Vətəndaş cəmiyyətinin inkişafında bələdiyyələrin rolu (2)

Əvvəli ötən sayımızda

Müsahibimiz, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının “Dövlət quruculuğu və hüquq” kafedrasının müdiri Fəxrəddin Nağıyevin sözlərinə görə, ölkəmizdə bələdiyyələrə kifayət qədər geniş səlahiyyətlər verilib: “Ölkə qanunvericiliyi bələdiyyələrə məktəb, universitet, xəstəxana və s. kimi müəssisələr açmağa, sosial inkişaf proqramları həyata keçirməyə imkanı verir”. Dövlət tərəfindən ümumilikdə ölkənin, ayrı-ayrı regionların sosial-iqtisadi inkişafına, ekologiyanın qorunmasına dair çox sayda proqramların qəbul edildiyini dilə gətirən müsahibimiz bildirdi ki, analoji səlahiyyətləri konstitusiya ilə bələdiyyələrə verilməsi, bir çox problemlərin həllinə dövlət orqanları ilə yanaşı vətəndaşların da cəlb edilməsinə şərait yaradır: “Azərbaycanın qanunvericiliyində dövlət və qeyri-dövlət qurumlarının səlahiyyətləri bölgüsü aydın göstərilir. Konstitusiyamız da daxil olmaqla qanunvericiliyimizdə belə bir müddəa var ki, dövlət orqanları səlahiyyətlərinin bir hissəsini bələdiyyələrə verə bilərlər. Başlıca məqsəd isə ondan ibarətdir ki, idarəetmə əhaliyə daha yaxın olan qurumlara verilsin. Belə olan təqdirdə dövlət qurumuna həmin işlər üçün ayrılacaq vəsaitin bələdiyyələrə verilməsi də qeyd olunur. Təbii ki, dövlət verdiyi səlahiyyətin icrasına nəzarəti hüququnu özündə saxlayır”.

“Bələdiyyələr vaxtından əvvəl

buraxıla bilər”

Söhbəti əsnasında 2014-cü ilin oktyabr ayının sonlarında “Bələdiyyələrin statusu haqqında” qanuna edilən dəyişikliklərə də toxunan F. Nağıyev bunları dedi: “Sözügedən qanuna edilən son dəyişiklik çox böyük əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycanda bələdiyyələrin fəaliyyətlərinin 10-cu ilində- 2009-cu ildə yerli özünü idarəetmə orqanlarının fəaliyyətləri ilə bağlı konstitusiyaya əhəmiyyətli dəyişiklik edildi. Bu dəyişiklik bələdiyyələrin məsuliyyəti ilə bağlı idi. Beləliklə də müəyyən edildi ki, dövlət bələdiyyələrin fəaliyyətlərinə nəzarət edir. Onlar işlərinin öhdəsindən gələ bilmədiyi təqdirdə bələdiyyər vaxtından əvvəl buraxıla və ya üzvlərinin fəaliyyətinə xitam verilə bilər. Sözügedən məsələlər ilə bağlı bu il də, oktyabrın 28-ində “Bələdiyyələrin statusu haqqında” qanuna dəyişiklik edildi. Adıçəkilən qanuna edilən yeni dəyişikliklə müəyyən edildi ki, hansı hallarda bələdiyyələrin fəaliyyətinə xitam verilə bilər. Həmin dəyişiklik əsasında bələdiyyələrin hesabat qaydasının hansı formada olmasıda müəyyən olunub. Belə ki, hər il yanvar ayının ikinci həftəsi bazar ertəsi günü bütün bələdiyyələr gördüyü işlər, o cümlədən maliyyə vəsaitlərindən, bələdiyyə mülkiyyətindən istifadə haqqında seçicilərinə hesabat verməlidirlər. Çünki bunlar elə məsələlərdir ki, əhali arasında daha çox mübahisə doğurur. Və ilk dəfə müəyyən edilib ki, bu hesabat yazılı formada tərtib edilsin, iclasda təsdiq ediləndən sonra bələdiyyə binasının qarşısında xüsusi lövhələrdə yerləşdirilsin. Burada önəmli olan məsələ budur ki, əgər bu hesabat əhalini qane etməsə, vətəndaşların ən azı 25%-nin iştirakı ilə bələdiyyənin ümumi yığıncağı keçirilir və həmin bələdiyyənin fəaliyyətinin qeyri-qənaətbəxş olması haqqında qərar qəbul edilir. Hansı ki, bu qərar ayrı-ayrı üzvlərinin fəaliyyətinə xitam verilməsi ilə yanaşı, bütövlükdə bələdiyyələrin buraxılmasına səbəb ola bilər”. F. Nağıyev onu da əlavə etdi ki, Azərbaycanda hələ ki, belə hadisə baş verməyib: “Amma bu günlərdə belə bir normanın qanunvericiliyə daxil edilməsi bələdiyyələrin məsuliyyətlərinin daha da artırılmasına xidmət edir. Bu da bələdiyyə də həvəskarların deyil, peşəkarların fəaliyyətini təmin edəcəkdir”.

