Səbir və dəqiqlik tələb edən sənət – calaqçılıq

MƏRDAN QURBANOV, HƏBIB ƏLIZADƏ - ASTARA,

Müsahibimiz təcrübəli bağban, sənətini çox sevən calaqçı Hacıağa Baxşıyevdir. Ondan calaqçılıqla bağlı öyrəndiyimiz maraqlı məlumatları sizinlə bölüşürük.

Hacıağa Baxşıyev 1960-cı ildə Astara rayonunun Şüvi kəndində doğulmuş, 1980-1981-ci illərdə hərbi xidmətinin bir hissəsini Əfqanıstan müharibəsi dönəmində keçirmişdir. Əfqanıstan müharibəsi veteranıdır. Hərbi xidmətdən sonra, hələ sovet dövründən etibarən təsərrüfat işlərinə başlamış, dövlət torpaqlarında subtropik meyvəçiliklə məşğul olmuşdur. SSRİ dağıldıqdan sonra öz şəxsi təsərrüfat sahəsində işləməyə, müxtəlif subtropik meyvələr becərməyə başlamışdır. Artıq 25 ildən artıqdır ki, həm bağbanlıqla, həm də calaqçılıqla məşğuldur. Tanınmış calaqçıdır. Müxtəlif subtropik meyvələr, o cümlədən mandarin, limon, portağal, kinkan və s. yetişdirir. Calaq edib satdığı meyvə tinglərinin həm rayonun özündən, həm digər yerlərdən - Bakıdan, Gəncədən, Ağsudan, İmişlidən, Ağdamdan müştəriləri var. Onun bağbanlıqda bu cür təcrübəsi olmasında, püxtələşməsində irsi faktorun da rolu çoxdur. Belə ki, atası Manaf kişi də bağbançılıqla məşğul olmuş, ustalıq etmiş, eyni zamanda Böyük Vətən müharibəsi veteranıdır. Elə oğlu Hacıağa da bağbançılığı atasından öyrənmişdir. Hacıağanın qardaşları da bağbançılıqla məşğuldurlar.

“Calaqçılıq olduqca çox səbir və təmkin

tələb edir”

Təcrübəli calaqçı Hacıağa kişinin sözlərinə görə, hələ gənclik illərindən etibarən bu sahəyə çox böyük marağı olub. İlk illərdə ancaq özü üçün meyvə tingləri yetişdirir, onları calaq etdikdən sonra əkirmiş. Əvvəllər dost-tanış, qohum-əqrəba ondan bu tingləri almağa başlayır. Daha doğrusu, ondan meyvə tingi istəyən tanışlarına hədiyyə edir. Bu sahədə təcrübəsi artdığından, həm də bağını genişləndirdikdən sonra satışla da məşğul olur. Bir müddət sonra calaq etdiyi ağacların məhsuldar olması səbəbi ilə onu Astarada hər kəs tanıyır: “Satış problemim olmur. Hətta bəzən 2-3 ay qabaqcadan sifariş verirlər ki, bəs bizim üçün filan qədər meyvə tingi ayır”. Müsahibimiz deyir ki, calaqçılıq olduqca zəhmətli sahədir: “Ancaq bol bəhrə görəndə sevinirəm. Bu da mənə daha çox güc verir”.

“Meyvə tingləri yaz və payız aylarında

calaq edilir”

Müsahibimiz bizə calaq prosesini bütün incəliklərinə qədər anlatdı. Bildirdi ki, əvvəlcə, cır limon ağacının (və ya kolunun) meyvələri dərilib çürüdülür: “Çürüdükdən sonra içindəki toxumları yuyulub seçilir, sonra isə torpağa atılır. O, müəyyən müddətdən sonra şitil olur. Təqribən 1 ildən sonra isə onu calaq edirik. Həmin bir il müddətində də şitillərin arası alaq edilməli, ona vaxtında su verilməlidir. Calaq edilməmişdən qabaq həmin şitillər sıra ilə əkilir, müəyyən müddətdən sonra isə calaq edilir. Tinglər əkilən zaman meşədən gətirdiyimiz yarpaq çürüntüsündən, yəni qara torpaqdan istifadə edirik ki, daha münbit, daha keyfiyyətli olsun. Calaq prosesinin də özünə görə bəzi xırdalıqları var. Belə ki, hansı meyvəni calaq edəcəyiksə, həmin meyvə ağacından bir göz götürürük (göz - calaq etmək üçün meyvə ağacından götürülmüş, ucu sivri olan xırda bir gövdə), sonra da onu həmin cır tingə calaq edirik”.

