Meşə örtüyünü genişləndirmək tarixi vəzifəmizdir

Tarixi qaynaqlar qədim zamanlarda Azərbaycan ərazisinin böyük hissəsinin meşə örtüyü ilə əhatə olunduğunu göstərir.

Xüsusilə də, Kürboyu ərazilərin, aran Qarabağın qalın meşəliklərlə örtülmüş olduğu göstərilir. O meşələrdə palıd, vələs, çinar, qoz, fındıq, şabalıd kimi bu coğrafiyaya asanlıqla adaptasiya olan ağaclar yetişib. Ancaq zaman keçdikcə o meşələr qırılmış, nəticədə bu coğrafiyada çox şeylər dəyişməyə üz tutmuşdur. Təbii ki, meşəlik ərazinin iqlimi ilə səhra ilqimi xeyli fərqlənir. Meşə örtüyünün aradan qalxması ilə zaman-zaman burada iqlim dəyişikliyi də müşahidə olunmağa başlamışdır. Bu dəyişiklik təkcə iqlim məsələsində deyil, bioloji aləmdə də özünü ciddi şəkildə göstərmişdir. Belə ki, bu meşələrdə yetişən müxtəlif meyvələrlə yanaşı, yabanı kol bitkiləri, müxtəlif şəfalı bitkilər də bu coğrafiyadan silinmişdir. Nəticədə neçə-neçə insan, müxtəlif heyvan növləri mühüm ehtiyac qaynaqlarını itirmiş olublar. Yəni meşələrin qırılması ilə bu coğrafiyadan müxtəlif heyvan növlərinin çəkilib getməsi və bəzi insanların öz məişətində ciddi dəyişikliklər etməsi zərurət halını alıb.

Ölkəmizdə meşəliklərin azalmasının tək

səbəbi onların qırılması deyil

Yazını ona görə tarixi ekskursla başladıq ki, yer örtüyünün dəyişməsinin özü ilə nə kimi dəyişikliklər gətirdiyini diqqətə çatdıraq. Bu gün də ölkəmizin müxtəlif guşələrində meşələrdə ağac kəsilməsi hallarına rast gəlinir. Doğrudur, bu cür halların qanunla ciddi cəzası nəzərdə tutulur. Amma neyləyəsən ki, cəza nə qədər sərtləşdirilsə də, ağac kəsiminin qarşısını almaq mümkün deyil. Qış ayları boyunca yayımlanan xəbər proqramlarında bunun şahidi olmaq mümkündür.

Amma bir məsələ də var ki, meşədən ağac kəsən və bu əməli üstündə tutlan hər kəsin söylədiyi ilk söz bu olur ki, evdə balalarım soyuqdan donmasınlar deyə bu addımı atmalı oldum. Meşə qırılmasının qarşısını almaq üçün ilk növbədə qazlaşdırma işlərinin tamamlanması şərtdir. Belə ki, ölkəmizin ən ucqar nöqtəsi belə qazla təmin edildikdən sonra bu istiqamətdə daha sərt və radikal addımlar atmaq lazımdır. Hazırda bu istiqamətdə gedən işləri uğurla tamamlamaq üçün ölkəmizdə hər cür imkanlar mövcuddur. O faktı da vurğulamaq yerinə düşərdi ki, ölkəmizdəki meşə örtüyü əksəriyyət etibarı ilə ucqarlarda, sərhəd boylarında yerləşir. Bu ərazilərdə iqlim digər ərazilərə nisbətən xeyli sərt keçdiyinidən yerli əhali istər-istəməz meşələrə balta ilə üz tutmaq məcburiyyətində qalır. Hətta elə ailələr var ki, həyətyanı sahəsində yetişdirdiyi bərəkətli ağacları kəsmək məcburiyyətində qalır.

Ölkəmizdə meşəliklərin azalmasının tək səbəbi onların qırılması deyil. Son dövrdə dünyada təbiətin həyəcan təbili çalınmaqdadır. Səbəb isə insanlar tərəfindən vəhşicəsinə istifadənin nəticəsi olan atmosferdə ozon dəliyinin əmələ gəlməsini, çirkab tullantıların axar sulara və dənizlərə axıdılmasını, kimya zavodlarının zərərli qazlarının havaya buraxılmasını və bir çox səbəbləri göstərmək olar.

Xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri ölkə ərazisinin 8 faizindən çoxunu təşkil edir

Hazırda dünyanın bütün ölkələrində ərzaq, içməli su, zülal aclığı problemi, iqlim dəyişikliyi, demoqrafik partlayış və digər qlobal problemlər başlayıb, ekoloji tarazlığın pozulması yeyinti məhsullarını yararsız hala salıb, insanlar və heyvanlar arasında ağır müalicə olunan keçici xəstəliklər əmələ gəlib. Buna səbəb isə insanlar tərəfindən vəhşicəsinə istifadənin nəticəsi olan atmosferdə ozon dəliyinin əmələ gəlməsini, meşələrin qırılmasını, çirkab tullantıların axar sulara və dənizlərə axıdılmasını, kimya zavodlarının zərərli qazlarının havaya buraxılmasını və bir çox səbəbləri göstərmək olar. Təbiətə, onun sərvətlərinə mənfi münasibət XX əsrdə sanki özünün pik və kuliminasiya nöqtəsinə çatmışdır. Nəticədə ətraf aləm, canlı və cansız təbiət güclü dəyişikliyə məruz qalmış, bir çox heyvan və bitki növlərinin kökü kəsilmiş, bəziləri isə məhv olmaq ərəfəsində olduqları üçün artıq “Qırmızı kitab”a düşmüşlər.

