Uilyam Folkner -Nobel mükafatı alan qəribə taleli yazıçı (3)

Həyat isə Folkneri təəccübləndirməkdə davam edirdi. Onun adı Avropada ədəbiyyata yeni nəfəs gətirən məşhur yazıçı kimi çəkilir, ünvanına ən xoş sözlər söyləyir və tərifləyərək göylərə qaldırırdılar. Onun Avropada məşhurlaşmasında isə fransız yazıçılar Alber Kamyu və Jan Pol Sartrın böyük xidmətləri oldu. Adıçəkilən hər iki yazıçının Folkneri tərifləyərək göylərə qaldırması Avropada onun simasında dövrün ən istedadlı yazıçılarından birinin obrazını formalaşdırdı. Folknerin Avropanın müxtəlif dillərinə tərcümə olunmuş əsərləri əldən-ələ gəzir, uşaqdan böyüyə kimi hamı Folkneri oxumaq istəyirdi. Bu da nəticədə Folkneri daha da heyrətləndirən və onu dünyanın bir nömrəli yazıçısı olmasını təsdiqləyən daha bir hadisənin baş verməsinə gətirib çıxardı. Belə ki, yazıçının Avropada heyrətamiz dərəcədə məşhurlaşmasını və onun ən çox oxunan yazıçılardan biri olmasını nəzərə alan İsveç Akademiyası Folknerə ədəbiyyat sahəsində “Bədiilik baxımından müasir Amerika romanının inkişafına verdiyi qeyri-adi töhfəyə görə” Nobel mükafatı verdi.

Yazıçıya Amerikada münasibət bir o qədər də yaxşı deyildi və onu əvvəlki kimi başa düşməməkdə davam edirdilər. Amma Folknerin bəxti gözlənilmədən gətirdi. Onun bir çox əsərləri fransız dilinə tərcümə olundu. Bu əsərlər isə Avropada böyük əks-sədaya səbəb oldu. Folknerin fransız dilinə çevrilən romanları əldən-ələ gəzir, bu əsərlər haqqında tənqidçilər yüksək fikirlər söyləyir, onu sivil ədəbiyyatın məşhur siması adlandırırdılar. Məsələn, məşhur fransız yazıçısı Jan Pol Sartr Folknerin əsərləri ilə tanış olandan sonra Amerikanın tanınmış tənqidçisi Malkolm Kuliyə ünvanladığı məktubunda yazıçının əsərlərindən heyrətə gəldiyini bildirərək, “Folkner sözün Allahıdır!” - yazmışdı.

Amma Amerikada ədəbiyyata yeni üslub və düşüncə gətirmiş Folkneri hələ də başa düşmür və yetərincə qiymətləndirmirdilər. Bütün bu anlaşılmazlıqlara son qoymaq və Folknerin, həqiqətən də, böyük yazıçı olub-olmadığına bir daha oxucuların və tənqidçilərin diqqətini cəlb etmək üçün onun yaradıcılığına rəğbət bəsləyən tək-tük adamlardan biri olan və həmvətəninin yaradıcılığını “əlçatmaz ədəbi hünər” adlandıran məşhur ədəbiyyatşünas Malkolm Kuli 1946-cı ildə Folkner nəsrindən seçmələri “The Portable Faulkner” (”Daşına bilən Folkner”) adı altında nəşr etdirdi. Folknerin əsərlərinin bir kitabda toplanılması onun yaradıcılığını daha dəqiq və ardıcıl olaraq yenidən dəyərləndirməyə imkan yaratdı. Bu arada isə Folknerin Avropada get-gedə məşhurlaşması və onun ən çox oxunan yazıçılardan birinə çevrilməsini Amerikada birmənalı qarşılanmadı. Çünki Avropanın ən tanınmış ədəbiyyatşünasları və tənqidçiləri tərəfindən Folknerin adının XX əsr ədəbiyyatının ən istedadlı yazıçılarından biri kimi çəkilməsi onun yazdıqlarına biganə yanaşan və lazımi qiymət verməyən Amerikanın imicinə kölgə salmaqda idi. Belə çıxırdı ki, Avropanın istedadlı yazıçı kimi qəbul etdiyi Folkneri Amerikada qiymətləndirə, onun istedadına lazımi qiymət verə bilmirdilər. Ona görə də Amerika ədəbiyyatşünasları və tənqidçiləri hadisələri qabaqlamaq və Folknerə münasibətdə buraxılmış səhvlərini düzəltmək qərarına gəldilər. Bunun da nəticəsində tanınmış ədəbiyyatşünas və ədəbi tənqidçilərin təşəbbüsü ilə 1948-ci ildə Folkneri Amerika Ədəbiyyat və İncəsənət Akademiyasına üzv seçdilər. Bu, Folkner üçün gözlənilməz oldu. Belə ki, dünənə kimi tənqidçilər onun əsərlərini yıxıb sürüyür, ədəbi dilinin ağır və başadüşülməz olduğunu deyərək onu ciddi yazıçı kimi qəbul etmirdilər. Amma yazıçı o vaxt hələ bilmirdi ki, Amerikada gözlənilmədən qiymətə minməsi onun Avropada get-gedə daha böyük şöhrət qazanması ilə bağlıdır. Ona görə də Folkner Amerika Ədəbiyyat və İncəsənət Akademiyasına üzv seçilməsini və tənqidçilərin ona münasibətinin birdən-birə dəyişməsinin səbəblərini bir müddət anlaya bilmədi. Yazıçı ən yaxın dostlarından birinə: “Bilmirəm bunlar (ədəbiyytatşünaslar və ədəbi tənqidçilər) ağıllarını itiriblər, yoxsa mən? Dünənə kimi yazdıqlarımı başa düşmədiklərini, ortabab yazıçı olduğumu deyirdilər. Bu gün isə məni tərifləyərək göylərə qaldırır və Amerika Ədəbiyyat və İncəsənət Akademiyasına üzv seçirlər”,- demişdi.