Onun sözlərinə görə, meyvə tingləri yaz və payız aylarında calaq edilir. Calaq ediləndən sonra, yəni gözü cıra calaq edəndən sonra polietilen örtüklə (sellofanla) bağlanır: “Daha keyfiyyətli calaq payızda olur. Payızda calaq edilən tinglərin sarğısı yazda, aprel ayının sonlarında açılır. Yazda calaq edilən tinglərin isə örtükləri elə yazda açılır. Yazda calaq edilən tinglərdən örtükləri 25 günə açmaq olur. Sonra isə ona qulluq edilir, böyüdüləndən sonra satışa çıxardılır. Tinglərə ilinə və böyüklüyünə görə qiymət qoyulur. Tinglərin 1 illik olanını 1 manata, 2 illik və daha böyüklərini isə 1 manat 50 qəpiyə satırıq. Daha çox mandarin ağacları alınır”.

Qışda tingləri şaxtadan qorumaq üçün üstünə yerdən 5 santimetr hündürlüyündə torpaq yığılır: “Qış bitəndən sonra torpağı təmizləyirik. Yayda da hər gün 10 gündən bir sulayırıq. Yayda çox isti olanda tinglərin üstünü karkaz şəklində bağlayıb, ağac yarpaqlı gövdələr qoyuruq. Bununla qızmar günəşdən qorunmuş olur. Tinglərdən bir hissəsini dibçəklərə əkir, bir neçə ildən sonra elə dibçəklə bir yerdə satırıq. Dibçəklərdə əsasən limon, kinkan ağacları əkirik, çünki bunlara maraq çox olur.

“Müştəri əskilmir, Allaha şükür”

“Gürcüstandan gətirilən meyvə tingləri daha çox alınır, yoxsa sizin becərdiyiniz tinglər?” sualına cavabında müsahibimiz dedi ki, yerli tinglərə daha çox maraq var: “Bunun bir neçə səbəbi var. Əvvəla, Gürcüstandan gətirilən tinglər uzun müddət yollarda qaldığından kökləri xarab olur, yəni bir müddətdən sonra sıradan çıxır. Amma bizdə isə tinglər yerdən çıxarılan kimi qısa müddətdə onu torpağa əkmək mümkündür ki, bu da bitmə şansını artırır. İkincisi, bu növlər yerli şəraitə adaptasiya olunub, buradakı torpağa uyğunlaşıb, yəni daha çox məhsul verir. Ancaq xaricdən gətirilən tinglər bu qədər məhsuldar olmaya bilər. Düzdür, Gürcüstan tinglərinin qiymətləri bir qədər ucuzdur, buna görə bəzən camaat onu almağa maraq göstərir. Amma insanlar çox hissəsinin yanması, yaxşı bitməməsi üzündən növbəti dəfə onu almırlar. Yəni bizim yerli növə etibar edirlər. Bir də məni bir təcrübəli calaqçı kimi tanıyıb, etibar etdiklərindən həmişə tinglərimizə maraq olur, müştəri əskilmir, Allaha şükür”.

Hacıağa Baxşıyev deyir ki, Azərbaycana, bölgəmizə sitrus meyvələri ilk dəfə Gürcüstan ərazisindən gətirilib: “XX əsrin əvvəllərində tədricən əkilməyə başlanmış, sovet dönəmində isə geniş yayılmışdır. Həmin sitrus meyvə növləri bizim bölgəmizin iqliminə uyğunlaşdığı üçün burada daha çox məhsuldar olur. Yəni Gürcüstandan indi gətirilən sitrus növləri burada çoxdan bitən növlərlə nisbətən zəif olur. Bir çox hallarda yanır, dözümsüz olur”.

“Bağımdakı meyvə ağaclarının hamısı özüm

calaq etdiyim sitrus tinglərindəndir”

Çalaqçı deyir ki, calaq etdiyi tingləri satmaqla yanaşı, özü də istifadə edir: “Bağımdakı meyvə ağaclarının hamısı özüm calaq etdiyim sitrus tinglərindəndir. Özüm üçün, Allaha şükür, böyük sitrus bağı salmışam. Bağımda mandarin, limon, portağal, kinkan, feyxoa kimi meyvələr var. Məhsulumuz da yaxşı olur.

