Elimizə Novruz gəlir!

Yaşlı nəsil: “İndiki gənclər Novruz bayramını daha təmtəraqlı qeyd edirlər”

Ağırlığım- uğurluğum odlara,

Yazda mənlə hoppanmayan yadlara...

Ağırlığım od olsun,

Odda yanan yad olsun...

Novruz bayramına məxsus olan bu ifadələr yenidən gündəmə gəlir. Bayram şirniyyatlarının qoxusu bir il fasilədən sonra evlərdə yenidən duyulacaq. Gənc qızlar qulaq falına çıxıb, eşitdiklərini öz aralarında müzakirəyə qoyacaq, üzük falına baxacaqlar. Oğlanlar isə papaqlarını dolu şəkildə geri almaq ümidi ilə üz-gözlərini boyayıb, qapı-qapı dolaşacaqlar. Sonda isə bütün qonşular bir araya gəlib tonqal başına toplanıb, həm bir illik söz-söhbətlərini bölüşəcək, həm də vaxt tapdıqca tonqalın üzərindən atlayacaqlar. Hələ boyanmış yumurtaları döyüşdürməkdən, küsülüləri barışdırma mərasimlərindən, şəhər yerlərində binaların arasında nəhəng tonqal yandıranlardan danışmıram. Bir sözlə, hər yaşın əylənəcəyi bayram gəlir...

Öncədən qeyd edək ki, iki il öncə Azərbaycan dövlətinin səyi nəticəsində YUNESKO-nun xüsusi qərarına əsasən, Novruz bayramı bəşəriyyətin qeyri-maddi sərvətlər siyahısına daxil edildi. Məhz qlobal şəkildə atılan belə bir addımdan sonra dünya tərəfindən milli sivilizasiyamızın bu ayrılmaz atributuna maraq get-gedə artır. Bəs biz necə, qonşu xalqların da şərik çıxmaq istədiyi bu mükəmməl kulturoloji dəyərimizi kifayət qədər tanıyırıqmı, dünyada təbliğ edirikmi? Məsələn, bir vaxtlar Novruz bayramını yaşlı nəsil necə qeyd edirdi?

Novruzun ulu tarixi

Novruz bayramının yaranması, ayrı-ayrı görüş və etiqadlarla əlaqəsi, onun Zərdüştlük, yaxud İslam mədəniyyəti qaynaqları ilə bağlılığı əsrlər boyu tarixçi alimləri, folklorşünasları düşündürmüş, indilərdə isə kulturoloqlar arasında böyük mübahisələrə səbəb olmuşdur. Doğrudur, bir sıra insanlar Novruz bayramının yaranmasını tarixi-dini proseslərin məntiqi ardıcıllığı ilə əlaqələndirməyə çalışırlar. Bu mövqedə olanların baxışları mübahisəli olsa da, hər halda, yanlış sayıla bilməz. Elmi axtarışlar, polemik müqayisələr vasitəsilə bu fikri dəqiqləşdirməyə ehtiyac var.

Kulturoloq Fuad Məmmədovun sözlərinə görə, təntənəli şəkildə qeyd edilən bu bayramın tarixi bəzi mənbələrə görə, Azərbaycanda hələ islam dininin yaranmasından ta əvvələ qədər gedib çıxır: “Şimal yarımkürəsində bu bayram astronomik yazın başlandığı, gecə-gündüz bərabərliyi günündə (martın 20, 21 və ya 22-də) keçirilir. Bir sıra xalqlar yaz fəslinin gəlməsini təbiətin canlanması ilə bağlamış, bu münasibətlə şənliklər keçirmiş, onu yeni ilin başlanğıcı kimi bayram etmişlər. Buna görə də, qədim zamanlardan başlayaraq, Azərbaycan, İran, Əfqanıstan, Tacikistan, Özbəkistanda və bir çox şərq ölkələrində baharın - yeni ilin gəlişini şənliklərlə qarşılayırlar. Elə bu səbəblə də araşdırmalar göstərir ki, Novruz bayramının tarixi Azərbaycanda və bir çox ölkələrdə hələ islamiyyətin yaranmasından əvvələ gedib çıxır”.

