Xəstə uşaqları cəmiyyətə qazandırmaq vətəndaşlıq borcudur

Autizm üç yaşından əvvəl başlayan və ömür boyu sürən, ictimai qarşılıqlı təsirə və ünsiyyətə zərər verən, məhdud və təkrarlanan davranışlara gətirib çıxaran beyinin inkişafına maneə törədən bir xəstəlikdir. Autizm beyinin bir çox qisminə təsir edir, amma bu təsirin necə inkişaf etdiyi məlum deyil. Autizmin çarəsi yoxdur. Rəsmi məlumatlara görə, dünyada 70 mindən çox insan autizmdən əziyyət çəkir. Aytən Eynalova autizm xəstəsi olan bir ana, həm də “Sağlam və Birgə” İctimai Birliyinin sədridir. Bu xanım həyatını təkcə öz övladına deyil, bu xəstəlikdən əziyyət çəkən bütün uşaqlara yardıma həsr edib.

- Aytən xanım, rəhbərlik etdiyiniz Birlikdə hansı işlər görülür?

- Birliyimizdə autizm xəstəliyindən əziyyət çəkən uşaqlara psixoloji dəstək göstərilir və onları cəmiyyətə qazandırmaq üçün müəyyən işlər həyata keçirilir.

- Necə oldu ki, belə bir sahəyə maraq göstərdiniz?

- Bu sahəyə yönəlməyimdə əsas amil oğlumun xəstəliyi oldu. Hansı ki, biz bu xəstəlikdən tamamilə xəbərsiz idik. Həkimlər uzun müddət müayinə etsələr də, diaqnoz qoya bilmirdilər. Mən özüm bir ana kimi övladımın həkimi oldum. Araşdırmalar apardım və oğlumun autizm xəstəsi olduğunu müəyyən etdim. Daha sonra biz Türkiyəyə getdik və cəmi on dəqiqə ərzində oğlumun diaqnozu qoyuldu. Nəticə: autizm.

- Oğlunuzda bu xəstəliyin hansı ilkin əlamətlərini müşahidə etdiniz?

- Oğlum tam sağlam doğulmuşdu və yaşına uyğun inkişaf edirdi. Təxminən bir yaşı olanda onda geriləmə hiss etdik. Yavaş-yavaş danışmağa başlayan uşağın birdən-birə nitqi tamamilə itdi. Yəni irəliləyiş olduğu halda, qısa müddətdə geriləmə baş verdi. Adı ilə çağırdığımız halda, heç bir reaksiya yox idi, sanki eşitmirdi. Oyuncaqlarla heç bir funksional münasibəti yox idi. Göz kontanktı qurmurdu. Araşdırdığım zaman bütün bu əlamətlərin autizmin əsas göstəriciləri olduğunu öyrəndim. Lakin bu fikri heç kəsə qəbul etdirə bilmədim.

- Övladınızın autizm xəstəsi olduğunu öyrəndiyinizdə nə hisslər yaşadınız?

- Elə bildim ki, bütün dünya başıma çökdü. Çünki bu xəstəlik haqqında heç nə bilmirdim və internetdə onun ən ağır formaları barədə oxuduğum vaxt başa düşdüm ki, artıq geriyə yol yoxdur. Övladıma diaqnozun qoyulduğu günü çox yaxşı xatırlayıram. Atası ilə oğlumu başqa bir yerə göndərdim və evdə qışqıra-qışqıra ağladım. Çox çarəsiz idim. Bu bir valideyn, bir ana üçün olduqca ağır bir haldır. “Niyə mən?”, “niyə mənim övladım” suallarının içində, çarəsiz bir halda çırpınırdım.

- Çıxış yolunu necə tapdınız?

- Önümdə iki yol var idi. Ya bütün həyatımı ağlayaraq keçirməli və ya özümü ələ alaraq nə edəcəyimlə bağlı planlar qurmalı idim. Birinci yolla getsəydim, zərərdən başqa heç nə əldə etməyəcəkdim. Amma ikinci yol daha faydalı ola bilərdi. Bunun bir sınaq olduğunu düşünərək ikinci yolu seçdim. Elə həmin gün də autizmlə bağlı kiçik işlərə başladım.

- Autizm həyatınızda nələri dəyişdi?

