Hamit Karadeniz: “Xınalıqdan qardaşımı aradım”

Hamit Karadeniz Türkiyənin ölkəmizdəki səfirliyinə yeni təyin olunmuş mətbuat üzrə müşavirdir. Bu günlərdə onunla görüşüb, bir neçə sualla ona müraciət etdik.

- Hamit bəy, səhv etmirəmsə, siz səfirlikdə işə başlayana qədər bu məmləkətdə olmamısınız?

- Elədir. İndiyədək Azərbaycanda olmamışdım. Bu qardaş məmləkətlə yalnız qiyabi tanışlığım var idi. Yəni sadəcə, onun tarixindən, coğrafi mühitindən, yürütdüyü siyasətdən xəbərdar idim. Sözün düzü, bu, mənim üçün bir nöqsan idi. Şükürlər olsun ki, bunu aradan qaldıra bildim.

- İlk təəssüratlarınız necədir?

- Azərbaycanda çox sürətlə inkişaf, tərəqqi var. Müşahidələrimə əsasən deyə bilərəm ki, hər keçən gün bu məmləkət yaxşılığa doğru dəyişir. 3-5 il əvvəl Bakıda fəaliyyətə başlamış yoldaşlarım da bunu etiraf edirlər. Mən də 3-4 il sonra Azərbaycanın daha inkişaf etmiş bir ölkə olacağına inanıram. Yeri gəlmişkən, bir məqama da toxunmaq istərdim. Şəhərdə yeni inşa edilən binalar bir zamanlar tikilmiş binalarla uzlaşdırılır. Bu da təbii ki, şəhərin estetik görkəminə daha çox gözəllik verir.

- Artıq sorağınız Azərbaycanın müxtəlif bölgələrindən də gəlir...

- Bu qardaş məmləkətin bütün bölgələrini gəzmək, tanımaq istəyirəm. Mən burada fəalliyyətə başlayandan təxminən bir ay sonra Qəbələdə keçirilən Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının III Zirvə Görüşü çərçivəsində bu bölgə ilə tanışlıq imkanı da qazandım. Bura təbiiliyi, adamlarının səmimiliyi ilə diqqətimi çəkdi. Bu bölgənin insanlarının səmimiliyi buranın təbiəti ilə həmahəngdir desəm, yanılmaram.

Böyük Qafqaz dağlarının ətəklərində, dəniz səviyyəsindən 2300 metr yüksəklikdə yerləşən Qubanın Xınalıq kəndində də duyğulu anlar yaşadım. Bu kənddəki evlər bir-birinə elə ustalıqla bənd olunub ki... Adi çaydaşından bir-birinə çox yaxın tikilmiş evlər məndə kəndin sanki hansısa sal qayadan çapılması təəssüratını yaratdı. Bu kənddə aşağıdakı evin damı yuxarıdakı evin həyəti rolunu oynayır. Burada həyətyanı sahə anlayışı yoxdur. Bir sözlə, Xınalıq özünün qədim simasını saxlayan, daha doğrusu, sivilizasiyasının dağıdıcı qüvvəsinə məruz qalmayan canlı tarixi bir yaşayış məskəndir. Yəni onlar əsrlər öncə yaşamış dədə-babalarının həyat tərzini dəyişmədən yaşayırlar. Xınalıqda olarkən birdən-birə öz kəndimiz yadıma düşdü. Nədən bilirsinizmi? Qarsdakı kəndimizin Xınalığa tam bənzəri olmasa da, bu kənd mənim xatirələrimi yenilədi. Xınalıqda gördüyüm insanları 40-50 il əvvəl kəndi köyümdəki insanların eynisi olaraq gördüm. Bu mənada uşaqlıq illərimə də xəyalən səyahət etdim. Elə bu düşüncələr içində oradan telefonla qardaşımı aradım. Dedim ki, hazırda olduğum məkan öylə bir yer ki, sənə anlatmaqda çətinlik çəkirəm. Sadəcə, onu deyə bilərəm ki, bu kənd mənim keçmişimə bir körpü saldı. Təəssüf edirəm ki, rəssam deyiləm. Yoxsa buradan elə mənzərələr çəkərdim ki...