Xaricdə bələdiyyələr…

Amerikada müxtəlif bələdiyyə formaları var. Bu da ayrı-ayrı ştatların öz qanunları ilə bağlıdır. Adətən hər bir ştatın iki səviyyədə bələdiyyəsi olur: “kaunti” (yaxud pəriş) və “munisipalitet”. Məsələn, Pensilvaniya ştatında 67 kaunti var. Həmin kauntiləri 3-dən 7-cən komissiya üzvü idarə edir. Onları 4 ildən bir əhali seçir. Kauntinin baş prokuroru, xəzinədarı, polis rəisi və bəzi hakimləri ayrıca olaraq seçilir.

”Munisipalitet”lər daha kiçik bələdiyyə vahidləridir. Bunlar əhalinin sayından, şəhərin böyük-kiçikliyindən asılı olaraq “siti”, “taun”, “taunşip”, “barə” adlanır. Pensilvaniyadakı “citi”lər - 1-ci, 2-ci, 2A və 3-cü dərəcəli olur. Ən çox səlahiyyət 1-ci dərəcəli “citi”lərdədir. Filadelfiya da belə kateqoriyaya aiddir. Filadelfiya, həm də Amerikanın 6 ən böyük şəhərindən biridir.

Belə şəhərlərə “dövlət içində dövlət” də demək olar. Şəhər merinin veto hüququ var. Şəhər şurasının 15 üzvü həm qanunverici, həm də təsdiqedici səlahiyyətlərə malikdir. Onlar qanunlar qəbul edə bilər. Amma bəzi qanunlar ştat səviyyəsində təsdiq edilməlidir.

Amerikada bələdiyyə hökumətlərinin müxtəlif bölmələri olur. Həmin şöbələr təyinatından asılı olaraq, ərazinin planlaşdırılması, iqtisadi inkişafı, polis, bələdiyyə məhkəməsi, yanğın xidməti, təcili yardım, daşınmalar, turizm, kanalizasiya, içməli su, küçələrin təmizliyi, qar təmizlənməsi, yol nişanları, parkların tikilməsi və saxlanması, dayanacaqlar və s. sahələri əhatə edir.

Son illərdə Rusiyada icra orqanları gücləndirilsə də, bələdiyyələr yenə də idarəetmədə böyük əhəmiyyətini saxlamaqdadır. Məsələn, paytaxt Moskva federal qanunlara tabe olsa da, şəhərin özünün qanun və qaydaları da mövcuddur. Mer isə səsvermə yolu ilə seçildiyi üçün tamamilə müstəqil şəxsdir. Moskvanın özü də bələdiyyə vahidlərinə bölünür. Onlardan biri “Filyovski park” bələdiyyəsidir. Bu bələdiyyə Rusiya Federasiyasi və Moskva şəhərinin qanunları əsasında fəaliyyət göstərir. Bələdiyyə öz əmlakı, büdcəsi ilə bağlı qərar verməkdən əlavə həm də vətəndaşların nigah bağlamasına icazə verir, mədəniyyət abidələrinin qorunması, onların təbliği ilə məşğul olur, istehlakçıların hüquqlarını qoruyur, ekoloji nəzarəti həyata keçirir, ictimai obyektlərin qorunmasına yardım edir, məktəb yaşlı uşaqların illik fərdi uçotunu aparır, seçkilərin təşkilinə kömək edir, vətəndaşların hərbi-vətənpərvərlik tərbiyəsinə yönələn tədbirlər təşkil edir.

