Qulu Məhərrəmli: “Jurnalist əskiklikləri tənqid edən, cəmiyyətin problemlərini göz önünə gətirən projektordur”

- Sizcə peşəkarlığın əsas elementləri nələrdir? Peşəkarlıq deyəndə nə başa düşürsünüz?

- Junalistikada peşəkarlıq, medianın qaydalarını, prinsiplərini bilmək, onun fəlsəfəsini düzgün şəkildə duymaq və bütün bunları təcrübədə, jurnalistika fəaliyyətində gerçəkləşdirməkdir. Bu yaxşı qələmi, gözəl təfəkkürü olmaq, reallığa sadiq qalmaq və gerçəkliyi olduğu kimi verməkdir. Ümumiyyətlə, jurnalistin peşəkarlığını ifadə etmək olmur. Bu müəyyən mənada jurnalistin həm yaradıcılığında, həm də etik qaydalara əməl etməyində kamil davranışının ifadəsidir. Peşəkar jurnalist olmaq üçün yaxşı bilik, mükəmməl vərdişlər və həssas duyumun olması vacib şərtlərdəndir. Eyni zamanda bu duyumu tamaşaçının, oxucunun, yaxud dinləyicinin qəbul etdiyi bir tərzdə ona çatdırmaqdır.

- Peşəkar jurnalistin formalaşmasında nəzəri biliklərin və təcrübənin rolu nə qədərdir? Bu iki amildən hansı daha vacibdir?

- İkisinin sintezi olsa, daha yaxşıdır. Bizdə jurnalistlər var ki, onlar nəzəriyyəni yaxşı bilirlər, amma təcrübəyə gələndə görürük ki, onun yazı vərdişi yoxdur, proqram aparıcılığı qabiliyyəti yoxdur, eyni zamanda qələmi zəifdir. Bu da publisistika məhsulu kimi keyfiyyətli olmur. Ancaq nəzəriyyə ilə təcrübənin sintezi peşəkarlığı şərtləndirən amillərdən biridir ki, bu jurnalistin həm bilikli, həm də bacarıqlı olduğunu isbatlasın. Ümumiyyətlə, biliyin və bacarığın sintezi, eyni zamanda jurnalistikanın prinsiplərinə sədaqət peşəkar jurnalistin obrazıdır.

- Peşəkar jurnalistin formalaşmasında mühit hansı rol oynayır?

- Peşəkar jurnalistin formalaşmasında mühit həlledici rol oynayır. Məsələn, tələbə yaxşı təhsil alır, amma yaradıcılıq ənənəsi olmayan, yaradıcılıq mühitinin aparıcı olmadığı bir kollektivə düşür. Onda təbii ki, həmin jurnalistdə mühitin mənfi təsiri altında yayınmalar olur. Yəni peşəyə maraqdan tutmuş, yaradıcı məhsula marağa qədər çox şey onun üçün maraqsız görünür. Bu baxımdan hesab edirəm ki, mühit həlledici rol oynayır. Yaradıcı kollektivə düşmək, yaradıcı mühitin hakim olduğu bir əhatəyə düşmək gənclər üçün böyük xoşbəxtlikdir. Ümumiyyətlə, hər bir jurnalistin kollektivdə inandığı, ona güvəndiyi yaradıcı liderlər olur. O liderlərin olduğu kollektivlərdə yaradıcı mühit həmişə qabarıq olur. Gənc jurnalistlərə, peşəkarlıq yolunda addımlayan jurnalistlərə, belə kollektivlərin əhatəsində daha çox olmağı və bu yolla təcrübi biliklərə yiyələnməyi məsləhət görürəm.

- Mövzu seçimində daha çox nəyə diqqət edilməlidir?