Amma bu hadisədən 1 il sonra - 1949-cu ildə Folkneri mat qoyan daha bir hadisə baş verdi. Ona “Amerikanın ən yaxşı yazıçısı” mükafatını verdilər. Mükafatın təqdimat mərasimindəki çıxışında Folkner: “Mən hələ də özümə gələ bilməmişəm, dünən ən çox tənqid edilən bu gün isə Amerikanın ədəbiyyat üzrə ali mükafatını alan məşhur yazıçılarından biriyəm. Sizə bu, çox qəribə gəlmirmi?”- demişdi.

Nobel mükafatı və ya bəxt gətirəndə...

Həyat isə Folkneri təəccübləndirməkdə davam edirdi. Onun adı Avropada ədəbiyyata yeni nəfəs gətirən məşhur yazıçı kimi çəkilir, ünvanına ən xoş sözlər söyləyir və tərifləyərək göylərə qaldırırdılar. Onun Avropada məşhurlaşmasında isə fransız yazıçılar Alber Kamyu və Jan Pol Sartrın böyük xidmətləri oldu. Adıçəkilən hər iki yazıçının Folkneri tərifləyərək göylərə qaldırması Avropada onun simasında dövrün ən istedadlı yazıçılarından birinin obrazını formalaşdırdı. Folknerin Avropanın müxtəlif dillərinə tərcümə olunmuş əsərləri əldən-ələ gəzir, uşaqdan böyüyə kimi hamı Folkneri oxumaq istəyirdi. Bu da nəticədə Folkneri daha da heyrətləndirən və onu dünyanın bir nömrəli yazıçısı olmasını təsdiqləyən daha bir hadisənin baş verməsinə gətirib çıxardı. Belə ki, yazıçının Avropada heyrətamiz dərəcədə məşhurlaşmasını və onun ən çox oxunan yazıçılardan biri olmasını nəzərə alan İsveç Akademiyası Folknerə ədəbiyyat sahəsində “Bədiilik baxımından müasir Amerika romanının inkişafına verdiyi qeyri-adi töhfəyə görə” Nobel mükafatı verdi. Yenə də haqq-ədalət naminə deməliyik ki, Folknerə bu mükafatın verilməsində İsveç Akademiyasında xüsusi hörmətə malik olan məşhur yazıçılar Alber Kamyu və Yan Pol Sartrın rəyləri xüsusi rol oynadı.

Burada bir haşiyə çıxaraq deyək ki, Folknerin Avropada böyük şöhrət qazanmasının səbəbini onun əsərlərini tərcümə edənlərin ustalığında axtarmaq lazımdır. Folkneri tərcümə edənlər onun Amerikada anlaşılmayan tərəflərini daha sadə və oxunaqlı, başa düşülən şəkildə avropalı oxuculara çatdırmışdılar. Amma bütün hallarda Folknerin ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı alması Amerikanın müəyyən dairələrində narazılıqlarla qarşılandı. Onlar belə hesab edirdilər ki, Folknerə Nobel mükafatı əsərlərində Amerikanın cənubundakı nifrət və zorakılığa daha çox yer ayırmasına görə verilib. Amerikada bununla bağlı məsələ böyüməyə və İsveç Akademiyasına qarşı açıq etiraz səsləri eşidilməyə başlayanda isə Avropanın məşhur yazıçıları Folknerin müdafiəsinə qalxdılar. İsveç Akademiyasının üzvü Qustav Helstryom bu nifrət və zorakılığın yazıçı tərəfindən həmişə günahkarlıq məsuliyyəti, humanizm və ədalət hissi ilə neytrallaşdırıldığını bildirmişdi. Folkner özü də onu Amerikanın eyiblərini qabartmaqda günahladıranların cavabını verdi. Folkner Nobel mükafatının təqdim edilməsi mərasimindəkı çıxışında: “Fikrimcə, bu mükafata mən yox, şöhrətə və qazanca deyil, insan ruhunun imkanları hesabına daha əvvəl mövcud olmayanı yaratmağa can atan, ömrümü həsr etdiyim, alın təri və ağrı ilə müşayiət olunan əməyim layiq görülüb. Mükafata daxil edilən məbləği əsl mahiyyətinə və məramına uyğun xərcləmək çətin olmayacaq. Lakin yəqin ki, nə vaxtsa bu yerdə məni əvəz edəcək müəllif də daxil olmaqla, özünü həmin əzablara və ağrılara düçar edən gənc yazıçıların mənə qulaq asdığı bu yüksək məqamdan istifadə etməklə mən bəndənizə göstərilən ehtiramdan da eyni yöndə faydalanmaq istərdim.

Bu gün bizim əsas faciəmiz uzun müddət fasiləsiz davam edən, hətta alışıb tab gətirə bildiyimiz, müştərək və universal fiziki qorxu ilə bağlıdır. Ruhi problemlər artıq mövcud deyil. Bizi yalnız bir sual narahat edir: bədənim nə vaxt, hansı partlayışda parça-parça olacaq? Buna görə də gənc yazıçı daim öz-özü ilə münaqişədə olan insan qəlbinin problemlərini çoxdan unudub, halbuki yalnız bu, haqqında yazmağa, çəkilən əzablara, tökülən tərə dəyər”.

Zaman.-2012.-6-7 sentyabr.-S.13.