İnsan hüquqlarının təmin edilməsi hüquqi dövlət quruculuğuna xidmət edir

Hər bir dövlətin sivil inkişafı və güclü dövlətə çevrilməsi, ilk növbədə, qanunların aliliyinə xidmət edən hüquqi dövlət quruculuğundan asılıdır. Bunu inkişaf etmiş qüdrətli dövlətlərin insan hüquqlarının qorunması ilə bağlı zəngın təcrübəsi də sübut etməkdədır. Bu baxımdan ötən əsrin 40-cı illərindən başlayaraq, insan hüquqlarının ən yüksək səviyyədə təmin edilməsi sivil inkişafın qaçılmaz zərurəti kimi gündəmə gəldi. Bu baxımdan 1948-ci il, dekabr ayının 10-da qəbul edilən Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsi ilə insan hüquq və azadlıqlarının təmini sahəsində yeni bir mərhələnin əsası qoyuldu. Beləliklə, əsas insan haqları - yaşamaq, azadlıq, bərabərlik, mülkiyyət və təhlükəsiz yaşamaq hüquqları demokratik ölkələrin başlıca məqsədinə çevrildi.

Fransada hüquqi dövlət quruculuğunun əsası qoyuldu

Təsadüfi deyil ki, hələ XVII-XVIII əsrlərdə yaşayıb-yaratmış, məhşur fransız mütəfəkkiri Ş.L.Monteskye hüquq elmlərinin ensiklopediyası sayılan “Qanunların ruhu haqqında” əsərində üç hakimiyyətin - qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyətinin bölgüsü modelini yaratdı. Ş.L.Monteskyeyə görə, azadlıqlar qanunlarla icazə verilən hər bir şeyi etmək hüququndan ibarətdir. Bunlar nəinki hüquqi dövlət haqqında nəzəri biliklərin inkişafına böyük təkan verdi, habelə qanunvericilikdə əks olunaraq, təcrübədə tətbiq edildi. Məsələn, ABŞ-ın 1787-ci il tarixli, Fransanın 1791, 1795, 1848-ci il konstitusiyaları, Fransanın 26 avqust 1789-cu il tarixli “Vətəndaş və insan hüquqları B\bəyənnaməsi” hakimiyyətin bölünməsi, vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi, vətəndaş cəmiyyətinin yaradılması istiqamətində qanunvericilik tarixinin uğurlu addımlarıdır. İnsan hüquq və azadlıqları müasir dünyada demokratik inkişafın ayrılmaz hissəsinə, bəşəriyyətin mənəvi-hüquqi, siyasi ideallarının ali təzahurünə, vətəndaş cəmiyyətinin yetkinliyinin başlıca meyarına çevrilmişdir.

Qloballaşan dünyada hər bir dövlətin demokratik dəyərlərə sadiqliyi, ilk növbədə, onun insan hüquqlarına münasibəti ilə müəyyən olunur. Məlum olduğu kimi, insan hüquqları şəxsin dövlətə münasibətdə hüquqi statusunu, onun iqtisadi, sosial və mədəni sferalarda imkan və tələblərini xarakterizə edən anlayışdır.

Azərbaycanda hüquqi dövlət quruculuğu sahəsində ilk addımlar

Bəşəriyyətin yeni inkişaf dövrünə qədəm qoyduğu XXI əsrdə də hər bir ölkənin sivil, demokratik inkişafı, ilk növbədə, onun insan hüquq və azadlıqlarına necə əməl etməsindən, demokratik dəyərlərə sadiqliyindən asılıdır. Bu müstəvidə də müasir dünyanın ictimai-siyasi və sosial-iqtisadi inkişafının əsasında insan hüquqlarının yüksək səviyyədə təmin edilməsi dayanır. Bütün bunları nəzərə alaraq, dövlət müstəqilliyini qazandıqdan sonra Azərbaycan da demokratik inkişaf yolu ilə irəlilədiyini bəyan etmiş, insan hüquq və azadlıqlarının yüksək səviyyədə təminatı məsələsini özünün mühüm vəzifələrindən biri elan etmişdir.

Müstəqil respublikamızda insan hüquqlarının prioritetliyi 1991-ci il oktyabrın 18-də qəbul edilmiş Azərbaycan Respublikasının “Dövlət müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktı”nda əksini tapmışdır. Bu ali sənəddə Azərbaycanda hakimiyyətin və bütün təbii sərvətlərin xalqa mənsubluğu, mülkiyyətin bütün formalarının bərabərliyi, vətəndaşların seçki hüququnun, çoxpartiyalı sistemin təminatı, habelə insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının ümumi prinsipləri rəsmən elan edilmişdir. Bununla belə, müstəqilliyimizin ilk illərində bir sıra obyektiv və subyektiv səbəblər üzündən Azərbaycanda bu sahədə, demək olar ki, əsaslı irəliləyiş baş verməmişdir.

