İtmiş xəzinə tapılıb

Rəcəb Şəntürk məsələni tanınmış din alimi professor Xeyrəddin Karamana açır. Karaman məalı oxuyandan sonra onun Akifin əsəri olduğuna şübhə etmədiyini və yayımlanmasının çox gərəkli olduğunu deyir. Düzdağ məalı oxuyur və qənaətini açıqlayır: “Böyük maraqla, həyəcanla, səbirlə oxudum. Məalın Akifə aid olduğuna zərrə qədər də şübhə yoxdur. Çox gözəl, axıcı bir dildə yazılıb. Oxumağa başlayan kimi anlayırsan ki, Qurana könül vermiş bir möminin göz yaşlarıyla yazılıb”.

4. Bir möminin göz yaşıyla yazılıb

Bura qədər danışdıqlarımız bu və ya digər şəkildə türkiyəli Quran aşiqlərinə, Akif heyranlarına bəlli idi. Hər kəsin içində də o məalla bağlı bir üzüntü, bir nisgil vardı. Akifin ədəbi gücünə, dini qavrayışının saflığına heyran qalan hər kəs nəzmə çəkilmiş o məalda ayələrin necə əks olunduğunu bilməyəcəyinin üzüntüsünü yaşayırdı: “Gör indi orda nələr varmış!!!” Hər kəs o məalla bağlı üzüntü yaşayırdı və bu günlərdə birdən-birə gündəmə çıxan xəbər Türkiyədə bütün telekanalların ən mühüm müzakirə mövzusuna çevrildi: “Akifin “yandırılmış” deyilən məalının surəti tapılıb və kitab halında çap edilib”. Özü də bu mövzudan xəbərdar olan bütün mütəxəssislər xəbərin əsassız olmadığını, tapılan kitabın, həqiqətən də, həmin məalın bir hissəsi olduğunu təsdiq edirlər. Bəs məalın iki nüsxə olduğunu və İhsan Əfəndinin ölümünün ardınca ikisinin də dörd gənc tərəfindən yandırıldığını deyirdik, bəs bu nüsxə haradan çıxdı?

***

Haqqında danışılan kitab “Mahya” nəşriyyatı tərəfindən çapa hazırlanıb. Kitabı araya-ərsəyə çıxaran, çapa hazırlayanlarsa professor Rəcəb Şəntürk və Asim Cüneyd Köksaldır. Kitabı necə əldə etdiyini açıqlayan Şəntürk belə deyir: “1988-ci ildə İmam Xətib Liseyindən dostum Əli Yahyanın atası Mustafa Runyun vəfat etmişdi. Onda mən universitet tələbəsi idim və dostuma başsağlığı vermək üçün evlərinə getdim. Bir xeyli söhbətdən sonra ailənin kitabxanasına yönəldim və kitabları götürüb baxmağa başladım. Yazı makinası ilə çap olunmuş bir dəstə vərəq diqqətimi çəkdi və götürüb baxanda Əli Yahya dedi ki, çox qarışdırmayım, Akifin yazdığı Quran məalıdır. Eşitdiklərimdən şoka düşdüm, axı biz o məalın yandırıldığını bilirdik. Götürüb vərəqlədim və oxuduqca elə bağlandım ki, ayrılmaq istəmədim. Onu istədim, Əli də tərəddüd etmədən verdi. Evə gətirdim və təxminən 25 il bu haqda kimsəyə bir söz söyləmədən iş masamın gözündə saxladım, bu müddət ərzində ümidlə gözlədim ki, kimsə o məalı bütöv halda çap edəcək. Mənim əlimdəki və bu gün çap etdiyimiz məal tam deyil, üçdə biri qədərdir, yəni “Fatihə”dən başlayır, “Tövbə” surəsinin sonunda qurtarır. Bu arada araşdırma aparıb onu da öyrənə bilmişdim ki, Misirdəki hocalardan biri yandırılmış məalın surətinin Ankarada olduğunu deyib. Əlimdəki vərəqlərin üzərində Akifin adı yazılmışdı, görünür, bu, ehtiyat tədbiri idi, amma hansı hissənin nə zaman köçürüldüyü göstərilmişdi. Həmin rəqəmlərə görə, bu surət 1956-57-ci illərdə naməlum səxş tərəfindən köçürülüb. Özü də Akifin ərəb əlifbası ilə yazdığı latın əlifbasına çevrilib. Ola bilsin ki, bunu yazan hələ o zaman 15-16 yaşlarında olan Əkmələddin İhsanoğludur, amma bir məsələ də var ki, o dövrdə evdə yazı makinası saxlamaq hər adama verilən icazə deyildi və cür avadanlıq dövlətdə rəsmi qeydiyyatdan keçirdi. Ya da məalın üzünü başqa bir adam, məsələn, onu uzun illər evində saxlayan Mustafa Runyun köçürmüşdü.