- Hamit bəy, inkişaf bəzən tarixi dəyərlərin də əleyhinə işləyir...

- Elədir, inkişafın - şəhərləşmənin modern gözəllikləri var. Amma inkişaf tarixi səhnəmizdən bəzi dəyərləri sıradan çıxarır. Bu mənada buranın “Xınalıq” Dövlət Tarix-Memarlıq və Etnoqrafiya Qoruğu elan olunması çox yaxşı haldır. İnanıram ki, bu yaşayış məskəni öz keçmişini elə bu şəkildə saxlamağa müvəffəq olacaq.

- Bu təəssüratlarınızı qələmə alacaqsınız?

- Hazırda işlərim çoxdur. İnşallah, nə vaxtsa...

“Gənclər bılməlıdırlər kı...”

- Yəqin ki, Qubadakı kütləvi məzarlığı da ziyarət etmisiniz?

- Mən orada, sözün həqiqi mənasında, dəhşətə gəldim, üzüldüm. (Onu da qeyd edim ki, ermənilərin törətdikləri soyqırım nəticəsində formalaşmış belə məzarlıqlar Türkiyənin bir neçə bölgəsində, o cümlədən Qarsda aşkar olunub). Burada Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə Quba Soyqırımı Memorial Kompleksinin yaradılmasının isə tarixi əhəmiyyəti böyükdür.

Quba kütləvi məzarlığı bir tarixi sənəddir. Həmin tarixi sənədi isə gənclərə bu şəkildə çatdırmaq önəmlidir. Gənclər bilməlidirlər ki, Vətən necə Vətən olub, bu yolda hansı dəhşətlərlə üzləşib. Bu gün qloballaşan dünyada öz keçmişini bilməsən, söz sahibi olmasan, sənin də aqibətin belə ola bilər.

- Yeri gəlmişkən, bir məqama da toxunmaq istəyirəm. Bildiyiniz kimi, 1918-ci il sentyabrın 15-də Nuru Paşanın rəhbərlik etdiyi Qafqaz İslam Ordusu və Azərbaycan Korpusu Bakıya daxil olaraq şəhəri erməni-bolşevik işğalından azad edib. Bununla da Azərbaycanın müstəqilliyi təmin olunub. Ötən ay bu tarixi hadisənin 95 illiyi də qeyd olundu. Sizcə, Azərbaycan Nuru Paşanı yetərincə dəyərləndirib? Unutmayaq ki, hələ indiyədək Nuru Paşanı heykəlləşdirməmişik...

- 15 sentyabr dedikdə Qafqaz İslam Ordusu və onun komandiri Nuru Paşa yada düşür. Onun rəhbərliyi altında 20 min osmanlı könüllüsü ya qazi, ya da şəhid olmağa Azərbaycana gəldi. 1130 nəfər bu torpağın azadlığı uğrunda şəhid oldu. Təbii ki, onların mücadiləsi gələcək nəsillərə çatdırılmalıdır. Onları rəhmətlə anmaq hər bir kəsin vəfa borcudur. Bakıdakı Şəhidlər xiyabanında onların xatirəsinə abidə də ucaldılıb. Bəli, ötən ay bu hadisə müxtəlif tədbirlərlə qeyd olundu.

Qafqaz İslam Ordusunun və Nuru Paşanın bu şəkildə anılması bir vəfa duyğusunun təzahürüdür. Amma bütün bunlar yetərlidir demək doğru olmaz. Qafqaz İslam Ordusunun fəaliyyətinin daha geniş şəkildə təbliğ olunacağına əminəm. Bu ölkədə fəaliyyət göstərən səfirliyimiz də buna önəm verir.

- Hamit bəy, artıq neçə ildir ki, ölkəmizdə “Çağ”ın məktəbləri fəaliyyət göstərir. Onları təhsilimizin ordusu adlandırmaq olar... Bu barədə nə deyə bilərsiniz?..

