18 YANVAR

Axşam saat 11 idi. Dövlət telefonu çaldı. “Eşidirəm”, - dedim. Adətən, bu vaxtlar katib - “Gedəkmi evimizə?” -deyə soruşduqdan sonra “odboy” komandası verərdik. İndi isə: “Bir yer var, ora getməliyik”,- dedi. Mən “Oldu”,-dedim. Pilləkənləri birlikdə düşdük. Aşağıda birinci katib əli ilə “Niva”nı göstərib “getdik” dedi.

Katib yolda: “Mərkəzi Komitədən zəng elədilər, hərbi hissəyə gedib, hərbçilərin komandiri ilə görüşmək lazımdır. Üç gündür gəliblərmiş, bəlkə bir ehtiyacları var”,-dedi.

Bakıda mitinqlər gedirdi. Meydan insanlarla dolu idi. Elə rayonlarda da insanlar küçələrə çıxmışdılar.

Rayonda artıq boşalmaq üzrə olan hərbi hissəyə qoşun gətirilməsi məsələnin ciddiliyindən xəbər verirdi. Maşınımız magistral yola çıxdı. Hərbi hissə rayon mərkəzindən 5 kilometr aralıda idi.

Gecənin qaranlığında uzaqdan iri tonqallardan saçan alov ətrafı işıqlandırırdı. Yaxınlaşdıq. Hərbi hissənin girəcəyində Kürdəmir-İmişli yolu üzərində irili-xırdalı çoxlu sayda tonqallar qalanmışdı. Əksəriyyəti gənclərdən ibarət dəstələr topa-topa yığışıb, söhbət edirdilər.

Maşından düşüb salamlaşdıq. Hamısı rayon mərkəzində yaşayan insanlar idi. Çoxu da qohum, qonşu, tanış...

- Yoldaş katib, onlara deyin buradan çıxa bilməyəcəklər. Hamısına od vurub yandıracağıq. İçəri tankla doludur. 15-də təyyarələrlə gətiriblər, - irəli duran gənc söylədi.

Soyuq, həm də çox soyuq idi. Gənclərin üzündə bir sarsıntı, qəm var idi. Biz isə qeyri-müəyyən vəziyyətdə idik. Əslində rayonlarda vəziyyət sakit görünsə də, hər şey bir qığılcıma bənd idi. Rayonların əksəriyyətində rəhbərlərin gözü nə qədər mərkəzdə olsa da, əsasən xalqla həmrəy idilər. Əhali sakit və təmkinlə gözləyirdi. Amma kimin nəyi gözlədiyi də bəlli deyildi. Qeyri-müəyyənlik vardı.

- Yoldaş katib, niyə yuxarıya demirsiz. Bunlar xalqı qırmağa gəliblər. Əhalini qıracaqlar. Bir çarə tapmaq lazımdır. Biz tanklara buradan çıxmağa imkan verməyəcəyik. Ölsək də, burada öləcəyik.

Bir az irəlilədik. Hərbi hissənin qapısına çatmamış əsgər irəli çıxıb, “dur!” işarəsi verdi. Bu işarəyə öyrəşməmiş katib şoferi- biz ona öz aramızda özbəklərə oxşadığından “əkə” deyirdik - bir az irəlidə istəmədən maşını saxladı.

Əsgər “nə lazımdır?”-deyə soruşdu. Rus dilində danışırdı. Katib: “Komandirlə görüşməliyəm”,- deyib özünü təqdim etdi. Hələ sakitlik zamanında da hərbi hissəyə kənar şəxslərin, o cümlədən rayonun rəhbər işçilərinin də girişi qadağan idi. 15 dəqiqədən sonra icazə alındı. Bizi “UAZ” markalı, içərisində əsgərlər oturmuş maşın qarşıladı. Təxminən 1 kilometr yarım getdikdən sonra meydanda yenə əsgər “dur!” işarəsi verdi.

Meydan əsgərlə dolu idi, həm də necə əsgər. 1,9-2 metr hündürlükdə nəhəng əsgərlər idilər. Bunlar mənim indiyə qədər gördüyüm əsgərlərdən deyildilər. Sonradan aydın olacaqdı ki, bu hərbçilər əvvəllər Əfqanıstanda döyüşmüş, xüsusi təlim görmüş qoşun hissələri idi. Əliavtomatlı əsgərlə birlikdə bir polkovnik bizə yaxınlaşdı. Polkovniklə katibin arasında avtomatlı əsgər durdu. Mənim də arxa tərəfimdə əli silahlı bir əsgər durdu. Sürücümüz də tək qalmadı.