Lakin sonra vəziyyət dəyişdi. İnsan və vətəndaş, onun hüquq və azadlıqlarının ali dəyərlər olması və bu dəyərlərin qorunması Azərbaycan dövlətinin ali məqsədini təşkil edir. Hüquqi demokratik dövlət qurmağı özünün ən mühüm məqsədlərindən biri elan edən respublikamız insan hüquq və azadlıqlarını təmin etməyi qanunverici, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanlarının vəzifəsi kimi müəyyən etmişdir. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev Azərbaycanda ikinci dəfə siyasi hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra Respublikamız insan hüquqları sahəsində bir çox beynəlxalq hüquqi aktlara, o cümlədən 1966-cı il Mülki və siyasi hüquqlar haqqında və İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında beynəlxalq paktlara, 1950-ci il İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyasına və onlara əlavə protokollara qoşulmuşdur.

Heydər Əliyev və hüquqi dövlət quruculuğu

1993-cü ilin iyununda ulu öndər Heydər Əliyevin xalqın tələbi ilə Azərbaycanda siyasi hakimiyyətə qayıdışından sonra respublikada ictimai-siyasi sabitliyin, qanunçuluğun və hüquq qaydalarının bərpası istiqamətində kompleks tədbirlərin həyata keçirilməsi prosesi geniş vüsət aldı. Əslində isə Heydər Əliyev Azərbaycanda insan hüquqlarının qorunması, qanunların hamı üçün aliliyinin təmin edilməsinin əsası hələ Heydər Əliyevin ötən əsrin sonlarında Azərbaycana rəhbərlik etməyə başlamasından sonra qoyulmuşdu.

Azərbaycanda insan hüquqlarının qorunması, qanunların hamı üçün aliliyinin təmin edilməsinin əsası Heydər Əliyevin ötən əsrin 60-cı illərinin sonlarında Azərbaycana rəhbərlik etməyə başlamasından sonra qoyuldu. Ulu öndər Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi seçilməsindən sonra bütün diqqətini ölkədəki qanun pozuntularının qarşısının alınmasına, insan hüquqlarının qorunmasına yönəltdi. Heydər Əliyevin o dövrdəki insan hüquqlarının qorunmasına və qanunçuluğun möhkəmləndirilməsinə yönəldilən fəaliyyəti ilə əlaqədar bir önəmli və tarixi faktı xatırlatmaq istəyirik:

1969-cu il avqust ayının 5-də Bakıda Azərbaycan KP MK-nin plenumu keçirildi. Plenumda çıxış edən AZ. KP. MK-nın I katibi Heydər Əliyev Azərbaycanın gələcəyinin ölkədə qanunların aliliyinin və insan hüquqlarının yüksək səviyyədə təmin edilməsindən asılı olacağına diqqəti cəlb etdi. O dedi ki, biz ayrı-ayrı vəzifəli şəxslərin davranışında özünü büruzə verən nalayiq hallara, pozğunluq təzahürlərinə göz yuma bilmərik. Heydər Əliyev qətiyyətlə bildirdi ki, mənəviyyat, əxlaq bizim işimizə nüfuz etməlidir. Bununla bağlı kadrları açıq-aşkar kütlələrin gözü qabağında seçmək, onlar haqqında kollektivin, iş yoldaşlarının rəyini nəzərə almağın lazım olduğunu vurğulayan Heydər Əliyev bununla bağlı kadrların seçilməsi və yerləşdirilməsindəki bir çox səhvlərin, həmin sahədə ağır vəziyyətin düzəldilməsinin vacibliyini xüsusi qeyd etdi.

Heydər Əliyevin bu sözlərindən sonra zal onu ayaq üstdə alqışladı. Bu da əsassız deyildi. Çünki Heydər Əliyevə kimi heç kim, ölkəni idarə edənlərin heç biri sosializm sisteminin əsas dayaqlarından biri olan hüquq-mühafizə orqanlarının və digər idarəetmə strukturlarının fəaliyyətini belə kəskin şəkildə tənqid etməyə özündə cəsarət tapa bilməmişdi.

Heydər Əliyev həmin dövrdə belə bir çıxışla xalq arasında ruh yüksəkliyi, sabaha inam yaratdı və bununla da hüquqi dövlət quruculuğunun hətta totalitar dövlət daxilində belə, xüsusi önəm daşıdığını uzaqgörənliklə müəyyən etmiş oldu.

Beləliklə, Heydər Əliyev ölkəmizdə insan hüquqlarının müdafiəsi qanunlarının aliliyini qoruması məsələsini dövlətçilik fəaliyyətinin əsas prioritet sahələrindən birinə çevirmiş oldu.

Buna paralel olaraq, Heydər Əliyev hüquqi dövlət quruculuğunda mühüm rol oynayan “Qoy ədalət zəfər çalsın!” şüarını irəl sürdü. Bu şüar dövlətdəki qanunn pozuntularının qarşısını almağa qarşı çevrilmişdi və nəinki SSRİ daxilində, həm də beynəlxalq aləmdə böyük əks-sədaya səbəb oldu. Bu şüar 70-ci illərdə yetişməkdə olan gənclərin qanunların aliliyinə hörmət ruhunda böyüməsində önəmli rol oynadı.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyəsi əsasında səhifəni hazırladı:

Əziz Mustafa

Zaman.-2014.-12 avqust.-S.13.