İllərə söylənən söz

Qəzənfər Paşayev – 75

75 il əvvəl sazlı-sözlü Tovuz rayonunun Düzqırıqlı kəndində dünyaya gələn və bu ömür ərzində bu dünya içində öz dünyasını - Kərkük nəğmələrinə köklənən xoyratlı, manili söz dünyasını abad edən bu dəyərli alim bu gün Azərbaycanda İraq-türkman dili və ədəbiyyatının ən gözəl bilicisi, beynəlxalq aləmdə isə bu sahənin ən görkəmli mütəxəssislərindən biri hesab edilir.

Dörd il bundan öncə, 2008-ci ildə Suriyanın Hələb şəhərində keçirilən Beynəlxalq Nəsimi konfransına Bakıdan gələn nümayəndə heyətinin tərkibində səmimiyyəti, gülər üzü ilə seçilən bir alim də vardı. Konfrans boyunca bir tərcüməçi kimi onlarla bərabər idim. Hələbdən Dəməşqə gedərkən yol boyunca maraqlı söhbətləri, xoş rəftarı ilə hamımızı valeh etmişdi o gözəl insan - tanınmış folklorşünas və ədəbiyyatşünas alim, filologiya elmləri doktoru, professor Qəzənfər Paşayev. Sonralar onun yaradıcılığı ilə daha yaxından tanış olarkən ensiklopedik biliyə malik, olduqca dəyərli bir ziyalı obrazının daha aydın cizgiləri ilə qarşılaşdım. 30-dan artıq kitabın, o cümlədən “İraq türkman folkloru” (1992), “Kərkük dialektinin fonetikası” (2003), “Kərkük folklorunun janrları” (2003), “Nəsimi haqqında araşdırmalar” (2010) kimi bir çox dəyərli monoqrafiyaların, 200-dən artıq elmi məqalənin müəllifi olan Q. Paşayevin çoxşaxəli yaradıcılığının əsas qolu isə, göründüyü kimi, İraqda 6 illik tərcüməçilik fəaliyyəti müddətində araşdırıb öyrəndiyi bir mövzu - İraq türkmanlarının folklorudur. Onun çoxcəhətli fəaliyyətinin dəyərli nəticələrindən biri, Sabir Rüstəmxanlının ifadəsi ilə desək, “yurdun unudulmuş bir parçasının Azərbaycanın tarixi, mədəni, dil və folklor xəritəsinin içərisinə qaytarılması olub”.

Bu yaxınlarda bu dəyərli alimin ömür yolundan bəhs edən irihəcmli, nəfis tərtibatlı bir kitab çap olunub. “Ömrün əbədiləşən illəri” adlanan bu kitabda Qəzənfər Paşayevin çoxşaxəli yaradıcılığına həsr edilən məqalələr toplanılıb. Azərbaycan, Türkiyə və İraqın görkəmli alim və yazıçılarının qələminə məxsus bu məqalələrdə Q. Paşayev şəxsiyyətinin parlaq cəhətlərindən, onun ömür yolunun əsas məqamlarından söz açılır. Bəxtiyar Vahabzadə, Bəkir Nəbiyev, Teymur Bünyadov, Vasim Məmmədəliyev, Yaşar Qarayev, Tofiq Hacıyev, Nizami Cəfərov, Azad Nəbiyev, Əzizə Cəfərzadə, Qasım Qasımzadə, Musa Adilov, Vaqif Vəliyev, Bəhlul Abdulla, Nizaməddin Şəmsizadə, Vaqif Arzumanlı, Məhərrəm Cəfərli, Qəzənfər Kazımov, Himalay Qasımov, Alxan Bayramoğlu, Tehran Alişanoğlu, İmamverdi Həmidov, Vaqif Yusifli, Asif Rüstəmli, Nahid Hacızadə, Ayaz Vəfalı, Flora Xəlilzadə və b. - Elmi-ədəbi ictimaiyyətə yaxşı tanış olan bu yazıçı və alimlərin Q. Paşayev haqqında yazdıqları bütövlükdə 75 illik mənalı bir ömrün bir-birindən maraqlı və dəyərli məqamlarından soraq verir. Kitabın tərtibçisi Arəstə xanım Paşayeva, redaktoru və ön sözün müəllifi isə xalq şairi Sabir Rüstəmxanlıdır. “Milli qeyrət” adlanan bu ön sözdə şairin Q. Paşayev şəxsiyyətinə olan dərin hörmət və rəğbətinin şahidi oluruq.

