Hüquqi dövlət quruculuğu prosesində elektron idarəetmə sistemi

Elektron xidmətlərin geniş tətbiqi ilə dövlət orqanlarının fəaliyyətinin səmərəliliyinin və operativliyinin yüksəldilməsini, əhali, biznes qurumları, həmçinin öz aralarında əlaqələrin asanlaşdırılması və sərbəstləşdirilməsinə yönəldilmiş fəaliyyəti, vətəndaş-məmur münasibətlərinin yeni müstəvidə qurulması, şəffaflığın təmin olunması və informasiya tələbatının dolğun ödənilməsi kimi ciddi məsələlər asanlıqla həllini tapacaq. Yəni qarşıda duran məsələ bizə tam aydındır.

“Elektron hökumət”in formalaşdırılması və elektron xidmətlərin inkişaf etdirilməsindən əsas məqsəd hüquqi dövlət idarəçiliyinin daha da təkmilləşdirilməsinə, hökumətlə-vətəndaş arasında daha şəffaf və operativ əlaqələrin qurulmasıdır. Bu sahədə həyata keçirilən uğurlu tədbirlər nəticəsində vətəndaşların dövlət orqanlarının xidmətlərinə çıxışını təmin edən “elektron hökumət” portalı (www.e-gov.az) yaradılıb. Bu da, öz növbəsində, idarəetmədə şəffaflığa nail olunmasına gətirib çıxararaq, ölkənin sosial-iqtisadi həyatında böyük irəliləyişlərin əldə edilməsinə imkan verib. Bu müstəvidə də dövlət idarəetmə orqanlarında idarədaxili elektron sənədləşmənin tətbiqi uğurla həyata keçirilməkdədir. Qeyd etdiyimiz kimi, “elektron hökumət” (“e-hökumət”) - informasiya cəmiyyətinə xas olan hüquqi dövlət idarəçiliyidir. O, informasiya-telekommunikasiya texnologiyalarının (İKT) imkanlarına və vətəndaş cəmiyyətlərinin dəyərlərinə əsaslanır.

Vətəndaşların tələbatlarına, iqtisadi effektivliyə, vətəndaş nəzarəti üçün açıq olmasına və təşəbbüsə yönəlik olması ilə xarakterizə olunur. Müxtəlif ölkələrdə və ilk növbədə, ABŞ-da və Böyük Britaniyada “e-hökumət”ə ümumilikdə dövlətin hüquqi fəaliyyətinin effektivliyinin artırılmasına yönəlmiş bir konsepsiya kimi baxılır. Başqa sözlə desək, “e-hökumət”in mahiyyəti ondan ibarətdir ki, müxtəlif pilləli dövlət strukturları müasir informasiya texnologiyalarından istifadə edərək, hüquqi dövlət quruculuğu prosesi çərçivəsində istehlakçılara bilavasitə informasiya və xidmət təklif edir. “E-hökumət”in təklif etdiyi xidmətinin istehlakçıları vətəndaşlar, qeyri-dövlət təşkilatları və ya dövlət strukturları ola bilər. Qərbin hüquqi dövlət quruculuğu prosesində böyük təcrübəsi var. Bu baxımdan Qərbin təcrübəsində “e-hökumət” üç əsas moduldan ibarətdir. G2G hökumət hökumətə (government to government), G2B-hökumət biznesə (government to business), G2C hökumət vətəndaşlara (government to citizens) və özündə çoxsaylı tətbiq elementləri ehtiva edir. Məsələn, vətəndaşların dövlət informasiyasına çıxış azadlığı, dövlət orqanlarının kağızsız dövriyyəyə keçməsi, dövlət məmurlarının identifikasiyası üçün plastik kartların tətbiqi və s. “E-hökumət”in üstünlüklərinə konkret misalda baxaq. Fərz edək ki, hansısa bir nazirlik müəyyən bir xidmət üçün qanuna və ya proseduraya dəyişiklik etmək istəyir. O, nəzərdə tutulan dəyişikliklər haqqında informasiyanı internetdə öz saytında yerləşdirə bilər və maraqlı şəxslərə təklif edə bilər ki, bu yenilik haqda öz fikirlərini bildirsinlər. Bu məqamda gələcək istifadəçilərin fikirlərinin əvvəlcədən, işlənmə mərhələsindəcə nəzərə almağa imkan verər. Qeyd edək ki, bir sıra belə misallar göstərilə bilər, amma mahiyyət “e-hökumət”in effektiv idarə edilməsi məsələsinin həllindən ibarətdir. İdeal halda “e-hökumət” özunun bütün vətəndaşlarına dövlət müəssisələrinin bütün xidmətlərinə tez, sadə çıxışı təmin etməli, həmçinin dövləti idarədə iştirak etmək kimi Konstitusiya hüququnu reallaşdırmaq və hüquqi dövlət quruculuğu prosesinə öz töhfəsini verməsinə şərait yaratmalıdır. Bu isə, öz növbəsində, hüquqi dövlət quruculuğu üçün çox önəmlidir.

