Hüquqi dövlət quruculuğu yeni zirvələrə daşınır

Bəşəriyyətin yeni inkişaf dövrünə qədəm qoyduğu XXI əsrdə də hər bir ölkənin sivil, demokratik inkişafı, ilk növbədə, onun insan hüquq və azadlıqlarına necə əməl etməsindən, demokratik dəyərlərə sadiqliyindən asılıdır. Bu müstəvidə də müasir dünyanın ictimai-siyasi və sosial-iqtisadi inkişafının əsasında insan hüquqlarının yüksək səviyyədə təmin edilməsi dayanır. Bütün bunları nəzərə alaraq, dövlət müstəqilliyini qazandıqdan sonra Azərbaycan da demokratik inkişaf yolu ilə irəlilədiyini bəyan etmiş, insan hüquq və azadlıqlarının yüksək səviyyədə təminatı məsələsini özünün mühüm vəzifələrindən biri elan etmişdir.

Azərbaycanda insan hüquqlarının qorunması, qanunların hamı üçün aliliyinin təmin edilməsinin əsası Heydər Əliyevin ötən əsrin 60-cı illərinin sonlarında Azərbaycana rəhbərlik etməyə başlamasından sonra qoyuldu. Ulu öndər Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi seçilməsindən sonra bütün diqqətini ölkədəki qanun pozuntularının qarşısının alınmasına, insan hüquqlarının qorunmasına yönəltdi. Heydər Əliyevin o dövrdəki insan hüquqlarının qorunmasına və qanunçuluğun möhkəmləndirilməsinə yönəldilən fəaliyyəti ilə əlaqədar bir önəmli və tarixi faktı xatırlatmaq istəyirik:

1969-cu il avqust ayının 5-i Bakıda Azərbaycan KP MK-nın plenumu keçirilir. Çıxış üçün söz Azərbaycan KP MK-nın I katibi Heydər Əliyevə verilir. Ulu öndər çıxışında Azərbaycanın gələcəyinin ölkədə qanunların aliliyinin və insan hüquqlarının yüksək səviyyədə təmin edilməsindən asılı olacağına diqqəti cəlb edərək:

“Biz ayrı-ayrı vəzifəli şəxslərin davranışlarında özünü büruzə verən nalayiq hallara, pozğunluq təzahürlərinə göz yuma bilmərik. Mənəviyyat, əxlaq bizim işimizə nüfuz etməlidir. Kadrları açıq-aşkar kütlələrin gözü qabağında seçmək, onlar haqqında kollektivin, iş yoldaşlarının rəyini nəzərə almaq lazımdır. Yalnız belə olduqda kadrların seçilməsi və yerləşdirilməsindəki bir çox səhvlərin qarşısını almaq, həmin sahədə işimizin səviyyəsini xeyli yüksəltmək olar”,-dedi.

Zaldan alqış sədaları qopur. Bu da əsassız deyildi. Çünki Heydər Əliyevə kimi ölkəni idarə edənlərin heç biri sosializm sisteminin əsas dayaqlarından biri olan hüquq-mühafizə orqanlarının və digər idarəetmə strukturlarının fəaliyyətini belə kəskin şəkildə tənqid etməyə özündə cəsarət tapa bilməmişdi. Amma Heydər Əliyev cəsarətlə idarəetmə strukturları və hüquq-mühafizə orqanlarının bəzi yüksək səviyyəli rəsmilərinin insanların hüquqlarının kobud şəkildə pozulmasına yol açan fəaliyyətlərini tənqid etdi. Bununla da Heydər Əliyev ölkəmizdə insan hüquqlarının müdafiəsi qanunlarının aliliyinin qorunması məsələsini dövlətçilik fəaliyyətinin əsas prioritet sahələrindən birinə çevirmiş oldu. Qanunların aliliyinin və insanların hüquqlarının daha yüksək səviyyədə təmini məqsədi ilə Heydər Əliyev ötən əsrin 70-ci illərində, hələ imperiyanın qılıncının qabağının da, dalının da kəsdiyi bir vaxtda “Qoy ədalət zəfər çalsın!” şüarını irəli sürdü. Həmin dövrdə SSRİ-də sistemdən narazı insanlar arasında dissident hərəkatı get-gedə güclənməkdə idi. Belə bir vaxtda “Qoy ədalət zəfər çalsın!” şüarını irəli sürmək əslində rejimə qarşı çıxanları, onların SSRİ-də insan hüquqlarının kobud şəkildə pozulması ilə bağlı dediklərini dəstəkləmək demək idi. Heydər Əliyev Moskvanın buna sərt reaksiya verəcəyini bilsə də, heç nədən çəkinmədən “Qoy ədalət zəfər çalsın!” şüarını irəli sürərək, haqqın və ədalətin bərpasını, insan hüquqlarının qorunmasını özünün ali və müqəddəs vəzifələrindən birinə çevirdi.

