Azərbaycançılıq ideologiyasının vətəndaş cəmiyyətinin formalaşmasında rolu

Qloballaşan dünyada hər bir insanın hansı ölkədə yaşamasından asılı olmayaraq onların vətəndaşı olan ölkədə özlərini cəmiyyətin tam hüquqlu üzvü sayması önəmli rollaradan birini oynayır.

Bu da təsadüfi deyil. Hər bir insanın irqindən, dinindən və siyasi dünya görüşlərindən asılı olmayaraq yaşadığı ölkədə vətəndaş cəmiyyətinin formalaşmasında yaxından iştirak etməsinin təmin edilməsi sivil və demokratik dövlət qurucluğunun əsas şərtlərindən biridir. Bu müstəvidə də hər bir dövlətin dünyanın siyasi səhnəsində uzunömürlü olması ilk növbədə onun öz ərazisində yaşayan bütün xalqları öz ətrafında birləşdirməyi bacaran və bu əsasda da sivil vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılmasına imkan verən möhkəm təməllər üzərində qurulan siyasi ideologiyasının uğurla həyata keçirilməsindən asılıdır. Bu baxımdan tarixboyu tolerant ölkə kimi tanınan Azərbaycanda da bütün xalqların dostluq və qardaşlıq içərisində yaşamasını təmin edən vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılması taleyüklü vəzifələrdən biri hesab edilib.

Buna da səbəb Azərbaycanın tarixboyu burada yaşayan çoxsaylı xalqlar üçün ana vətən rolunu oynaması olub. Bu müstəvidə də Azərbaycan adı coğrafi məvhum kimi lap qədimlərdən ortaya çıxaraq ölkəmizin həm şimal, həm də cənubunu, Arazın o tayındakı ərazilərimizi əhatə edib.

Məsələn, X əsrdə yaşayan ərəb tarixçisi və səyyahı Əbülqasım ibn Havqəl “Əl-Məsalik vəl məmalük” (Yollar və məmləkətlər) və ya “Kitab-surət əl ard” adlanan kitabında 3 xəritə verib. Onlardan biri Azərbaycan adlanır. Bu xəritədə Arazın hər iki tərəfi vahid dövlətdə göstərilib. (Nailə Vəlixanlı “Ərəb xilafəti və Azərbaycan”. Bakı 1993, səh129-130)

Yəni hələ min illər bundan əvvəl Azərbaycan amili burada yaşayan bütün xalqlar üçün birləşidirici bir məvhuma çevrilmişdi. XVI əsrdə Azərbaycanın böyük hökmdar və qüdrətli dövlət xadimi Şah İsmayıl Xətayi tərəfindən Azərbaycan türkcəsinin dövlət dili elan edilməsi burada yaşayan xalqların Azərbaycan ətrafında daha da sıx birləşməsində və o dövr üçün indiki terminlə desək vətəndaş cəmiyyətinin formalaşmasında atılan ilk addımlardan biri idi.

1918-ci ildə qurulan və şərqdə ilk demokratik cümhuriyyət olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə azərbaycançılıq ideologiyası əsasında vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılması istiqamətində mühüm addımlar atıldı. Bunu Azərbaycan parlamentində ölkəmizdə yaşayan bütün xalqların nümayəndələrinin, hətta həmin illərdə türk-müsəlmanlara qarşı soyqırımına əl atan ermənilərin nümayəndələrinin olması da sübut edir.

Heydər Əliyev vətəndaş cəmiyyətinin formalaşadırılmasında azərbaycançılığı önə çıxarır

Ötən əsrin 80-ci illərinin sonlarında Azərbaycanda başlayan milli-azadlıq mücadiləsi və bu müstəvidə yaşadığımız faciələr həm ölkə daxilində həm də xaricdə yaşayan milyonlarla soydaşlarımızın vahid ideya ətrafında birləşdirilməsi və ölkəmizdə vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılmasında onların imkanlarından ən yüksək səviyyədə istifadə edilməsini taleyüklü bir məsələ kimi ortaya çıxardı. Bu məsuliyyətli və taleyüklü məsələnin həlini öz üzərinə götürən Heydər Əliyev isə qısa müddətdə ölkəmizdə vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılması istiqamətində mühüm tədbirlər həyata keçirdi.

O, bu müstəvidə də dünya azərbaycanlılarının vahid ideya ətrafında birləşdirilməsinin və vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılmasının Azərbaycanın gələcəyi üçün tarixi və strateji önəm daşıdığını uzaqgörənliklə müəyyən etdi. Həmin dövrdə Heydər Əliyev tərəfindən irəli sürülən azərbaycançılıq ideyası Azərbaycanın dünya birliyinə inteqrasiyasının təməl sütunlarından birini təşkil etməyə başladı.