- İki cür ordu var. Biri əli silahlı, o biri əli qələmli. Masa başındakı əli qələmli ordu da savaş meydanındakı ordu qədər önəmlidir. Bəzən savaşda qazanılanı masa başında qeyb edərsən. Buna görə də, gənclərimizin bilik, savad sahibi olmaları da vacibdir. Unutmayaq ki, son illər texnologiya çox inkişaf edib. Məsələn, bilgisayarla istənilən anda dünyanın hər hansı nöqtəsinə ulaşırsan, anında hər yerdən xəbər ala bilirsən. Bu mənada onların fəaliyyəti olduqca qənaətbəxşdir. Amma texnologiya ilə bağlı bəzi fikirlərimi də açıqlamaq istərdim. Bu texnologiyanın faydası ilə yanaşı, zərərli tərəfləri də var. Uşaqlarımızı bu zərərlərdən qorumalıyıq. Ona görə də, elə çalışmalıyıq ki, uşaqlarımız texnologiyanın pis əlamətlərinin qurbanı olmasınlar. Təbii ki, bu da təhsillə mümkündür. Sualınıza cavabı isə bu sözlərlə yekunlaşdırmaq istəyirəm: bu məmləkətin xeyrinə çalışan hər kəs bir əsgərdir. Onlarınkı bir hizmət, onların məqsədi təhsilə faydalı insanlar yetişdirməkdir. Mənim fikrimcə, bir milləti gələcəyə daşıyan, gələcəyini daha işıqlı edən də təhsildir. Təhsilsiz millətin gələcəyi qaranlıqdır. Bir də unutmayın ki, elm, təhsil insana dünya miqyasında daha çox dost qazandırır. Elmli adam hər kəsi bağrına basar, onu qardaşı kimi görər.

“Mətbuat üçün reklam önəmlıdır”

- Hamit bəy, artıq siz ölkəmizdə fəaliyyət göstərən bəzi mətbuat orqanlarını da ziyarət etmisiniz. Azərbaycan mətbuatı barədə düşüncələrinizi də bölüşməyinizi rica edirik.

- Bəri başdan deyim ki, mətbuat aləmində də çox gözəl nailiyyətlər əldə olunub. Bugünkü Azərbaycan mətbuatının durumu isə mənə Türkiyə mətbuatının ötən əsrin səksəninci illərindəki intibahı xatırladır. Türkiyə mətbuatına indiki nöqtəsinə gəlmək üçün 25-30 il lazım olub. İnanıram ki, Azərbaycan mətbuatı Türkiyə mətbuatının zəngin təcrübəsindən yararlanaraq çox qısa bir zamanda özünün ən yüksək inkişaf mərhələsinə qədəm qoyacaq. Bu sahədə bir sıra sıxıntılar da yaşanır. Məsələn, mətbuat nümayəndələri ilə görüşlərimdən aydın oldu ki, onlar reklamlardan kifayət qədər yararlana bilmirlər. Mətbuat üçün reklam önəmlidir. Türkiyədə mətbuatı ayaqda tutan qaynaqlardan biri elə reklamdır. Qəzet sahibləri də qəzetləri günün tələblərinə uyğunlaşdırmaq üçün daha əzmlə çalışmalıdırlar. Güman edirəm ki, idarə, müəssisə rəhbərləri qəzetlərdə reklamçılığa önəm verəcəklər. Bu kimi sıxıntılar aradan qalxandan sonra Azərbaycan mətbuatı daha güclü olacaq. Amma onu da deyim ki, burada mətbuata dövlət qayğısı var. Belə ki, ölkədə Prezident yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondu kimi bir qurum fəaliyyət göstərir. Digər tərəfdən, jurnalistlərə mənzillər verilir... Mənzillər demişkən, onu da qeyd edim ki, burada sənət adamlarına da önəm verirlər. Bütün bunlar isə gələcəkdə sənət dünyasını daha da zənginləşdirmək üçün gənclərə əlavə stimul verir. Hə, müşahidələrimə əsasən onu da deyim ki, buradakı mətbuat aləmində çalışanların əksəriyyəti şair və nasirlərdir...

- Yeni təyin olunmuş mətbuat müşaviri kimi iki qardaş ölkənin mətbuat aləminə nələr bəxş etmək niyyətindəsiniz?