***

Mustafa Runyun dini təhsil almaq üçün Misirə getmiş, Əl-Əzhər Universitetini bitirmiş, oradakı türk hocaların tələbəsi olmuş, onlarla dostluq qurmuş, İhsan Əfəndi ilə onun evinə gedib-gələcək qədər səmimi münasibətləri olmuş bir din adamıdır. Türkiyəyə döndükdən sonra Diyanət Vəqfində rəhbər vəzifələrdə çalışıb, İstanbulun ən böyük məscidlərində imam olub. Mustafa hoca da məsələni bildiyi üçün əlindəki əsəri üzə çıxarmayıb, sadəcə, oğlu Əli Yahyaya onun nə olduğunu deyib. Əli Yahya da bu əmanəti dostu Rəcəb Şəntürkə verir, ikinci də onu 25 il evində gizli saxlayır, bu müddət ərzində tələbəliyini başa vurub, elmi karyerasını inkişaf etdirir və professor olur. Əlindəki məalı tələbə vaxtı da, professor olandan sonra da dönə-dönə oxuyur və onun Akifə məxsus olduğuna inanır. Ədəb sahibi olan Şəntürk böyüklərdən məsləhət almadan, əsərlə bağlı qərar vermir, çünki Akifin vəsiyyətindən də xəbərdar idi, məalı 25 il saxlayıb, son nəfəsində yandırılmasını istəyən İhsan Əfəndinin həssaslığından da. Məsələni tanınmış din alimi professor Xeyrəddin Karamana açır. Karaman məalı oxuyandan sonra onun Akifin əsəri olduğuna şübhə etmədiyini və yayımlanmasının çox gərəkli olduğunu deyir. Şəntürk Karaman hocanın razılığını alandan sonra məalı Mehmet Akif irsinin bilicisi Ərtoğrul Düzdağa göstərir. Düzdağ məalı oxuyur və qənaətini açıqlayır: “Böyük maraqla, həyəcanla, səbirlə oxudum. Məalın Akifə aid olduğuna zərrə qədər də şübhə yoxdur. Çox gözəl, axıcı bir dildə yazılıb. Oxumağa başlayan kimi anlayırsan ki, Qurana könül vermiş bir möminin göz yaşlarıyla yazılıb”. Mütəxəsislər bir fikri də vurğulayırlar ki, Mehmet Akifdən başqa, belə bir əsəri ortaya qoyacaq adam olsaydı və məal yazmaq istəsəydi, mütləq ölkəyə məlum olardı. Bu əsəri ancaq Akif kimi Allahını sevən, Rəsulullah deyəndə gözləri dolan, Qurana könül vermiş müstəsna bir insan qələmə ala bilər. Ərtoğrul Köksal bu məalın təshihini tamamlayır və gecikdirmədən çap olunmasını istəyir.

***

Professor Rəcəb Şəntürk kitabın Akifin məalının bir hissəsi olduğuna 3 dəlil göstərir: Birincisi, kitab inanılmış, güvənilən, dürüst adamlardan alınıb, yəni gündə beş dəfə yönünü Qibləyə çevirib namaza duran atanın öz oğluna, oğulun da dostuna yalan danışmasının hansı məntiqi, hansı əsası ola bilər ki?! İkincisi, məalı araşdıran bütün mütəxəssislər onun qeyri-adi sənət nümunəsi olduğunu və Akifin qələmindən çıxdığını tərəddüdsüz təsdiq edirlər. Üçüncüsü, tapılmış bu kitabın sətirləri sanki dil açıb “məni Akif yazıb” qışqırır. Yəni hələ illər öncə Akifin bəzi ayələri və surələri çevirərək “Səfahat”da və “Səbilürrəşad” dərgisində çap etdiyi mətnlərlə buradakı mətnlər 80-90 faiz üst-üstə düşür.

