxanasında keçirilən mərasimdəki çıxışında Türkiyənin beynəlxalq aləmdə Azərbaycana öz problemlərinin həllində həmişə dəstək verdiyini bildirdi: “Türkiyə Cümhuriyyəti Azərbaycana yaxından yardım edir, Azərbaycanla bir yerdədir, Azərbaycanın mövqelərini həmişə dəstəkləyib və əminəm ki, bundan sonra da dəstəkləyəcəkdir” (4 yanvar 2002).

İlham Əliyev 2003-cü ildə Prezident seçildikdən sonra Türkiyə Cümhuriyyəti ilə Azərbaycan Respublikası arasındakı münasibətlər yeni müstəviyə qədəm qoydu. Bəzi qüvvələrin hər vasitə ilə iki ölkə arasında qarşıdurma salmaq cəhdlərinə baxmayaraq, İlham Əliyev Heydər Əliyev tərəfindən həyata keçirilən xarici siyasət kursunu davam etdirərək, Türkiyə ilə münasibətləri daha da inkişaf etdirməyə başladı. Bu da Azərbaycanla Türkiyə arasında bütün sahələr üzrə hərtərəfli inteqrasiyaya yeni təkan verdi. Bu da Türkiyədə məmnunluqla qarşılanmaqdadır.

Təsadüfi deyil ki, Türkiyənin Baş Naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan ölkəmizə səfərlərindən birində: “Azərbaycana hər səfərimdə daha fərqli, dəyişilmiş bir Azərbaycanı görürəm. Bu da, təbii, Azərbaycanın hazırda modern ölkələr arasında sürətlə inkişaf etdiyini, bu 20 il ərzində qazanılmış böyük uğurların bariz nümunəsidir. Bu, həm azərbaycanlı qardaşlarımıza, həm də bizlərə ayrı bir qürur verir”,- demişdi.

Münaqişənin həllində Türkiyənin mövqeyi dəyişməzdir

Azərbaycan üçün taleyüklü məsələ olan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə münasibətdə Türkiyə daim ölkəmizə dəstək verib. Türkiyə problemin Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində həllinə tərəfdar olduğunu dəfələrlə bəyan edib. 1993-cü ildə erməni quldur dəstələri tərəfindən Kəlbəcərin işğal edilməsindən sonra Türkiyə Ermənistanla sərhədi bağladı. Qardaş ölkənin Ermənistanla sərhədlərini açması üçün irəli sürdüyü əsas şərtlərdən biri də erməni silahlı birləşmələrinin işğal etdikləri Azərbaycan ərazilərindən geri çəkilməsidir. Bu müstəvidə Baş Nazir Rəcəb Tayyib Ərdoğan 2009-cu ildə Azərbaycana səfəri zamanı Milli Məclisdəki çıxışında qardaş ölkənin mövqeyinə bir daha aydınlıq gətirdi. Türkiyənin Ermənistanla sərhədləri Azərbaycan torpaqlarının Ermənistan tərəfindən işğal edilməsindən sonra bağladığını xatırladan Baş Nazir sərhədlərin yalnız işğal ortadan qalxandan sonra açıla biləcəyini diqqətə çatdırdı: “Cənubi Qafqazda sülh və təhlükəsizlik Dağlıq Qarabağ münaqişəsi həll edilmədən mümkün deyil. Bu səbəbdən Türkiyə heç zaman Azərbaycanın milli maraqlarına xələl gətirəcək addım atmayıb və atmayacaqdır”.