- Bununla bağlı layihlərim var. Onları müvafiq qurumlarla razılaşdırdıqdan sonra bu barədə ətraflı məlumat vermək niyyətindəyəm. Amma ümumi olaraq onu deyə bilərəm ki, iki ölkənin mətbuat nümayəndələrinin qarşılıqlı əlaqələrinə daha çox önəm vermək fikrindəyəm. Yeri gəlmişkən, mən iki qardaş ölkə arasında gediş-gəlişlərin çoxalmasını istəyirəm. Odur ki, iki ölkə arasındakı gediş-gəlişlərin də asanlaşdırılmasına ehtiyac var. Mənim fikrimcə, hər bir azərbaycanlı daha az para ilə Türkiyəni, hər bir türk də Azərbaycanı ziyarət etməlidir. Məhz bu şəkildə gediş-gəliş bir millət, iki dövlətin qardaşlığına, mehribançılığına daha çox töhfə verər.

Onu da deyim ki, Türkiyə-Azərbaycan arasında çox gözəl əlaqələr var. Bu iki dövlət bir-birlərinin əllərindən möhkəm yapışıblar, real təhlükələrdən birlikdə müdafiə olunmağa çalışırlar. Bu qardaşlığı daha da dərinləşdirmək üçün yetkililərimiz də canla-başla çalışırlar.

“Atam ayağindan öpüləsı kışı ıdı”

- Hamit bəy, söhbətimizi bilavasitə sizinlə bağlı suallarla davam etdirmək istəyirik. Bəlkə, bir qədər də özünüzdən, ailənizdən söz açasınız?

- 5 övladım var. Onlardan üçü (iki qız, bir oğul) ailə qurub, o biriləri subaydırlar. Övladlarımın hamısı ali təhsillidirlər. 4 nəvəm var. Onu da deyim ki, bir zamanlar bizim tərəflərdə qızları oxumağa qoymazdılar. Deyirdilər ki, qız oxuyub nə olacaq? Getdiyi evə hizmət eləsin, bu, kifayətdir. O zaman heç erkəklər də bu və ya digər səbəblərdən təhsil ala bilmirdilər. Elə götürək mənim atamı. Babam gənc yaşlarında rəhmətə getdiyi üçün ailənin bütün ağırlığı atamın üzərinə düşüb. Öz zəhməti ilə 4 bacısını köçürüb, onları ailə sahibi edib. Əməyə, zəhmətə o qədər aludə olub ki, heç yazmaq, oxumaq da öyrənə bilməyib. O, özünün əsgərlik həyatında kitab oxumağı, yazı yazmağı öyrənib. İnandırım sizi, elə gözəl qiraəti, elə gözəl xətti var idi ki, heyran olmamaq mümkün deyildi. O, bunlardan başqa, 4 illik əsgərlik həyatında bir həkim yüzbaşının sayəsində həkimliyin də sirlərini mənimsəyə bilmişdi. Elə əsgərlik həyatından sonra ömrünün sonunadək (o, 2005-ci ildə rəhmətə gedib) kəndimizdə, yəni Qars vilayətinin İslamsor kəndində (indiki adı Aydınalandır) həkim kimi fəaliyyət göstərib. Hamı ona Xəlil doktor deyə müraciət edirdi. Bilirsinizmi, o zamanlar bizdə şəhərə gedib-gəlmək olduqa çətin idi. Özü də öküz arabası ilə...

Mən ailəmizin böyük oğluyam (Atamın 8 övladı olub, 5 qız, 3 oğlan). Atam həmişə mənə deyərdi: “Bala, mən oxuya bilmədim, imkanım olmadı, amma səni oxudacağam, sən də qardaşlarını oxudarsan”. O, mal-qarasını satıb məni oxutdu. Ayağı öpüləsi atamın dediklərini həyata keçirdim. Üstəlik, qardaşlarımın, eləcə də bacılarımın uşaqlarının da təhsil almalarına vəsilə oldum. Yeri gəlmişkən, atamın 34 nəvəsi var. Onların demək olar ki, səksən faizi təhsil alıb. Yüksək İslam Təhsil İnstitutunu bitirəndən sonra müəllim kimi fəaliyyətə başladım. Bələdiyyə sahəsində, daha sonra dövlət qurumlarında müxtəlif işlərdə çalışdım.

QVAMI MƏHƏBBƏTOĞLU,

Zaman.-2013.-5 oktyabr.-S.7.