Heydər Əliyevin Azərbaycanda insan hüquqlarının qorunması, ədalətli cəmiyyət uğrunda apardığı mübarizəsini həmin dövrdə hüquq fakültəsinə qəbulla bağlı qəbul etdiyi müdrik və uzaqgörən qərar da sübut edir. Xatırladaq ki, 70-ci illərdə bəzi vəzifəli şəxslər Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki Bakı Dövlət Universiteti) Hüquq, Tarix və Şərqşünaslıq fakültələrini öz monopoliyalarına alaraq, ora imkansız ailələrdən çıxan gənclərin daxil olmasına imkan vermirdilər. Bunu görən Heydər Əliyev sadə, zəhmətkeş ailələrdən çıxan istedadlı gənclərin hüquq, şərqşünaslıq və tarix fakültələrinə qəbuluna imkan yaratmaq üçün vəzifəli şəxslərin övladlarının adları çəkilən fakültələrə qəbuluna qadağa qoydu. Bu isə, öz növbəsində, cəmiyyətimizdə böyük sevinclə qarşılanaraq, yüzlərlə istedadlı, ancaq imkansız gəncin adıçəkilən fakültələrə qəbul olunmasına və onların pozulmuş hüquqlarının bərpasına yol açdı.

Üstündən illər ötəndən sonra, 2000-ci il iyun ayının 22-də Azərbaycan mətbuatının yaradılmasının 125 illiyi ilə bağlı keçirilən yubiley toplantısındakı çıxışında ulu öndər o illəri xatırlayaraq: “70-ci illərdə hüquq fakültəsinə hər il 50 nəfər qəbul olunurdu. Mən bir dəfə baxıb gördüm ki, hüquq fakültəsinə qəbul olunanların 95 faizi prokurorun, məhkəmə sədrinin, nazirin oğludur və sairə. Yaxşı, belə çıxır ki, atası prokuror, sonra oğlu, sonra da nəvəsi prokuror olacaq. Bəs başqa ailələrdən olan istedadlı gənclər necə olsun? Bəzilərinin heç atası yoxdur, bəs o, hüquq fakültəsinə necə daxil olsun? O vaxt hüquq, tarix, şərqşünaslıq fakültələri çox modda idi. Mən vəzifədə olan şəxslərin, xüsusən hüquq-mühafizə orqanlarında - milisdə, prokurorluqda və sairədə çalışan şəxslərin uşaqlarının bu fakültələrə qəbul olunmasını qadağan etdim. Bu, cəmiyyətdə çox böyük əhvali-ruhiyyə yaratdı. Mən bunu millətimizə görə etdim”,-demişdi.

Bütün bunları isə Heydər Əliyevin o dövrdə insan hüquqlarının qorunması və qanunların aliliyinin təmin edilməsi sahəsində apardığı şərəf dolu mübarizəsinin zirvəsi hesab etmək olar.

Bir sözlə, həmin dövrdə ümummilli lider dərin zəkası, qeyri-adi idarəçilik keyfiyyətləri ilə qanunçuluğu, insan hüquqlarının qorunmasını təmin etmək və bu yolla dövlətçilik ənənələrini yeni zirvələrə qaldırmaqla, Azərbaycanın gələcəkdə müstəqilliyi üçün zəruri hüquqi baza formalaşdırmış oldu.

Azərbaycan Şərqdə ölüm hökmünü qadağan edən ilk dövlət kimi tarixə düşdü

1993-cü ildə Azərbaycanda xalqın tələbi ilə yenidən hakimiyyətə qayıdan Heydər Əliyevin həyata keçirdiyi ilk tədbirlərdən biri Azərbaycanda qanunçuluğun pozulmasının qarşısının alınması və insan hüquqlarının bərpası oldu.

Ulu öndər 1994-cü il avqust ayının 9-da “Cinayətkarlığa qarşı mübarizənin gücləndirilməsi, qanunçuluğun və hüquq qaydasının möhkəmləndirilməsi haqqında” tarixi fərmanını imzaladı. Bununla da Azərbaycanda insan hüquqlarının qorunması sahəsində yeni, şərəfli bir dövr başladı.

Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə 1995-ci il noyabrın 12-də qəbul edilmiş müstəqil Azərbaycanın ilk Konstitusiyasında demokratik, hüquqi dövlət quruculuğu və insan haqlarının qorunması dövlətimizin ali, strateji məqsədi kimi önə çıxarılıb. İlk dəfə olaraq, həmin Konstitusiyanın maddələrinin üçdə bir hissəsi məhz insan hüquq və azadlıqlarını özündə ehtiva edir. Bu Konstitusiyanı insan hüquqlarının qorunması, qanunların aliliyinin bərpa edilməsi və dövlətçiliyimizin möhkəmləndirilməsi baxımından Heydər Əliyevin şah əsəri adlandırmaq olar.

Azərbaycanda insan hüquqlarının qorunması sahəsində Heydər Əliyev tərəfindən həyata keçirilən uğurlu tədbirlər sonrakı illərdə də davam etdirildi. Bu müstəvidə də ulu öndər 1998-ci il fevral ayının 10-da Azərbaycanda ölüm hökmünün ləğv edilməsi barədə sərəncam imzaladı. Bununla da Şərqdə qadınlara ilk seçki hüququ verən, ilk dəfə respublika üsul-idarəsi quran Azərbaycan həm də Şərqdə ölüm hökmünü qadağan edən ilk dövlət kimi tarixə düşdü.

Ulu öndər ölüm hökmünü ləğv etməklə bəşəri humanizmə və beynəlxalq hüquq normalarına sadiqliyini bir daha nümayiş etdirdi. Təsadüfi deyil ki, məşhur siyasi xadim Zbiqnev Bjezinski 1998-ci ildə etdiyi çıxışlarının birində: “Heydər Əliyev zəngin dövlətçilik və idarəetmə təcrübəsi əsasında qısa müddətdə Azərbaycanda insan hüquqlarının ən yüksək səviyyədə təmin edilməsinə nail olub”, -demişdi.

Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 1998-2002-ci illərdə “İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının təmin edilməsi sahəsində tədbirlər haqqında” qanun, “İnsan hüquqlarının müdafiəsinə dair Dövlət Proqramı”, “Azərbaycan Respublikasının İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkili (Ombudsman) haqqında” Konstitusiya Qanunu qəbul olundu və Avropa insan hüquqları konvensiyası təsdiq edildi.

Heydər Əliyev ədalətli və müdrik dövlət rəhbəri kimi yaxşı bilirdi ki, hər bir dövlətin gələcəyi yalnız qanunların işləməsindən, insan hüquqlarının qorunmasından asılıdır. Ona görə də Heydər Əliyev hər bir vətəndaşın hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsini dövlətin ali vəzifəsinə çevirdi.

İnsan hüquqlarının təminatı Azərbaycan dövlətinin ali məqsədidir

Ulu öndərin layiqli davamçısı İlham Əliyev prezident seçildiyi ilk günlərdən insan hüquqlarının təmini ilə bağlı bir sıra tədbirlər həyata keçirməklə hüquqi dövlət quruculuğunun Azərbaycan dövlətinin prioritet sahəsi olaraq qalacağını nümayiş etdirdi.

Bu müstəvidə də İlham Əliyevin 28 dekabr 2006-cı il tarixli Sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikasında insan hüquqlarının müdafiəsi üzrə Milli Fəaliyyət Planı” qəbul edildi. Bu sənəd 30-dan artıq dövlət orqanları qarşısında insan hüquqlarının qorunması sahəsində mühüm vəzifələr qoyub. Prezident İlham Əliyevin digər sərəncamı ilə isə 18 iyun Azərbaycanda İnsan Hüquqları Günü elan olundu. Bütün bunlar da ölkəmizdə insan hüquqlarının və azadlıqlarının yüksək səviyyədə qorunması məsələsinin prioritet sahəyə çevrildiyini və insan hüquqlarının təminatı məsələsinin Azərbaycan dövlətinin ali məqsədi olduğunu bir daha təsdiqləyir.

Bir sözlə, Prezident İlham Əliyev tərəfindən həyata keçirilən kompleks tədbirlər nəticəsində şəxsiyyətin toxunulmazlığı, söz, mətbuat, vicdan azadlığı, bütün vətəndaşların bərabər hüquqlara malik olması, siyasi plüralizm Azərbaycanda demokratik cəmiyyətin əsas atributlarına çevrilib.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyəsi əsasında səhifəni hazırladı:

Əziz Mustafa

Zaman.-2014.-2 iyul.-S.13.