Bu gün Azərbaycan Respublikası Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin tabeliyində 6 Milli park, 13 dövlət qoruğu və 19 dövlət yasaqlığı mövcuddur. Bundan əlavə 30 xüsusi əhəmiyyətli meşə əraziləri, təbii qruplar, yaşı 100 ildən artıq olan 2083 ağac, 73 geoloji və paleontoloji obyektlər təbiət abidələri siyahısına daxil edilib. Ümumiyyətlə, bu gün respublika ərazisində xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri ölkə ərazisinin 8 faizindən çoxunu təşkil edir. İnsan təbiətin bir hissəsi olub, onunla sıx bağlıdır. Təbiət insanların yaşayış mühiti vəzifəsini görür, onun vəziyyəti cəmiyyətin rifah və inkişaf səviyyəsini təyin edir.

Xərcəng xəstəliyinə tutulanların dörddə üçünün səbəbi ətraf mühitin çirklənməsidir

Hazırda bəşəriyyət elə problemlərlə üz-üzə gəlmişdir ki, onlar insanın mövcudluğunu təhlükə altına almışdır. Ekoloqların fikrincə, əgər bəşəriyyət bu yolu davam etdirərsə, yaxın bir neçə nəsildən sonra onu fəlakət gözləyir. Atmosferin çirklənməsi, torpaq örtüyünün qüvvədən düşməsi və xarab olması, su hövzələrinin kimyəvi zəhərlənməsi belə problemlərin ən vaciblərindəndir. Hazırda ekologiyanın ən qlobal problemlərindən biri də ətraf mühitin radioaktiv maddələrlə çirklənməsidir. Sənayenin inkişafı, əhalinin artması, insanların təbiətə təsiri hamımız üçün bir olan Yer kürəmizin kimyəvi və bioloji tarazlığını dəyişib. Bütün bu proseslər bəşər övladının səhhətini və həyatını təhlükə altına alan faktorlarıdır. Meşə örtüyü isə bir növ insanın özündən kənardakı ciyərləri kimidir. Belə ki, atmosferin təmizlənməsindən, havanın, suyun arınmasında, radiasiya səviyyəsinin azalmasında ağacların müstəsna əhəmiyyəti var.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına əsasən, bütün dünyada xərcəng xəstəliyinə tutulanların dörddə üçünün səbəbi ətraf mühitin çirklənməsidir. Ətraf mühitin çirklənməsinin ən təhlükəli nəticəsi insan orqanizmində mənfi mutasiyalara səbəb olmasıdır. Təkcə bir faktı vurğulamaq kifayətdir ki, 1986-cı ildə baş vermiş Çernobıl hadisəsindən sonra ölkəmizin bir çox rayonlarında radioaktiv maddələrin qatılığı təxminən 3 dəfə, xüsusən Lənkəranda daha çox artmışdır. Özü də bu fəsadların tamamilə aradan qalxması üçün yüz illərin lazım olduğu bildirilir.

Təbiətə qarşı münasibət dəyişmədikcə bəşəriyyət öz fəlakətinə doğru irəliləyəcək

Təbiət özü canlı bir tablodur. Onun qorunması problemlərinin həllini insanın təbiətə olan məhəbbətində, insan həssaslığında axtarmalıyıq. İnsan anlamalıdır ki, təbiətə vurulan hər bir zərbə müəyyən zaman dilimindən sonra onun öz üzərinə dönür. Hər şey müəyyən nizam, qayda-qanun içərisində qurulub və öz fəaliyyətinə davam edir. Gec də olsa, təbiətə, onun sərvətlərinə münasibətimizi dəyişməliyik. Təbiətə qarşı münasibət dəyişmədikcə bəşəriyyət öz fəlakətinə doğru irəliləyəcək və nəticədə bu gün sıxıntısını artıq hiss eləməyə başladığımız təmiz hava, təmiz su hər kəsin qarşısında duran ən böyük problemə çevriləcək.

Ölkəmizdə meşə zolaqlarının genişləndirilməsi qarşımızda duran ən mühüm vəzifələrdən biridir. Çünki bu məsələ həm də vətəndaşların sağlamlığı ilə birbaşa bağlıdır. Bu gün tibb elmi belə bir müddəa irəli sürür ki, insan sağlamlığında ən mühüm faktorlardan biri düzgün tənəffüs, dolayısı ilə həm də təmiz havadır. Meşə zolağı təbiətdə həm də süzgəc rolunu oynadığından bu cür şəraitdə yetişən nəsillərin sağlamlıq faizi daha yüksək olmalıdır. Biz də sağlam nəsillər yetişdirmək, bu gözəl vətənimizi gələcək nəsillərə ən gözəl halı ilə əmanət edə bilmək üçün yaşıllıqların faizini artırmağı ən mühüm vəzifə kimi qarşımıza qoymalıyıq. Bunun üçün lazım gələrsə, dövlət proqramı hazırlamaqdan və həyata keçirməkdən çəkinməməliyik. Elə etməliyik ki, gələcək nəsillər bizi sevgi ilə, minnətdarlıq hissi ilə ana bilsinlər.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyəsi əsasında səhifəni hazırladı:

Əli Çərkəzoğlu

Zaman.-2014.-15 aprel.-S.13.