Bizdə mandarinin əsasən elita, yerli və karlik növləri çoxdur. Ən tez yetişəni karlik növüdür. Bağımda da karlik növlü mandarin ağacı çoxluq təşkil edir. Mandarin tingini əkdikdən, təqribən, 5 il sonra bol məhsul verməyə başlayır. Bağımda həm də portağal ağacları da var ki, onlar da 2 növdədir. Biri iri, biri isə nisbətən kiçik olur. İrimeyvəli portağal həm də altında göbəyə oxşar çıxıntısı ilə fərqlənir. Bağımızda həmçinin feyxoa da yetişdiririk. Onların biri tez yetişən (avqustun sonunda), digəri isə bir az gec yetişən növdür (oktyabr-noyabr ayları). Yerli əhali tez yetişənə “çılən” (talışca “qırx gündə yetişən” mənasını verir-müəllif), gec yetişənə isə “pozə fexo” (talışca “payız feyxoası” mənasını verir-müəllif) deyir. Feyxoanın digər sitrus meyvələrdən əsas fərqlərindən biri odur ki, o, qabığı ilə yeyilir”.

“Limonun 7-8 növü var. Onlardan tikanlısı, tikansızı, mehrisi və s. bağlarımızda yetişdirilir. Bağımda tikanlı olan, gözəl ətrə malik iri limon növü çoxluq təşkil edir ki, bu da daha çox “Yeni Gürcüstan” növü adlanır. 5-10 illik normal bir limon ağacından, təqribən, 500-600 ədəd limon dərmək mümkündür. İlin, demək olar ki, hər vaxtında bağımızda limon olur. Limon ağacları ildə 2-3 dəfə çiçək açır. Bu da onun növlərinə görə dəyişir, yəni elə növ var ki, ildə 2 dəfə, eləsi də var ki, 3 dəfə çiçək açır. Meyvəsi ilboyu üstündə olur. Kinkan da limona oxşar, xırda meyvəli sitrus ağacıdır. O da limonun bir növü sayılır. Dadı turşməzə olur. O da feyxoa kimi qabığı ilə yeyilir. Limon kimi bir çox faydası var. Kinkanın xüsusən qan təzyiqinə təsiri çox olur (təzyiqi aşağı salır). Qanın təmizlənməsində, iştahanın açılmasında faydası çoxdur. Ümumiyyətlə, sitrus meyvələrinin tərkibi C vitamini ilə bol olduğundan həm faydası çoxdur, həm də insanın immunitet sistemini gücləndirir”, -deyir Hacıağa Baxşıyev.

“Halal zəhmətimlə dolanıram, öz işimdən

də həzz alıram”

Müsahibimiz deyir ki, calaqçılıq bir sənət sahəsidir: “Çətinliyi olsa da, əsas odur ki, halal zəhmətimlə dolanıram, öz işimdən də həzz alıram. İnsanın gərək gördüyü işə sevgisi olsun. Mən şəxsən öz işimi çox sevirəm, sevə-sevə bağ işləri ilə məşğul oluram. Çox istəyirəm ki, bu sənəti insanlar da, xüsusən gənclər də öyrənsinlər. Övladım Rafiqə da öyrədirəm. O da bu işə çox həvəslidir. Bilirsiz, bəzən işsizlikdən şikayət edirlər. Ancaq o qədər belə gözəl, halal yolla qazanc əldə etmək üçün sənət sahələri var ki... Onları öyrənsələr, ömürləri boyu halal zəhmətlə dolana bilərlər. Təbii ki, çətinliyi də olur. Gərək rahatlıqda da, çətinlikdə də səbirlə davranasan, Allaha şükür etməyi unutmayasan. Halal olandan sonra Allah gördüyün işə bərəkət də verir.

Məsələn, bəzən elə olur ki, şaxtalar çox olur, bir çox ağaclarım tələf olur. Ancaq mənim yenə bir narazıçılığım, sıxıntım olmur. Çünki neməti verən də Allahdır, alan da Allah. İstəsə, çox verər, istəsə az. Ya da heç verməz. Onun hər işində bir hikmət vardır. Gərək bu hikməti görəsən.

Meyvələrdən, onun tinglərindən dostlarımıza, qohumlarımıza həmişə çalışıram ki, hədiyyə verim. Bunu Allah yolunda, Allah rizası üçün edirəm. Bizlər neməti verən, onun sahibi olan Allahın rizasını almaq üçün iş görməyi də unutmamalıyıq. İnşallah, Rəbbimizə olan şükrümüzü də azaltmayaq”...

Zaman.-2014.-16 aprel.-S.6.