Məalın aqibəti haqqında ən çox məlumatlı adam, heç şübhəsiz, Əkmələddin İhsanoğludur. Amma nədənsə o, bu haqda danışmaqdan qaçır və 2010-cu ildə telekanallardan birində jurnalistin sualı təkrarlaması qarşısında “artıq bu məsələ bağlanmışdır və rica edirəm ki, bu mövzunu çox da uzatmayasınız” deyib, söhbətə nöqtə qoymağa çalışırdı.

***

Çap olunmuş kitabda Fatihə surasindən Tövbə surəsinin sonuna qədər məal yer alıb, yəni təxminən Quranın üçdə biri. Dili, həqiqətən də, çox anlaşıqlı, kəsə və sərrastdır. Azərbaycanlılar heç bir çətinlik çəkmədən, lüğətə baxmadan onu oxuyub anlaya bilərlər. Akif daha çox kitabin anlaşılmasını əsas tutduğu üçün xalq arasında çox işlənən “beyinsiz”, “hərif” kimi ifadələri işlətməkdən belə çəkinməyib.

Fatihə surəsi

Bismillahirrahmanirrahim

2-4. Həmd ancaq Allahın; o Rəbbül-aləmin, o qiyamət gününün sahibi Allahındır.

5. İlahi! Qulluğu Sənə edərik, yardımı Səndən istərik.

6-7. Bizləri doğru yolun, o nemətinə qovuşanların tutduğu yolun yolçusu et. Qəzəbinə uğrayanların, yanlış gedənlərin sapdığı yolun yolçusu etmə. Amin.

6-7-ci ayələrin iki alternativ variantı da kitabda yer alır.

(Bizlərə o kəndilərinə kərəm qıldığın kimsələrin yolunu göstər; qəzəbinə uğrayanların, yanlış gedənlərin sapdığı yolun yolçusu etmə. Amin)

(Bizləri doğru yola, o kəndilərinə kərəm qıldığın kimsələrin yoluna çıxar. Qəzəbinə uğrayanların, yanlış gedənlərin sapdığı yola çıxarma. Amin.)

***

Yazının əvvəlində deyildiyi kimi, məal nə tərcümədir, nə də təfsir. Əvvəla, onu deyək ki, Quranın tam tərcüməsi mümkün deyil, çünki orada işlənmiş İlahi deyimlərdə fərqli və ya oxşar mənalar üçün o qədər açıq qapılar var ki, siz onların hamısını görə, bilə, ifadə edə bilməzsiniz. Quranın möcüzəvi yönlərindən biri də elə budur. Yəni zaman keçdikcə dünyada mənzərələr dəyişir və qəribədir ki, hər mənzərənin əksini Quranda görmək mümkündür. Mehmet Akif kimi könlünü Qurana vermiş bir iman abidəsi də “Quranı əsrin idrakınə görə oxumaq” deyəndə məhz bunu nəzərdə tutur. Bütün təfsir alimləri bu gün Quranda hələ açılmamış, daha doğrusu, özünü əyan etməmiş yüzlərlə, minlərlə bəyanın olduğunu bildirirlər. Təfsir alimləri də əslində öz dövrlərinin elmi-idraki səviyyəsinə görə Quranı izah etməyə çalışırlar. Yəni təfsirlər min il əvvəl də yazılıb, bundan sonra da yazılacaq. Məal isə ayədə buyurulanların təxmini anlamıdır.

Bu kitab Mehmet Akifin Quranı necə anlaması və anlatması baxımından misilsiz mənbədir və ümid edirik ki, onun qalan hissələri də tapılacaq və oxucuların istifadəsinə veriləcək. Kitabı çapa hazırlayanlar ondan bir quruş da olsun gəlir götürmək niyətində olmadıqlarını, biri 35 lirəyə (təxminən 16 manat) satılan kitabdan əldə ediləcək qazancın Mehmet Akif irsinin təbliğinə sərf olunacağını deyirlər.

Yazımızın sonunda ulu şairimiz, könüllər tərcümanı Mehmet Akif hocaya uca Rəbbimizdən rəhmət diləyir, bu əsərin bizə yetişməsində zəhməti olan hər kəsə ən səmimi təşəkkürlərimizi bildiririk: Allah hamısından razı olsun!

ƏLİ ÇƏRKƏZOĞLU

Zaman.- 2012.- 20-21 sentyabr.- S.8.