Dahinin müəmmalı ölümü (1)

Onun üçün keçmiş bir qaranlıq idi, gələcəyini isə dumanda azan gəmiyə bənzədirdi. Onun bu əzabı yazdığı əsərlərdəki qəhrəmanların simasında, belə demək mümkünsə, göz yaşları ilə üzə çıxırdı. Həyatının son illərində yorulmuşdı və ona elə gəlirdi ki, artıq yaşamağının mənası yoxdur və yana-yana: “Şöhrət heç də həmişə insana xoşbəxtlik gətirmir”,- deyə təkrar edirdi. Ona görə də adi bir kəndli həyatı keçirmək, hamıdan uzaqlaşmaq istəyirdi. Lakin bu ona nəsib olmadı və günlərin birində müəmmalı şəkildə dünyasını dəyişdi. O özünü öldürmüşdü, yoxsa onu öldürmüşdülər?

Bir vaxtlar onun adı XX əsr dünya yazıçıları arasında xüsusi hörmətlə çəkilərdi. O, həqiqətən də, böyük yazıçı idi və müasirlərindən birinin də dediyi kimi, yazdığı hər əsəri real həyatdan götürülmüşdü, insan onun qəhrəmanları ilə sanki canlı dildə danışır, onda özünü, arzularını tapırdı. O, yazmaq ustası idi və bundan doymaq bilmirdi. Yazıçının çap olunan hekayə, povest və romanları dərhal əldən-ələ keçir, milyonlar tərəfindən sevilə-sevilə oxunurdu. Adama elə gəlirdi ki, bu dünyada ondan xoşbəxt adam yoxdur. Amma bu, zahirən belə idi, onun üçün bəzən yazmaq böyük əzab idi, amma yazmağa məcbur idi. Çünki yazmasa, bir müddət sonra ac qalacaq, qəhrəmanlarından biri kimi həyatın sonu bilinməyən dibinə yuvarlanacaqdı. Onsuz da uşaq yaşlarından həyatın bütün üzünü görmüş, anadan olmamış atası ondan imtina etmiş və ömrünün sonuna kimi bu ağrını ürəyində daşımışdı. Sonralar özünün də dediyi kimi, atasız uşaq görəndə ürəyi ağrıyır və istər-istəməz özünün ağrılı uşaqlıq illərini xatırlayırdı. Onun üçün keçmiş bir qaranlıq idi, gələcəyini isə dumanda azan gəmiyə bənzədirdi. Onun bu əzabı yazdığı əsərlərdəki qəhrəmanların simasında, belə demək mümkünsə, göz yaşları ilə üzə çıxırdı. Həyatının son illərində yorulmuşdı və ona elə gəlirdi ki, artıq yaşamağının mənası yoxdur və yana-yana: “Şöhrət heç də həmişə insana xoşbəxtlik gətirmir”,- deyə təkrar edirdi. Ona görə də adi bir kəndli həyatı keçirmək, hamıdan uzaqlaşmaq istəyirdi. Lakin bu ona nəsib olmadı və günlərin birində müəmmalı şəkildə dünyasını dəyişdi. O özünü öldürmüşdü, yoxsa onu öldürmüşdülər? Bu günə kimi də yazıçının qəfil ölümü müəmma olaraq qalır...

Bu böyük insan günümüzdə belə, sevilə-sevilə oxunan məşhur yazıçı Cek London idi.

Ağır uşaqlıq illəri

Əsl ad və soyadı Con Qriffit Çeyni olan gələcəyin məşhur yazıçısı 1876-cı ildə musuqi müəlliməsi olan Flora Fellmanın ailəsində anadan olmuşdu. Onun atası Uilyam Çeyni dövrünün məşhur astroloqu idi. Amma Floranın hamilə olduğunu eşidəndə astroloq ondan üz döndərdi. Bundan ağır depressiya keçirən Flora Fellman özünəqəsd etmiş, ancaq yüngül yaralanmışdı. Bir sözlə, Cek London hələ dünyaya gəlməmişdən əvvəl həyat onu anasının simasında acı sınağa çəkmişdi. Cek anadan olandan sonra isə anası onu keçmiş qulu Virciniya Prentissə tapşırdı. Prentiss Cekin uşaqlıq həyatının formalaşmasında mühüm rol oynadı. 1876-cı ilin axırında Flora bu dəfə ABŞ-ın vətəndaş müharibəsi qəhrəmanı Con Londonla ailə həyatı qurdu. Yeni ərinin əvvəlki həyat yoldaşından iki qızı vardı və onlardan biri Eliza sonralar yazıçının ən sadiq köməkçilərindən birinə çevrildi. Amma ehtiyac içində yaşadığından ailə şəhərbəşəhər gəzərək, nəhayət ki, San-Fransisko ətrafındakı Oklend şəhərində məskunlaşdı. Cek buradakı məktəblərdən birində ibtidai təhsil aldı. Amma ailənin maddi vəziyyəti ağır olmaqda davam edirdi. Ona görə də Cek 10 yaşında ikən qəzet paylayan kimi işə düzələrək ailəsinə kömək etməyə başladı. O qəzet paylayaraq, ayda 12 dollar qazanır və onun hamısını ailəsinə verirdi. Atalığı Cekə məhəbbətlə yanaşırdı. Sonralar məşhur yazıçı olandan sonra Cek London yazmışdı ki, anamın mənim başımı nə vaxtsa sığalladığını xatırlaya bilmirəm. Amma atalığım ən ağır vaxtlarımda mənə dayaq olmağa çalışır və böyük əlləri ilə başımı sığallayaraq deyirdi: “Heç nə olmaz, oğlum, narahat olma”.