- Ya vas sluşayu, -dedi zabit, (mən sizi eşidirəm-rusca ) özü də alam-kalamsız.

- Mən raykomun birinci katibiyəm. Mərkəzi Komitənin tapşırığı ilə gəldik. Siz qonaqsız, bəlkə bir ehtiyacınız var.

- Heç bir ehtiyacımız yoxdur. Biz hərbçiyik. Təyyarə ilə bura enmişik. Yanacağımız da təyyarə ilə gəlib, yeməyimiz də. Tapşırıq alan kimi yolumuza davam edəcəyik. Siz çöldəki gənclərə söyləyin, buradakı evlərdə uşaqlar, qadınlar var. Gecdir. Tonqalları söndürüb getsinlər. İnsanları təşvişə salmasınlar. Çöl də soyuqdur. Onlar istəsələr də bizə mane ola bilməzlər, əliyalın insanlardı.

O, sakit və arxayın danışsa da, ifadələrində bir əsəbilik, nigarançılıq hiss olunurdu. Əmrə tabe olduğu aydın olsa da, sanki “mənə aid bir şey yoxdur, mən, sadəcə, icraçıyam” demək istəyirdi.

Katib hərbçi qaydası ilə “aydındır” dedi və biz sağollaşmadan geri döndük.

Biz ayrıldıq. Hərbi hissənin qapısından çıxana qədər bizi hərbçilərin maşını müşayiət etdi. Çöldəki insanlar bizim maşını görüb, irəli hərəkət etdilər. Qapıdakı əsgər diqqətlə və nigaranlıqla onlara tərəf baxırdı.

Hamının üzündə bir sual sezilirdi: “Onlar niyə gəliblər?”

Katib: “Biz camaata nə deyək?” - deyə soruşdu. Cavab verə bilmədik. Qapını açıb, maşından endik. İnsanlar bizi araya aldılar.

Hamı susurdu. Soyuq adamı kəsirdi. Tüstünün iyi ətrafı bürümüşdü. Burada durduğumuz 3-5 dəqiqə mənə il kimi göründü. Ən yaşlı bir kişi: “Yoldaş katib, söylədinizmi ki, biz ölərik, amma onları buraxmarıq?”- deyə soruşdu.

Katib heç nə demədi. Nə deməliydi, nə deyə bilərdi ki... Dönüb maşına mindik. İnsanlarla başımızın işarəsi ilə sağollaşdıq. Yarım saata qədər yolu heç kim danışmadı. Evimizə yaxın yerdə, meydanda maşından düşdüm. Evə tərəf addımladım.

Səhər işə başlayanda milis şöbəsindən məlumat daxil oldu: “19 yanvar 1990-cı il tarixdə, gecə saat 3 radələrində rayon ərazisində “Jiquli” markalı avtomobil qarşıdan gələn hərbi nəqliyyat kolonundakı zirehli texnika ilə toqquşma nəticəsində tam əzilmiş, avtomobilin sürücüsü həlak olmuşdur. Avtomobil tam əzildiyinə və sürücü tanınmaz vəziyyətə düşdüyünə görə şəxsiyyətini müəyyənləşdirmək mümkün olmayıb”.

Həmin gecə hərbi hissədə olan zirehli texnika hissənin şərq tərəfində yerləşən ehtiyat darvazadan torpaq kənd yolu ilə çıxıb, Bakı istiqamətinə hərəkət edərkən tanklardan biri həmin “Jiquli”nin üstündən keçmişdi

Həmin gün sürücünün meyitini qəza baş verən yerdə torpağa tapşırdıq. Dünən axşam hərbi hissənin önündəki insanların hamısı ora toplaşmışdı. Hava daha da soyumuşdu. İnsanlar qəzəb və nifrət püskürürdülər. Sabah 20 yanvar olacaqdı. Qara Yanvar...

Gündəlikdən bir yarpaq.İlk dəfə çap olunur.

18-21 yanvar 1990-cı il.

Ağarəsul Məmmədov

Zaman.- 2012.- 18 yanvar.- S. 8.