2006-cı ildən isə Rusiyada bələdiyyələrin - öz təşəbbüsləri ilə əlillər, çoxuşaqlı ailələr, müharibə veteranları və başqa köməyə ehtiyacı olan təbəqələrə yardım proqramları həyata keçirmək hüququ bərpa edilib.

Polşa Konstitusiyası hakimiyyətin daha çox bələdiyyələrə verilməsini təmin edir. Regional hakimiyyətlər müstəqildirlər. Onlar həm də mülkiyyət, biznes fəaliyyətilə məşğul olmaq hüququna malikdirlər. Bələdiyyələrin büdcəsi həm onların öz gəlirləri, həm də dövlət büdcəsindən ayrılan birbaşa yardımlar hesabına formalaşır.

Bələdiyyələr şərti ifadə etsək, əyalət, rayon, kənd səviyyəsində olur. Onların ən kiçiyi “qmina” adlanır və yerli məsələlərlə bağlı əsas qərarları vermək səlahiyyətinə malikdir. Bələdiyyələrin əsas səlahiyyətləri: orta məktəbləri, uşaq bağçalarını idarə edir, müəllimləri işə götürür. Sosial yardıma ehtiyacı olanların qayğısına qalır, bələdiyyə ərazisindəki körpü, küçə və yollar, eləcə də qaz, işıq, kanalizasiya, su təchizatı sahələrini idarə edir. Bələdiyyələrə məxsus torpaqlar mövcuddur. Onlar həmin torpaqları sata, orada ev tikə, onları icarəyə verə bilər. Bundan başqa bələdiyyələr kitabxanalar, mədəni mərkəzləri idarə edir, yanğınsöndürmə xidməti göstərir, qeyri-hökumət təşkilatları ilə əməkdaşlıq edir. Bələdiyyə seçkiləri 4 ildən bir keçirilir.

Türkiyədə mərkəzləşdirilmiş icra hakimiyyəti mövcuddur. Hər bir vilayət vali tərəfindən idarə olunur. Qanunlar valilərə böyük səlahiyyətlər verir, onlar həm də bələdiyyələrə nəzarət etmək hüququna malikdir. Əhalisi 2000 nəfəri keçən yaşayış məntəqələrinin hamısında bələdiyyələr mövcuddur. Onlar səhiyyə, təhsil, nəqliyyat sahələrində dövlət proqramlarını həyata keçirməyə məsuldur. Bələdiyyə rəisi və şurası 5 il müddətinə seçilir. Bələdiyyə şuraları ildə 3 dəfə görüşüb büdcə, evtikmə planları, yenidənqurma proqramları, vergilərin, bələdiyyə xidmətlərinə görə ödənişlərin miqdarı kimi məsələlərlə bağlı əqrar verir. Kənd bələdiyyələrinin şurası məktəb və sair ictimai binalar üçün torpaq sahəsi alır, yolların təmiri və başqa işlər üçün əhalidən yığılmalı olan pulun məbləğini və onların ayırmalı olduğu işçi qüvvəsinin sayını müəyyən edir. Şura kənd adamları arasında mübahisələri həll etmək, xidmətlərin icrasının tapşırıldığı şəxslər səhlənkarlıq edərsə, onları cərimələmək hüququna malikdir.

Zaman.-2014.-23 dekabr.-S.13.