Ona görə də Cek atalığının soyadını götürdü. Həmin vaxt hamı onu Con əvəzinə Cek deyə çağırırdı. Beləliklə, o, uşaqlıqdan Con Çeyni əvəzinə, Cek London kimi tanındı və sonralar dünya ədəbiyyatı tarixinə də bu adla düşdü.

Dənizdə ov

Cek London 14 yaşında olanda ailədə daha bir faciə baş verdi. Atalığını təsadüfən qatar vurdu və o, ağır kontuziya aldı. Bundan sonra ailədə yeganə kişi olan Cek məktəbi ataraq konserv zavodunda işə girməyə məcbur oldu. Amma konserv zavodunda iş çox ağır idi və balaca Cek axşam işdən evə olduqca yorğun gəlirdi. Ona görə də uzun müddət konserv zavodunda işləyə bilmədi. Həmin dövrdə o, təsadüfən qadağan olunmuş zonalarda dəniz ilbizləri ovlayan gənclərlə tanış oldu və onlara qoşuldu. İş təhlükəli olsa da, olduqca gəlirli idi. Cek dəniz ovunda bir gecədə, zavodda bir ay işləyərək qazandığından 4-5 dəfə çox qazanırdı. Bundan sonra ailənin maddi vəziyyəti də yaxşılaşmağa başladı. 17 yaşı olanda o özü dənizdə sərbəst ova çıxmaq arzusuna düşdü. Bu işdə Prentiss ona yardım əli uzatdı. Prentissin verdiyi pulla özünə kiçik gəmi alaraq, bir müddət qeyri-qanuni ovla məşğul oldu. Sonra Cek patrul gəmisində işə düzəldi. Burada da uzun müddət işləyə bilmədi. Bu dəfə o, Yaponiya sahillərində dəniz pişiklərinin ovuna çıxan “Sofi Sazerlend” gəmisində işləməyə başladı. O bu ovdan xeyli pul qazana bildi. Ancaq Cek qazandığı pulların bir hissəsini gen-bol xərcləyirdi. Ona görə də tezliklə yenidən o, pula böyük ehtiyac duymağa başladı.

İlk ədəbi mükafat

Cek yenidən dənizə ova getmək, maddi vəziyyətini qismən də olsa yaxşılaşdırmaq fikrinə düşdü. Amma hava şəraiti buna imkan vermirdi. Oğlunun nə edəcəyini bilməyən Flora ona ədəbi qəzetlərdən birində keçirilən oçerk müsabiqəsində iştirak etməyi, Yaponiya sahillərində ov zamanı gördüklərini yazmağı məsləhət gördü. Bu təklif Cekin ağlına batdı və həvəslə işə girişdi. Heç gözləmədiyi halda onun yazdığı “Yaponiya sahillərində tayfun” adlı oçerki müsabiqənin qalibi oldu və 1893-cü il noyabr ayının 12-də qəzetdə dərc olundu. Bununla da Cek Londonun yeni bir həyat yolunun başlanğıcı qoyuldu. Həmin dövrdə bütün gənclər kimi Cek də “inqilab xəstəliyi”nə tutulmuşdu. O, 1894-cü ildə işsizlərlə birgə Vaşinqtona yürüşdə iştirak etdi. Bu yürüş barədə o, “ Möhkəm dayan” adlı oçerkini yazaraq çap etdirdi. Ancaq Vaşinqtona yürüşdə iştirak etmək onun üçün pis qurtardı. Polis onu həbs etdi və Cek bir ay həbsxanada qaldı. Həbsdən azad olduqdan sonra yenə də bir müddət işsizlərlə birgə avaralanmağa başladı. Ancaq tezliklə anladı ki, bu onun yolu deyil və o, qələmindən daha möhkəm yapışmalıdır. Həmin dövrdə Cek Marks və Engelsin “Kommunist partiyasının manifesti” əsəri ilə tanış oldu. Bu əsərin təsiri altında 1895-ci ildə Amerka Sosialist Əmək Partiyasına üzv oldu.

Zaman.-2013.-16 yanvar.-S.12.