Hüquqşünas:“Bəzi qanunlar elə qəliz yazılıb ki, anlamaq olmur”

Ölkəmizdə hüquq pozuntuları ilə bağlı bir çox problemlər mövcuddur. Hətta vəziyyət o həddə çatıb ki, bir çox insanlar öz problemlərinin həllinə nail olmaq ümidi ilə telekanallara - tok-şoulara üz tuturlar. “Proqress” hüquq şirkətinin hüquqşünası İlham Məmmədov qəzetimizə müsahibəsində problemlərin kökündə ilk növbədə, vətəndaşların bir çoxunun öz hüquqlarını bilməmələrinin durduğunu söylədi. Onun sözlərinə görə, hüququnu bilən istənilən şəxs onu müdafiə etməyi bacarır.

- İlham müəllim, söhbətimizin əvvəlində istərdim ki, özünüzü oxucularımıza təqdim edəsiniz.

- “Proqress” hüquq şirkətinin hüquqşünasıyam. Hüquqi və fiziki şəxslərə hüquqi məsələlərlə bağlı xidmət göstəririk. Onların problemlərinin hüquqi yolla, hüquqi sənədlərlə həllinə köməklik göstəririk. Təbii ki, bura əcnəbilər də daxildir.

- Ən çox hansı məsələlərlə bağlı müraciət edilir?

- Bizim şirkətimiz daha çox hüquqi şəxslərlə işləyir. Müqavilələrin bağlanması, araşdırma və təhlillərin aparılması, kadr məsələlərinin həlli, üçüncü şəxslər qarşısında götürülmüş öhdəliklər, məhkəmə mübahisələri və digər işlərdə köməkliyimizi əsirgəmirik. Hüquqi şəxslər bəllidir ki, ən çox iqtisadi mübahisələrlə üzləşirlər. Bunlarla bağlı xidmətlər də göstəririk.

- Bəs fiziki şəxslər?

- Fiziki şəxslər isə ən çox ailə, əmlak məsələləri ilə bağlı müraciət edirlər. Bunları da xırdalasaq, boşanma, aliment tələbi, atalığın müəyyən edilməsi, anaya aliment ayrılması, uşağın kimdə qalması məsələlərini qeyd etmək olar. Ailə məsələləri təkcə boşanmadan ibarət deyil. Digər problemlər də var. Ailə qanunvericiliyinə görə tərəflər arasında yarana biləcək hər hansı problemi həll etmək üçün nikah müqaviləsi bağlanmalıdır. Nikah müqaviləsi tərəflərin hüquq və öhdəliklərini müəyyən edir. Əgər gələcəkdə hər hansı problem yaranarsa, tərəflər bu müqavilə əsasında problemi ədalətli və hüquqi yolla həll edirlər. Təəssüf ki, xüsusən bölgələrdə rəsmi nikaha girmədən molla kəbini ilə ailə qururlar. Bu isə çox böyük problemlərə səbəb olur. Vərəsəliyin müəyyən edilməsi ilə bağlı da problemlər mövcuddur. Bundan başqa, fiziki şəxslərin ikinci və üçüncü şəxslər qarşısında götürdüyü öhdəliklərin həll olunması ilə bağlı da müraciətlər kifayət qədərdir. Bunlar əmlak məsələləri də ola bilər, borc məsələləri də ola bilər, hər hansı şəxslər qarşısında üzərinə götürülən zaminliklə də bağlı ola bilər və s.

- İlham müəllim, vəkilə, hüquqşünasa müraciət nə qədər effektlidir?

- Əslində bu, işə görə dəyişir. Elə məsələlər var ki, orada tərəflər arasında mübahisələr zamanı, məsələn, məhkəmələrdə, xüsusi ilə cinayət işlərində - vəkilin tutulması məcburidir. Vəkildən (hüquqşünasdan) məsləhət alaraq fiziki və hüquqi şəxslərin hərəkət etmələri daha effektlidir. Elə vətəndaşlar var ki, öz hüquqlarını bilirlər. Amma bilməyən bir çox insanlar vəkilə, hüquqşünasa müraciət edirlər və effektli olur. Şərt deyil ki, müraciət edilən şəxs hüquqşünas olsun, hüququ bilən, təcrübəsi olan adamlar da məsləhət verə və yol göstərə bilərlər. Bütün hallarda məsləhət almağın, məsləhətləşməyin faydaları var.