- Jurnalistikanın qızıl qaydası var. Bu qayda ondan ibarətdir ki, jurnalist, oxucunu, tamaşaçını və dinləyicini maraqlandıran məsələlərdən yazmalı, günün çağırışına cavab verməlidir. Elə jurnalistika sözünün özü gündəlik deməkdir. Yəni, bu gün cəmiyyətin, sualı nədirsə, marağı nəyədirsə, nəyə görə narahatdırsa, cəmiyyət üçün nə maraqlıdırsa, mütləq ona toxunulmalıdır. Bu gün aktual olan bir mövzuya toxunulmursa tamaşaçıda, eləcə də auditoriyada küskünlük yaradır. Nəyə görə televiziya, radio, yaxud da qəzet bu mövzuda məlumat vermir? Halbuki bu, böyük kütləni düşündürür. Bu baxımdan hesab edirəm ki, bunlar media üçün vacib amillərdir. Qəzet nəyə görə çıxır? Birinci səhifə anlayışı, manşet anlayışı nədən ötrüdür? Ondan ötrüdür ki, jurnalist oxucunun istəklərinə cavab versin . Belə olan halda auditoriya ilə media qurumu arasında gizli bir bağ yaranır, müsbət auditoriya fikri formalaşır.

- Kreativ jurnalist anlayışını necə

başa düşürsünüz?

- Ümumiyyətlə, jurnalistika kreativ olmalıdır. Qəzet, televiziya, radio, kino və burada çalışan insanlar kreativ insanlardır. Jurnalistika bu gün bir neçə qola ayrılsa da, burada önəmli olan kreativliyin önə keçməsidir. Təşəbbüs və yaradıcılıq meyili, həmişə media qurumunu irəli aparır. Bunlar olmasa, biz təbii ki, kreativ jurnalistikadan da danışa bilmərik.

- Peşəkar jurnalistin şərh etmə

haqqı varmı və bu şərhin sərhədi

harda qurtarır?

- Əslində bu məsələ bir az ciddi məsələdi. Bəzi nəzəriyyəçi jurnalistlərimiz var ki, xəbəri şərhdən ayırmağa çətinlik çəkirlər. Onlar deyir ki, jurnalistin vətəndaş mövqeyi olmalıdır, xəbərdə mütləq mövqe bildirməlidir və s. Bunlar kökündən yanlış olan, jurnalistikanın əlifbasından xəbəri olmayan insanların iddiasıdır. Jurnalistika, həm məlumatlandırır, həm təhlil edir, həm də təbii ki, hadisələri qiymətləndirir. Xəbərlə şərh arasında çox böyük məsafə var. Şərhin özünün xüsusi təqdimat forması var. Şərh, adətən, bir adamın deyil, kollektivin şərhi olur. Məsələn, “Nyu York Tayms” (“New York Times”) qəzetində birinci səhifədə hadisələrin qısa xronikası verilir, ancaq onun şərhi isə, on beşinci səhifədə verilir və həmin səhifənin altında təxminən beş ya da on nəfər siyasi icmalçının adı yazılır ki, bu da kollektiv şərhdir. Biz jurnalist missiyasına uyğun olaraq həm xəbərləmənin, həm təhlilin, həm də araşdırmanın sərhədini bilməliyik. Eyni zamanda şərhin formalarını da düzgün müəyyənləşdirməliyik.

- Bəs moderator (debat aparıcısının) şərh bildirməsi nə dərəcədə doğrudur?

- Moderator adından da məlumdur ki, hər hansı müzakirəni tənzimləyən insandır. Moderator üçün önəmli olan şərtlər nədir? O, tərəf deyil, sadəcə olaraq tənzimləyicidir, idarəedicidir, bir növ drijordur. Əgər debat aparıcısı tərəf kimi çıxış edirsə, demək müzakirə və debat obyektiv deyil, ədalətsizdir.

- Sosial media peşəkar jurnalistin formalaşmasına manedirmi?

