Kərim Kərimov - SSRİ-ni kosmos dövləti edən dahi azərbaycanlı (4)

Kosmosa ilk gəmi göndərilməsindən ruhlanan Korolyov və ətrafındakılar isə öz tarixi missiyalarını uğurla həyata keçirməkdə idilər. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi 1961-ci ilin avqust ayında SSRİ “Vostok-2” kosmik gəmisini yerətrafı orbitə çıxardı. Bu dəfə gəmidə olan Titov öz adını ikinci kosmonavt kimi SSRİ və dünya kosmonavtikası tarixinə yazdırdı.

SSRİ də kosmosa yeni peyklər göndərilməsi sonrakı illərdə də davam etdirildi. Belə ki, 1962-ci il avqust ayının 11-də “Vostok -3” gəmisində iki kosmonavt yerətrafı orbitə çıxarıldı. Bu kosmos tarixində yerətrafı orbitə çox heyətli ilk uçuş idi. Sonrakı illərdə “Vostok -4” və “Vostok -5” və “Vostok -6” gəmiləri kosmosa göndərildi.

İlk kosmonavat qadın

Ötən əsrin 60-cı illərinin əvvəllərində məlum oldu ki, ABŞ kosmosa ilk qadın göndərmək istəyir. Bunu görən SSRİ rəhbərliyi bu sahədə də birinciliyi ələ almaq üçün Korolyova və Kərim Kərimova ABŞ-ı qabaqlayaraq yerətrafı orbitə qadın göndərilməsi barədə göstəriş verdi. Təcili şəkildə bununla bağlı seçim başlandı və sonda Valentina Tereşkovanın üzərində dayanıldı. Bununla bağlı Kərim Kərimov deyir: “Tereşkova digər namizədlərlə müqayisədə bir o qədər də inamlı və qətiyyətli təsir bağışlamırdı. Amma onun tərcümeyi-halı və keçdiyi həyat yolu sovet ideologiyasına uyğun gəlirdi. Ona görə də, SSRİ rəhbərliyi sonda məhz Tereşkovanın üzərində dayandı”.

Yeri gəlmişkən onu da deyək ki, Korolyov özü də Valentina Tereşkovanın kosmosa göndərilməsini istəmirdi. O, digər namizədin üzərində dayanmışdı. Ancaq həmin namizədin tərcümeyi-halı və keçdiyi həyat yolu Tereşkovanınkı kimi zəngin deyildi.

“Kərim Kərimov bununla bağlı: ”Korolyov SSRİ rəhbərliyinin ilk qadının kosmosa uçmasından təbliğat vasitəsi kimi istifadə edəcəyini bilirdi. Ona görə də, özünün seçdiyi digər namizədlə bağlı rəhbərliklə münaqişəyə girmədi. Amcaq bu uçuş Tereşkova üçün çox ağır keçdi. Belə ki, Tereşkova gəminin idarə edilməsini ələ ala bilməmişdi. Korolyov ondan yerdə soruşurdu: “Çayka” ( Teşekovanın şərti adı) siz uçuş tapşırığını yerinə yetirirsinizmi?” O isə cavabında: “Hələki yox”-deyə cavab vermişdi. Korolyov bundan bərk əsəbiləşmişdi. Amma sonrakı mərhələdə Tereşkova özünə gələrək gəmini idarə etməyə başladı və hətta daha 3 sutka kosmosda qalmağı xahiş etdi. Amma enmə zamanı ehtiyatsız hərəkət nəticəsində Tereşkovanın sifəti zədələnmişdi”,- deyir.

Uğursuzluq zolağı

Onu da deyək ki, Kərim Kərimov o dövrdə uğursuzluqlara da düç ar olmuşdu. Belə ki, ötən əsrin 60-cı illərinin ortalarında SSRİ-də dalbadal kosmik gəmi qəzaları baş verdi. Onlardan bəzilərinə Kərim Kərimov mətbuata verdiyi açıqlamalarda aydınlıq gətirib. Məsələn, o, kosmonavt Komarovun ölməsi ilə bağlı belə deyib: “Komarov uçuşu uğurla həyata keçirdikdən sonra yerə enərkən paraşüt konteynerdən çıxmamışdı. Buna səbəb isə konteynerin qapağının texnoloji qaydaların pozulması əsasında hazırlanması olmuşdu. Bu da konteynerin qapağının avtomatik qaydada açılmasına və Komarovun ondan istifadə edərək paraşütlə yerə enməsinə imkan verməmişdi. Nəticədə qəza baş vermiş və o dünyasını dəyişmişdi”.

Komarovun qəza nəticəsində ölümünün səbəblərini araşdıran komissiya da eyni nəticəyə gəlmiş və günahkarlar cəzalandırılmışdı. Təbii ki, bu işdə Kərim Kərimovun və digərlərinin də günahının olduğu şübhəsiz idi. Ona görə də günahkarlara sərt şəkildə xəbərdarlıq edilmişdi. Buna baxmayaraq, ötən əsrin ortalarında SSRİ kosmosda sanki uğursuzluq zolağına düşmüşdü. Belə Komarovun ölümündən sonra SSRİ kosmonavtikası daha bir ağır itki ilə üzləşdi. Bu da Dobrovolski, Patsayev və Volkovdan ibarət heyətin kosmosdan yerə qayıdarkən faciəli şəkildə dünyalarını dəyişməsi oldu.