- Avropa ölkələrində ailələrin daimi vəkilləri (hüquqşünasları) olur. Bəs bizdə bu cür ailələr varmı?

- Bu, Avropa ölkələrində geniş yayılıb, Azərbaycanda da başlamaq üzrədir. Artıq daimi olaraq vəkillərlə işləyən ailələr var. Onların sayı getdikcə artmaqdadır. Bəzən bu məsələlər tanışlıqla da olur. Məsələn, elə tanışlarım var ki, ən azından zəng vurub mənimlə məsləhətləşirlər.

- Hüquqşünaslar hüquqla bağlı hər şeyi bilirlərmi? Bizdə belə bir təsəvvür formalaşıb...

- “Hüquqşünas hüquq sahəsində hər şeyi bilir demək” doğru deyil. Söhbət ondan gedir ki, hüquqşünaslar da müxtəlif sahələr üzrə ixtisaslaşa bilirlər. Məsələn, kimisi bank sektorunu yaxşı bilir, kimisi əmlak sektorunu və s. Təbii ki, hüquqşünas digər vətəndaşlarla müqaisədə bütün sahələr üzrə hüquq və vəzifələri daha yaxşı bilir, bunun əsasında yol göstərir, fikirlərini bildirirlər.

- Hüquqşünasların işi, belə deyək, dolaşığa düşən bir məsələnin ədalətlə həllinə nail olmaqdır. Amma elə insanlar da var, vəkilə müraciət etmək üçün maddi imkanları yoxdur...

- Belə hallar da olur və mən düşünürəm ki, bu məqamda heç bir hüquqşünas dəstəyini əsirgəməz. Amma hüquqşünas var ki, gəlir oturur və saatı qurur ki, xidmət pulludur, saat hesabı pulumu ödəməlisiniz. Əslində bu qeyri-qanuni bir şey deyil, onun haqqıdır.

- Məsələyə bir qədər də əks mövqedən yanaşaq - hüququ bilməyin bir vətəndaş üçün üstünlüyü nədir?

- Çox böyük üstünlükləri var. Mənim qənaətimə görə, indiki halda qanunu bilən insan hüququnu müdafiə edə bilir. Müəyyən çətinliklər ola bilər, ancaq əksər hallarda məsələ vətəndaşın xeyrinə həll olur. Vətəndaşlarımız bir çox hallarda müxtəlif qurumlarda öz hüquqlarının tələbi baxımından çətinliklərlə üzləşirlər. Əgər bir vətəndaş notariusa gedib imzasını təsdiq etdirməyi bacarmırsa, çətin ki, ondan qeyri-qanuni nə isə tələb edən birinə tabe olmaya.

Dünyanın istənilən ölkəsində qeyri-qanuni nə isə ola bilər. Hüququn işləmədiyi yerdə heç bir müəssisə, dövlət və qeyri-dövlət təşkilatı işləyə bilməz. İnsanların doğru maarifləndirilməsi, təbliğat işlərinin aparılması lazımdır. Bir neçə gün əvvəl avtomobilimi öz adıma keçirməli idim. Hər kəs mənə fantastik bir rəqəm söylədi və dedilər ki, bu işi rüsumunu ödəməklə həll etmək mümkün deyil. Amma mən getdim öz rüsumu ilə bu işi gördüm.

Burada qeyri-adi heç nə yoxdur. Hər hansı bir dövlət müəssisəsinə yaxınlaşanda nə ilə bağlı müraciət edirsinizsə, işin icrası ilə məşğul olan məmurdan işin həlli ilə bağlı məsləhət almaq olar. Məmurun vətəndaşa problemin həll edilməsi üçün səlahiyyətləri daxilində yardım etməsi onun vəzifə borcudur. Bundan başqa, bəzi orqanlarda (notarius, polis, məhkəmə, vergi və s.) aidiyyəti üzrə istənilən sənədin yazılma qaydası və nümunəsi olur. Həmin nümunələrdən istifadə etməklə özünüz sizə lazım olan sənədi doldura bilərsiniz. Vətəndaşların öz hüquqlarını bilmələri vacibdir. Bəzən onların məlumatsızlığından istifadə olunur.