Yeni strateji zirvələrə doğru

Türkiyə-Azərbaycan münasibətləri hazırda strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə yüksələrək, hərtərəfli sıx qarşılıqlı əməkdaşlıq şəraitində davam etməkdədir. Bu çərçivədə 2009-cu ilin avqust ayının 16-da prezidentlər İlham Əliyev və Abdullah Gülün Bakıda imzaladığı “Azərbaycan və Türkiyə arasında strateji tərəfdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında müqavilə” hər iki dövlətin təhlükəsizlik məsələsində də bir yerdə olduğunu göstərdi. Müqaviləyə əsasən, tərəflər bir-birilərinin müstəqilliyinin, suverenliyinin, ərazi bütövlüyünün, sərhədlərin toxunulmazlığının təmin olunmasında və qorunmasında sıx əməkdaşlıq edəcək, təhdid və təhlükələrin aradan qaldırılması istiqamətində görülə biləcək tədbirlər barədə təxirəsalınmadan məsləhətləşmələr aparacaqlar.

Müqavilə həmçinin tərəflərdən birinin üçüncü dövlət və ya bir qrup dövlətin silahlı basqın və ya hərbi təcavüzünə məruz qalması halında Türkiyə və Azərbaycanın bir-birinə qarşılıqlı yardım göstərməsini nəzərdə tutur.

2010-cu ilin sentyabr ayının 16-da isə iki ölkə arasında “Azərbaycan və Türkiyə arasında Yüksək Səviyyəli Strateji Əməkdaşlıq Şurasının qurulması haqqında birgə bəyannamə” imzalandı. Bunun ardınca Türkiyə-Azərbaycan Yüksək Səviyyəli Strateji Əməkdaşlıq Şurası təsis olundu. Şura siyasi, iqtisadi, hərbi, mədəni-ideoloji və digər sahələrdə daha geniş, əhatəli birgə addımların atılması üçün yeni imkanlar açacaq. Prezident İlham Əliyev bununla bağlı bildirib ki, iki ölkə arasında imzalanmış bu sənəd strateji əhəmiyyət daşıyır və tərəflərin tam şəkildə müttəfiqliyini nümayiş etdirir: “Bizi birləşdirən strateji müttəfiqliyimizdir. İyirmi il ərzində Türkiyə və Azərbaycan dünya miqyasında nadir müttəfiqlik münasibətlərini qura bilmişlər. Bu dostluq, qardaşlıq bundan sonra da əbədi yaşayacaqdır”.

Türkiyənin Baş Naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan isə deyib ki, bu mexanizmin Türkiyə-Azərbaycan əməkdaşlığına da böyük töhfələr verəcəyi şübhəsizdir. Baş Nazir: “İki ölkə arasında strateji əməkdaşlığın Ali Şurası “Azərbaycanın sevinci bizim sevincimizdir, kədəri bizim kədərimizdir” deyən Atatürk ilə “Bir millət, iki dövlət” deyən mərhum Heydər Əliyevdən aldığımız bayrağı daha irəli zirvələrə ucaltmaq amalının bir təzahürüdür”,- deyib.

Türkiyə Azərbaycan münasibətlərinin daha da inkişaf etdirilməsində ölkəmizdə fəaliyyət göstərən türkiyəli iş adamları da mühüm rol oynayırlar. Bu gün iki ölkə arasında əldə edilən bütün uğurlarda onların böyük əməyi var.

Nəhayət, qardaşlığımızın sarsılmaz olduğunu Vanda baş vermiş zəlzələ də sübut etdi. Azərbaycan dərhal zərərçəkənlər üçün 3 təyyarə dolusu yardım göndərdi. Bütün bunlar onu göstərir ki, Azərbaycan Türkiyə, Türkiyə də Azərbaycan üçün əvəzedilməz ölkədir və iki qardaş dövlət arasında münasibətlər gələcəkdə daha da inkişaf etdiriləcək.

Yazı Mətbuat Şurası və Türkiyənin Azərbaycandakı Səfirliyinin Kültür və Tanıtma Müşavirliyinin birgə keçirdiyi “Azərbaycan-Türkiyə: qardaşlıqdan doğan tərəfdaşlıq” mövzusunda müsabiqəyə təqdim olunur.

ƏZİZ MUSTAFA

Zaman.-2012.-17-18 may.-S.12.