- Sosial medianın özünün dəyərləri, özünün ölçüləri var. Buna görə də, bunu peşəkar media ilə qarışdırmaq olmaz. Sosial media xəbəri auditoriyaya yaxınlaşdırır, auditoriyaya şərh imkanları verir, həm də sosial media auditoriyanın maraqlarını ifadə edir. Ancaq peşəkar media ilə sosial media arasında konkret sərhədlər var. Peşəkar medianı bu sistemdən fərqləndirən əsas odur ki, peşəkar medianın konkret qaydaları və ölçüləri var. Belə ki, vətəndaş mediasını qaydasız döyüşə bənzətmək olarsa, peşəkar mediada bu əksinədir.

- Jurnalist peşəkarlığında daxili senzura və ya vicdan anlayışı. Senzuranın hansı forması jurnalist peşəkarlığına zərbə vurmur?

- İstənilən qələm sahibinin özündə bir daxili senzura var. Görəsən bunu yazım, yoxsa yazmayım? Ancaq daxili senzura həlledici faktora çevrilirsə, yazdıqlarının bir çoxundan çəkinsə, o yazının effekti azalır. Peşəkar jurnalist üçün önəmli olan, məzmunu ifadə etməkdi. Həm də elə etməlidir ki, məlumat dolğun olsun, auditoriyaya fikir tam çatdırılsın. Mən hesab edirəm ki, senzura olmalıdır. Ancaq hansı halda? Etik qaydalarla bağlı, qəzəbli, kinli, nifrətli yazılara qarşı senzura olmalıdır. Bunu da ən başda jurnalistin daxili senzurasına buraxmaq lazımdır.

- Bəzən sosial təbəqə siyasətə o qədər də maraq göstərmir. Amma çox zaman manşetlərdə siyasi xəbərlər daha çox yer alır. Bu nə dərəcədə doğrudur?

- Bu qəzetin xarakterindən asılıdır. Qəzet var ki, onun öz daxili çərçivəsi var. Aparıcı qəzet adına iddia edən media qurumu istər-istəməz siyasətlə bağlıdır. Çünki siyasət jurnalistikanın təbiətindən doğur. Bu da cəmiyyətlə bağlılığından irəli gəlir. Hər qəzetin öz oxucusu var. Onlar bilir ki, siyasi mövzuları hansı qəzetdə, mənəviyyat mövzuları, iman mövzuları hansı qəzetdə işıqlandırılır. Konkret mövzular olmadan, qəzetin mövzu hədəfi bəlli olmadan onun fəaliyyətinin uzun sürməsi mümkün deyil. Ona görə də, mən düşünürəm ki, manşetləri siyasət xəbərləri ilə dolu olan qəzetlərin də öz auditoriya kütləsi var.

- “Müştəri hər zaman haqlıdır” prinsipi doğrudurmu?

- Əlbəttə ki, doğrudur. Biz qəzeti kimin üçün çıxardırıq? Yəni, əgər qəzeti oxuyan yoxdursa, proqrama baxan yoxdursa, onda bunu heç bir şəkildə kütləvi informasiya məhsulu hesab etmək olmaz. Ona görə də, mütləq istehlakçının tələbini, istəyini yerinə yetirmək lazımdır. Nəyə görə tamaşaçı rəyi öyrənilir? Nəyə görə böyük sosioloji sorğu qrupları var? Bütün bunlar müştəri məmnuniyyətini təmin etmək üçündür.

- Oxucu tənqidə daha çox maraq göstərdiyi üçün, sırf satış məqsədilə jurnalistin bu mövzuda yazılara meyil etməsi peşəkarlığa ziddirmi?

- Yox. Tənqid etmək medianın funksiyalarından biridir. Çünki, media fəlsəfəsinə görə ictimai nəzarətçidir, dördüncü hakimiyyətdir. Jurnalist yeri gələndə əskiklikləri tənqid edən, cəmiyyətin problemlərini göz önünə gətirən projektordur. Və o zaman qəzet, jurnalist, mətbuat auditoriya üçün dəyərli olur. Elə dəyərli olduğuna görə də qəzet oxunur. Amma tənqid də obyektiv, dürüst, vicdanlı, qərəzsiz olmalıdır.

HƏVVA CƏLILOVA,

Zaman.-2013.-22 oktyabr.-S.7.