“Elektron hökumət” hüquqi, sivil dövlət quruculuğunun əsasıdır

Azərbaycanda həyata keçirilən hüquqi dövlət quruculuğu prosesində “elektron hökumət”in yaradılması və fəaliyyət göstərməsi ölkəmizin sivil inkişafında önəmli rol oynamadadır.

Hüquqi dövlət quruculuğunun ən önəmli faktorlarından biri olan “elektron hökumət”in qurulması və bəşəri sivilizasiyanın gələcək inkişafını müəyyənləşdirməsi beynəlxalq aləmdə onun geniş tətbiqinə yol açıb. Çünki “elektron hökumət” beynəlxalq aləmlə həm də hüquqi dövlət quruculuğu çərçivəsində geniş və hərtərəfli inteqrasiya deməkdir. Bu müstəvidə də Azərbaycan müstəqilliyini əldə etdikdən sonra onun beynəlxalq aləmlə hərtərəfli inteqrasiyası qarşısıalınmaz zərurət kimi meydana çıxdı. Bunun üçün Azərbaycanın sivil inkişafına, demokratik və hüquqi dövlət quruculuğuna imkan verən qabaqcıl texnologiyanın tətbiq edilməsinə ehtiyac duyulurdu. Bu müstəvidə də 1993-cü ildə xalqın tələbi ilə yenidən hakimiyyətə gələn Heydər Əliyevin ilk işlərindən biri ölkəmizdə demokratik, hüquqi dövlət quruculuğuna imkan verən yeni texnologiyaların tətbiqi ilə bağlı tədbirlərin həyata keçirilməsi oldu. 1994-cü ildən başlayaraq, Azərbaycanda iqtisadi və siyasi sahədə həyata keçirilən uğurlu islahatlar ölkəmizin inkişafında yeni mərhələ açdı. Bu da, öz növbəsində, ölkəmizin idarə edilməsində, “elektron hökumət” yaradılması ilə bağlı İnformasiya Kommunikasiya Texnologiyalarının (İKT) son nailiyyətlərindən istifadə etməyə, vətəndaşlara yüksəkkeyfiyyətli xidmətlərin göstərilməsinə imkan verdi. Buna paralel olaraq, sivil, demokratik, hüquqi dövlət quruculuğu prosesinin sürətləndirilməsi, dövlət orqanlarının fəaliyyətində şəffaflığın artırılması, onun işində ictimaiyyətin daha fəal şəkildə iştirak etməsi və dövlət idarəçiliyində İKT-nin geniş tətbiqi ilə bağlı tədbirlər həyata keçirilməyə başladı. Bu müstəvidə də sivil, hüquqi dövlət quruculuğu və idarəetmədə önəmli rol oynayan “elektron hökumət”in formalaşdırılması və elektron xidmətlərin inkişaf etdirilməsi ölkəmizin inkişafında, belə demək mümkünsə, yeni eranın açılmasına gətirib çıxardı. “Elektron hökumət”in sivil, hüquqi dövlət quruculuğunda xüsusi önəm daşıdığını nəzərə alaraq, dövlət hakimiyyəti orqanlarında informasiya texnologiyalarının genişmiqyaslı tətbiqini sürətləndirmək qərara alındı. Bu çərçivədə ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən 2003-cü il fevral ayının 17-də təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasının inkişafı naminə informasiya və kommunikasiya texnologiyaları üzrə Milli Strategiya (2003-2012-ci illər)” ölkəmizin sivil inkişafında hüquqi dövlət quruculuğu prosesində tarixi hadisələrdən biri oldu.

Bununla da ölkəmizdə “elektron hökumət”in yaradılması, “hökumət-vətəndaş” və “hökumət-biznes” münasibətlərində, hüquqi dövlət quruculuğu prosesində daha şəffaf və operativ əlaqələrin qurulması istiqamətində genişmiqyaslı işlər həyata keçirilməyə başlandı.

“Elektron hökumət”in hüquqi dövlət quruculuğunda önəmli rola malik olması ilə bağlı məsələyə münasibət bildirən Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun direktoru, AMEA-nın müxbir üzvü Rasim Əliquliyev deyir ki, Azərbaycanda artıq insanların şəxsi həyatından tutmuş, müxtəlif dövlət qurumlarının hüquqi fəaliyyətinə qədər informasiya texnologiyaları geniş tətbiq olunmağa başlayıb. Onun sözlərinə görə, informasiya texnologiyalarının ayrı-ayrı komponentləri var ki, bunların hamısı hər bir təşkilatda, hər bir dövlət qurumunda, eləcə də biznes sektorunda, hüquqi dövlət quruculuğu prosesində yeni mühit, yeni imkanlar yaradır. Ona görə də ölkənin internetləşməsi, şəbəkələşməsi, təşkilatların bir-biri ilə artıq elektron ünvan vasitəsi ilə münasibətlər yaratması, hətta sosial şəbəkələr üzərində əlaqələr qurması, bundan başqa, elektron imza texnologiyasının ölkədə tətbiq olunması, informasiyanı bir yerdən başqa yerə göndərərkən artıq onun hüquqi əsası mövcudluğu və sairə kimi hüquqi məsələlərin həllində önəmli rol oynayan elektron imza texnologiyası artıq yeni reallıq tələb edir.