Kərim Kərimovun sözlərinə görə, qəzaya səbəb yenə də gəmidə olan nasazlıq olmuşdu. Belə ki, gəmi geri dönərkən enmə əsnasında avtomatik şəkildə açılması nəzərdə tutulan klapan vaxtından əvvəl xeyli yüksəklikdə havasız yerdə açılmışdı. Bu da havasız şəraitdə qalan kosmonavtların boğularaq ölməsinə gətirib çıxarmışdı. Kərim Kərimovun sözlərinə görə, əgər kosmonavtlar oturduqları stoldakı kəməri vaxtında aça bilsəydilər, onda klapanı əllə bağlamaq mümkün olacaqdı. Amma çəkisizlik şəraitində buna vaxtları çatmamış və onlar boğulmuşdular.

Gülməli hadisələr də baş verirdi.

Kərim Kərimovun dediklərinə görə kosmosa göndərilən kosmonavtlarla bağlı gülməli hadisələr də baş verirdi. Onlardan biri Bolqarıstandan olan kosmonavt Kakalovla bağlı idi. Bununla bağlı Kərim Kərimov üzündə xoş təbəssüm baş verən hadisəni belə anladır:” Beynəlxalq ekipajdan ibarət kosmik heyətin yerətrafı orbitə göndərilməsinə üç gün qalmış mənə Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsindən -Kremldən zəng etdilər. Belə zənglərə, adətən, öyrəşdiyim üçün əvvəlcə uçuşun gedişi ilə bağlı məndən məlumat istəyəcəklərini düşündüm. Ona görə də özümü yığaraq dərhal onlara uçuşa hazırlığın gedişi ilə bağlı məlumat vermək istədim. Lakin zəng edən səsimi kəsərək: “Bu Kakalov kimdir, bu familiya haradan çıxdı?”-deyə sərt şəkildə soruşdu. Mən əvvəlcə heç nə anlaya bilmədim. Çünki Kakalov familiyalı kosmonavtın kosmosa göndəriləcəyi onun tərcümeyi- halı barədə yuxarılara dəqiq məlumat çatdırmışdıq. Buna baxmayaraq, mən Kakalov barədə zəng edənə əlavə məlumat vermək istəyəndə o biri başdan mənə danışmağa, sözümü deməyə imkan vermədilər: “Sən necə bilirsən, sabah TASS dünyaya məlumat verəcək ki, Kakalov soyadlı birisi kosmosa göndərilib, onda bizə gülməyəcəklərmi? Axı Kakalov soyadını səsləndirmək belə bizə, milyonlarla bu adı eşidənə ayıb olacaq”. Mən sözün düzü məsələnin bu yerə çatacağını və Kakalov soyadının belə eybəcər səsləndirilə biləcəyini və buna yuxarıların pis məna verəcəklərini ağlıma belə gətirməmişdim. Ona görə də, ona nə cavab verəcəyimi bilməyərək ani olaraq vəziyyətdən çıxış yolu axtarmağa başladım. Amma mənə fikirləşməyə imkan vermədilər. Zəng edən: “Kakalov bundan sonra İvanov oldu və onu bu adla da kosmosa göndərin, razı olmasa, onu digəri ilə əvəz edin”,-deyə əmr etdi.

Mən məsələni uçuşa məsul olan şəxslərə deyəndə onları gülmək tutdu və uzun müddət qəhqəhələrini saxlaya bilmədilər. Nə isə məsələni çətinliklə də olsa, Kakalova deyərək ona yuxarıların göstərişini söylədik. O da əvvəlcə məsələnin mahiyyətini anlaya bilmədi, amma sonra söhbətin nədən getdiyini dərk edərək qıpqırmızı qızardı. Onun yuxarıların əmri ilə İvanov olmaqdan başqa çarəsi qalmamışdı. Ona görə də, istəməyə-istəməyə İvanov adı ilə kosmosa göndərilməsinə razılıq verdi. Çünki əks halda onun əvəzinə kosmosa əvəzedicisi göndəriləcəkdi. Sonralar yerə qayıdandan sonra Kakalovun ailəsində bu hadisə böyük qalmaqala səbəb olmuşdu. Xüsusi ilə, həyat yoldaşı məsələdən bərk əsəbiləşərək az qala məsələni boşanmaya qədər aparıb çıxaracaqdı. Yalnız yuxarıların təpinməsindən sonra İvanovun (Kakalovun) həyat yoldaşı fikrindən daşınmışdı”.

Brejnevə etiraz

Kərim Kərimovu fərqləndirən bir xüsysiyyəti də onun öz fikirlərini axıra kimi müdafiə etməsi idi. Düzdür o, hərbiçi idi və hərbi dillə desək yuxarıdan verilən əmri müzakirə etmirdi. Bu əmr müzakirəsiz yerinə yetirilməli idi və Kərim Kərimov da həmişə bu prinsipə sadiq idi. Ancaq qeyd etdiyimiz kimi o, fövqəladə, taleyüklü məsələlərin həlli zamanı özünün fikirlərini müdafiə etməyi bacarırdı. Məsələn, 1967-cı ildə Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının Baş katibi Leonid İliç Brejnevin iştirakı ilə toplantı keçirilirdi. Toplantıda çıxış edən Brejnev “Vosxod” kosmik gəmisinin yerətrafı orbitə çıxarılmasının təxirə salınmasından öz narazılığını bildirmişdi.

O, təhdidedici şəkildə: “Bütün bunlar bizim kosmos dövləti olduğumuzu şübhə altına alır və beynəlxalq aləmdəki imicimizə zərbə vurur”,- demişdi. Onun bu sözləri qarşısında SSRİ kosmonavtikasına rəhbərlik edənlər deməyə söz tapa bilməmişdilər. Amma gözlənilmədən Kərim Kərimov söz alaraq: “Hörmətli Baş katib, ortada insan taleyi var. Kosmik gəmi tam uçuşa hazır olmadan onu yerətrafı orbitə çıxarmaq, kosmonavatları göz

ƏZİZ MUSTAFA

Zaman.-2013.-2 may.-S.12.