- Xəstəlik müəyyən olunduqdan sonra biz Türkiyəyə getməli olduq. Autizmdə erkən müdaxilə çox önəmlidir və bunun üçün də reabilitasiya mərkəzlərinə ehtiyac var. Həmin dövrdə Azərbaycanda belə bir şərait olmadığı üçün biz beş il Türkiyədə yaşamalı olduq. Autizmli bir övlada sahib olmaq olduqca çətindir. Çünki hər zaman ünsiyyət qurmalı, arxasınca qaçmalı olduğunuz bir övladınız var. Ondan başqa heç bir şeyə vaxt ayıra bilmirsiniz. Düşündüm ki, hər kəsin bir çətinliyi var və əgər bu sınaq mənə verilibsə, demək ki, güclü bir insanam. Çətinlik çox oldu. Çünki autizmli uşaq normal davranmır. Səbəbsiz qışqırır, ağlayır, gülür. Bu da insanların mənfi reaksiyasına səbəb olur.

- Övladınızdakı bu xəstəlik sosial mühitdə necə qarşılandı?

- Ailəmin yaşadığı ən böyük çətinliklərdən birincisi də elə sosial mühitin bizi anlamaması idi. Əgər autizmli uşağınız varsa, bilməlisiniz ki, bu, tipik bir uşaq deyil. Onlarda çox fərqli davranış problemləri olur. Bu da çox vaxt cəmiyyətdə sərt baxışlarla, mənfi münasibətlərlə qarşılanır. İstər ictimai nəqliyyatda, istərsə də, başqa bir yerdə. Mən də bu mövzuda çox çətinlik yaşadım. Təəssüflər olsun ki, bu cür reaksiyalarla qarşılaşan insanlar öz övladlarını evlərində gizlədirlər. O an valideynlər düşünmürlər ki, cəmiyyətdən gizlətdikləri övladları bir gün böyüyəcək və onu evdə zəbt etmək daha da çətin olacaq. Amma mən qarşıma məqsəd qoydum. Necə ki, mən başqalarının övladını olduğu kimi qəbul edirəmsə, cəmiyyət də mənim oğlumu olduğu kimi qəbul etməlidir. Kiminsə sözünə və reaksiyasına fikir vermədən həyatıma davam etməyə başladım. Bilirdim ki, nəqliyyatda və ya hər hansısa ictimai yerdə 1-2 dəqiqə ərzində insanlara nə isə izah edə bilməyəcəm. Çünki autizmdə erkən müdaxilə dövrü çox önəmlidir və bu müddətdə insanlara dərdimi deməklə özümü çox incitməməyə çalışırdım ki, oğluma faydalı ola bilim. O çətin dövrü keçdikdən sonra hədəfim bu xəstəlik haqqında insanları məlumatlandırmaq idi. Çünki ikisini bir yerdə etmək çətin idi.

- Bizə bir az oğlunuzdan danışın

- Oğlumun 11 yaşı var. Adı Həmzədir. Köməkçi müəlliməsi ilə məktəbə gedir. Əvvəllər heç kəslə ünsiyyət qurmayan, heç nəyə reaksiya verməyən oğlum artıq bu problemləri arxada qoyub. İndi istəklərini ifadə edə bilir. Məktəbdə yaşıdları kimi olmasa da, öz səviyyəsinə uyğun riyaziyyatla məşğul olur, yazmağa çalışır. Həmzə çox gözəl bir üzgüçüdür və velosiped sürməyi çox sevir. Həmzə bu il Azərbaycanda autizmin siması oldu. Əgər o, autizm olmasaydı, yəqin ki, mən bu xəstəlikdən xəbərsiz olardım və bütün bu fəaliyyətlər olmazdı.

- Son olaraq autizmli övlada sahib olan analara tövsiyələriniz nə olardı?

- Autizmli övlada sahib olmaq çox çətin məsələdir. Amma bu dünyanın sonu demək deyil. Mən hər zaman deyirəm və həmin ailələrin də bunu düşünməsini istəyirəm. Əgər mənim övladım vətəninə, millətinə, ailəsinə, ətrafına xeyirsiz bir insan olsaydı, bax o zaman mən buna dözə bilməyəcəkdim. Demək ki, mən autizmli bir övlada sahib olmağı normal qarşılaya bilirəm, nəinki xeyirsiz bir övlada sahib olmağı. Məncə, onlar da bunu düşünsünlər. Əslində saf və təmiz bir övlada sahib olduqları üçün şükür etsinlər. Məntiqli bir şəkildə qarşılarında duran iki yoldan birini seçsinlər. Əgər xəstəliyin ən önəmli dövrlərində əllərindən gələni etsələr, çox şey əldə edə bilərlər. Çünki dünya araşdırmaları göstərir ki, autizmli uşaqlardan universitet oxuyanları, hətta ailə quranları belə var. Möhkəm olsunlar, bunun bir sınaq olduğunu düşünərək övladları üçün əllərindən gələni əsirgəməsinlər.

Xəyalə Sadıqova

Zaman.-2014.-6 avqust.-S.13.