Elektron hökumət sərbəst bazar iqtisadiyyatı və hakimiyyət orqanlarının bölünməsi şəraitində, bütün orqanların seçilməsi, şəffaf olması, vətəndaşlara açıq münasibətin göstərilməsi, cəmiyyətdə informasiya azadlığının təmin olunması, insanların informasiya əldə etmək imkanlarının böyük olması, eyni zamanda insanların şəxsi və ailə həyatına aid olan məlumatların qorunması kimi prinsipləri özündə əks etdirməlidir. Əks halda, qurulan “elektron dövlət” vətəndaşların, cəmiyyətin maraqlarına, hüquqi dövlət quruculuğu prosesinə uyğun gəlməyə bilər. Ona görə də Azərbaycanda qurulan “elektron dövlət” məhz hüquqi dövlət quruculuğu prinsipləri üzərində qurulur. Bunun üçün parlament tərəfindən müvafiq qanunlar qəbul olunur.

Hüquqi dövlət quruculuğunu sivil “elektron hökumət”in təşkili müstəvisində uğurla həyata keçirən inkişaf etmiş dövlətlər bu sahədə böyük təcrübə toplayıblar. Bir sözlə, bu amil bizim bir çox şeyləri yenidən ixtira etməyimizə, zaman xərcləməyimizə də ehtiyac qoymur. Əsas məsələ bu təcrübədən faydalanmaq, tətbiq və inkişaf etməkdir. “Elektron hökumət” qurmaq, işlətmək, tətbiq və inkişaf etdirmək üçün qarşıda duran əsas məsələlər bunlardır:

1. Siyasi iradə: bu olmadan hüquqi sivil dövlət quruculuğuna imkan verəcək “elektron dövlət” qurmaq mümkün deyil.

2. İKT infrastrukturunun yaradılması və hüquqi dövlət quruculuğu prosesində beynəlxalq təcrübədən yararlanmaq xüsusi önəm daşıyır. Nəhayət bu məsələdə maarifləndirmənin uğurla tətbiqi, kadr hazırlığının təmin edilməsi önəm daşıyır.

Bu işlər ardıcıl, bəzən paralel şəkildə həyata keçirildikdə nəticə əldə etmək mümkün olacaq, heç bir itkiyə (vaxt, maliyyə) yol verilməyəcək.

Nəhayət, “elektron hökumət” dövlət tərəfindən yaradılır ki, hüquqi dövlət quruculuğu prosesi ilə bağlı xidmətləri İnformasiya Kommunikasiya Texnologiyanın tətbiqi ilə həyata keçirilsin. Bu da, öz növbəsində, səmərəliyi artırır, hüquqi dövlət quruculuğu prosesinə mane olan bürokratizmi aradan götürür, vaxt itkisinin qarşısını alır. Bundan əlavə, “elektron hökumət” qurulması hüquqi dövlət quruculuğunun ən böyük problemi olan korrupsiyanın qarşısını alır. Yəni əhalinin dövlət orqanlarına gedib-gəlməsi, onlarla birbaşa təması aradan qaldırılır. Bu da bütün aspektlərinə görə vətəndaşlar üçün daha səmərəli olur. Vətəndaşlar “elektron hökumət”in idarə edilməsində bilavasitə iştirak etmək imkanları qazanırlar.

“Elektron hökumət” layihələrinin əsas məqsədi məhsuldarlığı yüksəltmək, daha səmərəli olmağa çalışmaq, xərcləri artırmayaraq daha çox xidmət göstərə bilmək və bu yolla hüquqi dövlət quruculuğu prosesinə töhfə verməkdir.

Eyni zamanda bu prosesin həyata keçirilməsi zamanı bürokratiyanı aradan qaldırmaq, kiçik qurumların səlahiyyətini genişləndirmək, xidmət səviyyəsini artırmaq və bununla da dövlət qurumlarının vətəndaşa yüksək səviyyədə xidmət göstərmək amili önə çıxarılır. Bu da hüquqi dövlət quruculuğu prosesində “elektron hökumət”in çevik fəaliyyət göstərməsinə imkan verir.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyəsi əsasında səhifəni hazırladı:

Əziz Mustafa

Zaman.-2014.-8 iyul.- S. 13.