Heydər Əliyev vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılması məqsədinə xidmət edən azərbaycançılıq ideologiyasını Azərbaycan dövlətinin ana xəttlərindən birinə çevirərkən ilk növbədə tarixboyu əldə edilmiş zəngin təcrübədən məharətlə və uzaqgörən bir strateq kimi istifadə etdi.

Necə deyərlər, Heydər Əliyev mahir strateq kimi XX əsr ziyalılarının əsərlərində milli ideya kimi gündəmə gətirilən türkçülüyü daha da zənginləşdirmək yolu tutaraq vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılmasında azərbaycançılığı yeni tarixi şəraitdə milli dövlətçilik ideologiyası kimi sistemə saldı. Nəticədə o, ümummilli ideya, dünya azərbaycanlılarının ideologiyasına, vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılmasına xidmət edən milli birlik təliminə çevrildi.

Heydər Əliyev öz çıxışlarında ölkəmizdə vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılması ilə bağlı bir vacib məqama hər zaman diqqət cəlb edib. O deyirdi ki, Azərbaycanın çoxmillətli, tolerant ölkə olması bizim böyük sərvətimizdir və vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılması zamanı biz bunu qoruyub saxlamalı, dünyaya ən yüksək səviyyədə təbliğ etməliyik: “Azərbaycan əhalisinin çoxmilli tərkibi bizim sərvətimizdir, üstünlüyümüzdür. Azərbaycanın ən başlıca sərvətlərindən biri qədimlərdən bu torpaqda yaşayan, öz taleyini, öz həyatını bu torpağa bağlayan müxtəlif dinlərə etiqad edən adamlardır. Biz bunu qiymətləndiririk və saxlayacağıq. Dövlət, ölkə nə qədər çox xalqı birləşdirsə, bir o qədər zəngin olur, çünki onların hər biri ümumdünya mədəniyyətinə və sivilizasiyasına öz töhfəsini verir. Azərbaycan bu ərazidə yaşayan bütün millət və xalqların ümumi vətənidir. Azərbaycanlı sözü bizi həmişə birləşdirib”. Azərbaycançılıq ideologiyası vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılması və hüquqi dövlət quruculuğu üçün bir tərəfdən, Azərbaycan türklərinin ölkədəki digər etnik qruplara tolerant münasibətinin, sülh içində yaşamaq istəyinin bariz göstəricisidirsə, digər yandan, Azərbaycanın türk dünyasının ayrımaz parçası olduğunun təsdiqidir. Odur ki, ölkəmizdə vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılması və hüquqi dövlət quruculuğu üçün azərbaycançılığı realist milli inkişaf modeli olaraq qəbul edən Azərbaycan, türk dövlətləri və dünya ölkələri arasında sivil və demokratik, hüquqi dövlət quruculuğu prosesini uğurla həyata keçirdiyini bəşəriyyətə nümunə dövlət kimi bir daha nümayiş etdirir. Digər tərəfdən də vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılması və hüquqi dövlət quruculuğu prosesində tolerantlığı, polietnik zənginliyi özündə ehtiva edən azərbaycançılıq ideologiyası Azərbaycanın şovinist siyasətli, monoetnik Ermənistanla apardığı informasiya mübarizəsində güclü siyasi və təbliğati silahdır. Çünki, vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılması və hüquqi dövlət quruculuğunda önəmli rol oynayan azərbaycançılıq ideologiyası ifrat ksenofobiya, davakar millətçilik üzərində köklənən ermənilik ideologiyasından fərqli olaraq, sağlam vətənpərvərlik ideologiyasıdır. Vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılması və hüquqi dövlət quruculuğu üçün güclü silah olan azərbaycançılıq ideologiyasının mayasında başqa xalqlarla sülh içində yaşamaq, milli və dini dözümlülük fəlsəfəsi dayanır. Bu baxımdan dünyaya açıq, mütərəqqi ümumbəşəri dəyərlərin təcəssümü olan azərbaycançılıq özünü təcrid üzərində köklənən, qonşu xalqlara düşmənçilik, milli nifrət aşılayan ermənilik ideyasının tam əksidir və onun vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılması və hüquqi dövlət quruculuğu prosesində oynadığı ümumbəşəri rol danılmazdır. Bu baxımdan da vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılması və hüquqi dövlət quruculuğu prosesində uğurla tətbiq edilən azərbaycançılıq ideologiyası bəşəriyyətin dinc yanaşı yaşamasına xidmət edən sivil inkişaf modelidir.

Ardı növbəti sayımızda

Zaman.-2014.-10 dekabr.-S.13.