Sivil hüquqi dövlət quruculuğu prosesində elektron idarəetmə sistemi özündə əsas 3 böyük bloku birləşdirir. Kargüzarlıq və onunla bağlı biznes proseslərini əhatə edən Elektron Sənəd Dövriyyəsi, Kadr İdarəetmə Sistemi, Elektron Maliyyə və Mühasibatlıq Sistemi. Hər 3 blok vahid verilənlər bazasında birləşməklə “veb interfeys” ilə bir-biri ilə qaşılıqlı informasiya mübadiləsi formasında fəaliyyət göstərir.

Elektron sənəd dövriyyəsinin tətbiq edilməsinin perspektivlərini nəzərdən keçirmək üçün hal-hazırda mövcud olan kağız-arxiv kargüzarlığının çatışmayan cəhətlərini qeyd etmək zəruridir. Belə ki, kağız üzərində aparılan zaman həm işin özü, həm də sənədlərin saxlanması, uçotu, axtarışı və onlara müraciət çətinləşir. Bu isə həm vətəndaşlarla işin effektivliyini azaldır, həm də biznes proseslərini əhəmiyyətli dərəcədə ləngidir.

Ölkədə elektron xidmətlərin geniş tətbiqinin təmin edilməsi və hüquqi dövlət quruculuğunun effektliliyini artırmaq üçün bu sahədə işlərin mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları ilə yanaşı, yerli icra hakimiyyəti və yerli özünüidarəetmə orqanlarında da aparılması zəruridir. Hazırda yerli icra hakimiyyəti və yerli özünüidarəetmə orqanlarında İKT-nin tətbiqinin digər dövlət orqanlarına nisbətən geri qalması bu qurumların elektron xidmətlər göstərməsini ləngidən əsas səbəblərdəndir. Yerli icra hakimiyyəti və yerli özünüidarəetmə orqanlarının fəaliyyətinin İKT-nin tətbiqi ilə səmərəliliyinin artırılması, onlar tərəfindən hüquqi dövlət quruculuğunun sivil inkişafını təmin edən elektron xidmətlərin təşkili və “elektron hökumət” infrastrukturlarına inteqrasiyasının təmin edilməsi üçün bir sıra hüquqi, texniki və təşkilati məsələlər öz həllini tapmalıdır.

Modern və çevik idarəetmənin təmin edilməsi, dövlət orqanlarının hüquqi dövlət quruculuğu çərçivəsində fəaliyyətinin səmərəliliyinin artırılması, şəffaflığının təmin edilməsi və bürokratik əngəllərin aradan qaldırılması üçün “elektron hökumət”in inkişafı və əhaliyə elektron xidmətlərin göstərilməsi istiqamətində tədbirlərin davam etdirilməsi zəruridir. Bu sahədə yuxarıda qeyd edilən işlər davam etdirilməklə normativ hüquqi baza inkişaf etdirilməli və dövlət orqanlarının informasiya sistemlərinin və ehtiyatlarının yaradılması təmin olunmalıdır. Eyni zamanda mövcud informasiya ehtiyatlarının təkmilləşdirilməsi və məlumatların vahidliyinin təmin olunması, dövlət informasiya ehtiyatlarına məlumatların daxil edilməsinin reqlamentləşdirilməsi, elektron xidmətlərin əhatə dairəsinin genişləndirilməsi və xidmətlərin göstərilməsinin sadələşdirilməsi hüquqi dövlət quruculuğu baxımından olduqca əhəmiyyətlidir.

Nəhayət, sivil hüquqi dövlət quruculuğunun ən önəmli faktorlarından olan “Elektron hökumət”in yaradılması istiqamətində həyata keçirilən ən uğurlu tədbirlərdən biri də elektron imzanın tətbiqi üzrə Açıq Açar İnfrastrukturunun qurulması və Milli Sertifikat Mərkəzinin yaradılması olub. Bunun davamı olaraq, Prezident İlham Əliyev tərəfindən 2011-ci ilin may ayının 23-də imzalanan “Dövlət orqanlarının elektron xidmətlər göstərməsinin təşkili sahəsində bəzi tədbirlər haqqında” fərman “Elektron hökumət” yaradılması prosesinin sürətləndirilməsi istiqamətində atılan daha bir uğurlu addım oldu. Bu da hüquqi dövlət quruculuğu müstəvisində 40-a yaxın dövlət orqanının informasiya sisteminin “elektron hökumət” portalına qoşulmasına yol açaraq, 200-dən artıq elektron xidmət portalının yaradılmasına gətirib çıxarıb.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyəsi əsasında səhifəni hazırladı:

Əziz Mustafa

Zaman.-2014.-9 iyul.-S.13.