Bəzən bizdə çox yalnış olaraq deyirlər ki, vətəndaşlar öz hüquqlarını bilsəydilər, hüquqşünas olardılar. Xeyr, belə deyil. Məsələ hüquqşünas olmaqda deyil, məsələ nəyi necə edəcəyini bilməkdədir.

- Bəzi maddələr var ki, orada cərimənin məbləği konkret göstərilmir. Məsələn, qeyd olunur ki, 40 manatdan 80 manatadək cərimə. Bu zaman aşağı və yuxarı hədd necə müəyyənləşdirilir.

- Bəzən olur ki, məmur bilərəkdən ən yüksək məbləğdə cərimə tətbiq edir. Amma bunun üçün vətəndaşa izahat verilməlidir. İzahat verilməyəndə, səbəb göstərilməyəndə, diqqətsizlik olanda əlbəttə, vətəndaşlarda narahatlıq və ya narazılıq olur. Üstəlik, qanunlar işləmir, hüquqlarımız pozulur kimi fikirlər yarana bilir. Məhkəmələr isə inzibati hüquq pozuntuları zamanı cərimə tətbiq edilərkən vətəndaşın sosial vəziyyətini də nəzərə alır.

- İlham müəllim, bir çox qanunlarımızın dili çox qəlizdir...

- Birinci dəfə deyil bu sualla qarşılaşıram. Təbii ki, ildən ilə qanunlarımızda dəyişikliklər olur. Amma ümumən götürəndə hüquq ədəbiyyatımızın dilində çətinliklər var. Professional hüquqşünaslar da, vəkillər də, hakimlər də müəyyən çətinliklər yaşayırlar. Bəzən hansısa bir maddənin müəyyən bir işlə əlaqədar tətbiq edilməsində çətinliklər yaranır. Bəzən yalnış və ya tam başqa bir mənada anlaşılmalar da olur. Bu məsələlərin həlli ilə bağlı yuxarı instansiyalara müraciət olunur və onlar şərhlər verirlər, izahatlar verirlər. Məhz bundan sonra aşağı instansiyalarda, inzibati orqanlarda tətbiq edilir.

Məsələn, vergi qanunvericiliyi ilə mülki qanunvericilikdə məhkəmə mübahisələri zamanı ziddiyyətlər yaranır. Bunlar da dediyim kimi, şərhlər verilməklə aydınlaşdırılır.

- İndi siz təsəvvür edin ki, belə məqamlarda sadə insanlar nə çəkirlər.

- Təbii ki, zamanla bunlar aradan qalxacaq. Azərbaycan gənc dövlətdir, öz hüquq sistemini ildən-ilə təkmilləşdirir. Gördüyünüz kimi, Milli Məclis hər sessiyada qanunlara dəyişiklik edir, yeniləri qəbul olunur və s. Onu da deyim ki, bütün dəyişikliklər müsbətə doğrudur. Mən bir hüquqşünas olaraq qanunların dəyişməsi ilə işlərin asanlaşdığını görürəm. Çətinliyə doğru heç nə yoxdur.

Müəyyən sahələrdə cərimələr artırılır. Zənnimcə, bu istər məmur, istərsə də vətəndaş məsuliyyətinin artırılması baxımından vacibdir. Bu, dünya praktikasından gəlmə bir metod sayıla bilər.

- İlham müəllim, “elektron hökumət”ə keçid sizcə, ölkəmizdə hüquq pozuntularının qarşısının alınması baxımından effektli olacaqmı?

- “Elektron hökumət”ə keçid çox ciddi mənada qanun pozuntularının, rüşvətin qarşısını alacaq. Hətta mən deyərdim ki, biz “elektron hökumət”dən fantastik nəticə gözləyirik. Artıq elektron xidmətin tətbiq olunduğu sahələrdə məmur süründürməçiliyinin qarşısı tamamilə alınmağa başlayıb. Bu, insanların psixologiyasına da çox yaxşı təsir edir. Onlar xidmətdən razıdırlar və s. Yaxın gələcəkdə ölkəmizdə bu sahədə çox böyük müsbət nəticələrin şahidi olacağımıza inanıram.

NİCAT İNTİQAM

Zaman.-2013.-21 may.-S.7.