Kitaba daxil edilən, bəzi istisnalarla tarixi ardıcıllıqla verilmiş məqalələrin ilki 80-cı illərin məqalələrindən olan “Ömrün əbədiləşən illəri” adlanır. Şair, filologiya elmləri doktoru Qasım Qasımzadənin 1986-cı ildə qələmə aldığı bu məqalədə Qəzənfər Paşayevin 1985-ci ildə nəşr edilən və ona böyük oxucu məhəbbəti qazandıran “Altı il Dəclə-Fərat sahillərində” kitabından bəhs edilir. “Bir ölkə haqqında elmi-bədii-sosioloji salnamə sayıla biləcək bu kitabın, onun müəllifinin təkcə İraq deyil, ümumən, Yaxın Şərqin tarixi, bu günü, xüsusən də mədəniyyəti, ədəbiyyat və incəsənəti barədə mükəmməl biliyini, dərin müşahidə qabiliyyətini nümayiş etdirdiyi”ni qeyd edən məqalə müəllifi, Qəzənfər Paşayevin yorulmaz işgüzarlığı və əvəzsiz xidmətlərindən söz açır. Qeyd edək ki, adını Q. Qasımzadənin məqaləsindən alan “Ömrün əbədiləşən illəri” adlı bu məqalələr toplusu da bütünlükdə elə bu yorulmaz işgüzarlıq və əvəzsiz xidmətləri özündə əks etdirən parlaq bir güzgüdür. S. Rüstəmxanlının sözləri ilə desək, “əslində, təqdim olunan bu kitab bütövlükdə yorulmaz bir qələm sahibinin, cəfakeş insanın ömür salnaməsidir; onun haqqında dost məhəbbətidir, ürək sözüdür”. Müxtəlif dövrlərdə qələmə alınan və müxtəlif qəzet və jurnallarda dərc edilən bu məqalələrin hər biri Qəzənfər Paşayevin ömür salnaməsinin bir-birindən maraqlı və mənalı səhifələrinə işıq salır, onun çoxşaxəli yaradıcılıq yolunu oxucular üçün daha da aydınladır.

“Şərq və Qərb ziyalı tipinin ən yaxşı keyfiyyətlərini özündə birləşdirən dəyərli ziyalı” (B. Nəbiyev), “Kərkük pərvanəsi” (B. Abdulla), “Azərbaycanda İraq türkmanlarının böyük elçisi” (Sübhi Saatçı), Kərkük və Azərbaycanı - “bu iki adanı bir-birinə bağlayan körpünün memarı” (Mahir Naqib), “Azərbaycan kərkükşünaslığının banisi” (Tofiq Hacıyev), “folklorumuzun Müşfiqi” (Nizami Cəfərov), “milli şüur oyadan insan” (Əli Şamil), “Örnək adam” (Vaqif Yusifli) ... - Bu dərin mənalı, mənəvi çəkisi olduqca böyük olan ifadələrin hamısı ona ünvanlanıb...

75 il bundan əvvəl sazlı-sözlü Tovuz rayonunun Düzqırıqlı kəndində dünyaya gələn və bu ömür ərzində bu dünya içində öz dünyasını - Kərkük nəğmələrinə köklənən xoyratlı, manili söz dünyasını abad edən bu dəyərli alim bu gün Azərbaycanda İraq-türkman dili və ədəbiyyatının ən gözəl bilicisi, beynəlxalq aləmdə isə bu sahənin ən görkəmli mütəxəssislərindən biri hesab edilir. Ona böyük oxucu məhəbbəti qazandıran və “bir ədib kimi şöhrət qazanması üçün kifayət edən” (Vasim Məmmədəliyev) “Altı il Dəclə-Fərat sahillərində” əsəri Əbdüllətif Bəndəroğlunun tərcüməsində İraqda ərəb dilində də nəşr edilmişdir.

Yalnız Azərbaycan elmi ictimaiyyəti tərəfindən deyil, eyni zamanda İraq, Türkiyə alim və yazıçıları tərəfindən də yüksək dəyərləndirilən Q. Paşayev yaradıcılığına müxtəlif illərdə İraqda görkəmli alimlər Əta Tərzibaşı, Əbdüllətif Bəndəroğlu, Sinan Səid, Məhəmməd Xurşid, Mövlud Taha Qayaçı, Türkiyədə İsa Özgan, Mustafa Arqunşah, Mahir Naqib, Sübhi Saatçı, Cəlal Ərtuq və b. məqalələr həsr etmişlər. Bu məqalələrin də əksəriyyəti ilə “Ömrün əbədiləşən illəri” kitabında tanış oluruq. Bu kitabda alimin yaradıcılığı haqqında məqalələrdən əlavə, ona həsr olunan poema və şeirlərə də yer ayrılıb. Şair Hüseyn Kürdoğlu, İlyas Tapdıq, Həmid Abbas, Musa Ələkbərli, Qiymət Məhərrəmli, Oktay Rza, Yusif Nəğməkar və başqalarının qələmə aldığı bu səmimi misralar da alimin şəxsiyyətinə, yaradıcılığına olan dərin hörmət və məhəbbətdən soraq verir.

Kitabın maraqlı cəhətlərindən biri də hər bir bölümün kiçik, lakin mənalı bir epiqrafla başlamasıdır.

”Uzaqdan axardı Dəclə və Fərat

İraq görünərdi iraqdan iraq

Nə aydın görünür o ellər indi,

Qəzənfər olalı bu yolda çıraq”.

- İlk bölümü bu kiçik şeir parçası ilə başlanan kitabın sonunda qədim Çin mütəfəkkiri Konfutsidən gətirilən bir epiqrafdan sonra Qəzənfər Paşayevin çap olunmuş əsərlərinin, tərtib etdiyi kitabların siyahısı ilə tanış oluruq. “Rusca-ərəbcə danışıq kitabı” (1974), “İngiltərə haqqında” (1982), “Altı il Dəclə-Fərat sahillərində” (1987), “İraq türkman folkloru” (1992), ... “İraq türkman ləhcəsi” (2004), “Nəsimi haqqında araşdırmalar” (2010), ... “Borcumuzdur bu ehtiram” (2010), “Dilimiz, varlığımız” (2011) və b. Bu kitabların yalnız adı onların dəyəri haqqında, onlara sərf edilən ömür-gün haqqında çox söz deyir və Konfutsidən gətirilən epiqrafın yerinə düşdüyünə bizi bir daha inandırır: “Elm, bilik elə bir həzz mənbəyidir ki, o, insana hər şeyi, hətta fiziki iztirabı, necə qocaldığını belə unutdura bilir”... Doğrudan da, illər sürətlə ötüb keçir. Onları ləngitmək, yolundan saxlamaq isə mümkünsüzdür... Amma istəsən, onlara öz sözünü söyləmək, öz nağılını danışmaq, öz bayatını, nəğməni pıçıldamaq mümkündür... Sözə, elmə, kitaba sərf olunan illər ömürdən keçib getsə də, ömür kitabının səhifələrinə çevrilir, sətirlərdə, sözlərdə yaşayır. Və bir gün dostun, tanışın, qohumun, yadın, yaxının, uzağın, ən əsası, sənə dəyər verən, səni tanımaq istəyən bir oxucunun əlində vərəqlənir. - “Ömrün əbədiləşən illəri” kimi...

Gözəl insan və dəyərli alim professor Qəzənfər Paşayevin 75 illik yubileyini biz də təbrik edir, mənalı ömrünün 8-ci onilliyini yaşayan, 7 cildlik seçilmiş əsərləri yenicə çapdan çıxan, Sula Benetin “Necə yaşayasan - yüzü haqlayasan” əsərini tərcümə edən alimin həm yaşının, həm də kitablarının “yüzü haqlamasını” arzulayırıq.

Zaman.-2012.-15-16 noyabr.-S.12