Bayramda hansı adətlər yerinə yetirilir?

Azərbaycanda qeyd edilən bayramlar içərisində ailələrin ən ciddi hazırlaşdıqları, gənclərin ən həyəcanla keçirdikləri bayramlardan biri də Novruz bayramıdır. İnsanlar bu günlər üçün çox ciddi şəkildə hazırlaşırlar. Yaşayış yerləri, həyət-baca, küçələr silinib-süpürülür, yeni geyim-paltar alınır, bayram şirniyyatı bişirilir, qovurğa qovurulur. Bayram günlərində dünyasını dəyişmiş qohum-əqrabaların, məzarları ziyarət edilir. Onların başı üzərində “Yasin” oxutdurulur. Küsənlər barışır, qohum-qonşu bir-birilərinin evlərinə getməklə əlaqələrini daha da möhkəmləndirirlər. Xüsusilə, xəstələr və qocalara diqqət, uşaqlara qayğı artırılır. Şər qarışanda hər həyətdə, yaxud məhəllədə tonqallar yandırılır və tonqal başına toplaşanların hamısı növbə ilə üç dəfə alovun üstündən tullanırlar. Tonqal üzərindən tullanmağın açıqlamasını kulturoloq belə verdi: “İstər gənc olsun, istər də yaşlılar tonqal üzərindən atlayanda “köhnə ildəki dərdim-azarım odda yansın!” - deyərək, dua edirlər. Bu, bütün azar-bezardan, bədbəxtliklərdən, fəlakətlərdən xilas olmaq məqsədilə edilir”.

Sovet dövründəki Novruz bayramı ilə müasir Novruz şənliyinin fərqi

Novruz bayramı adətlərini yəqin ki, yaşlı nəsil qədər doğru-dürüst bilən olmaz. Odur ki, yaşlı təbəqədən olan insanların arasında sorğu keçirdik. Bu məqsədlə Bakı şəhəri, Səbail rayonu, Sahil qəsəbəsində yerləşən Veteranlar bağına üz tutdum. Doğrusunu desəm, bu günə qədər o dövrdə bayramların daha fərqli və adətlərə uyğun olaraq keçirildiyini düşünürdüm. Ancaq ilk müsahibim 63 yaşlı Elman Kərimlinin sözləri mənim bu fikrimi dəyişməyimə səbəb oldu. O, Novruz bayramını hal-hazırki gənclərin daha əyləncəli və təmtəraqlı keçirdiklərini düşünür: “Bizim gəncliyimiz sovet dövrünə düşdüyü üçün ancaq o dövrə aid bayramları keçirirdik. O zamanlar Novruz bayramı çox xatırlanmazdı. Ancaq indi dövr dəyişib və bayram dövlət səviyyəsində qeyd edilir. Gənclərimiz istədikləri kimi əylənə və belə şənliklərdə daha aktiv iştirak edə bilirlər”. Daha bir neçə yaşlı arasında keçirdiyimiz sorğudan çıxan nəticə belə oldu ki, milli bayramlarımız müasir gənclərimiz tərəfindən daha əyləncəli və təmtəraqlı qeyd olunur. Ancaq 70 yaşlı Seyfulla Bağırov digər müsahiblərimə nisbətən fərqli fikirdə oldu. O isə elə hesab edir ki, o dövrdə adətlərimiz daha çox qorunub saxlanılırdı: “Düzdür, o zamanlar insanların maddi imkanları zəif idi. Ancaq insanların bir-biri ilə, qohum-əqrəbalarla münasibətlər daha yaxın idi, yaşlılar yada salınar, onların evləri ziyarət edilərdi. Ancaq mənim fikrimcə, indiki gənclər bu günləri daha çox xüsusi əyləncə məkanlarında keçirməyə üstünlük verirlər”. Seyfulla müəllim söhbət əsnasında o dövrdə özünün yaşadığı Novruz əyləncələrindən danışdı və yandırdıqları tonqalın alovu ilə qonşunun damının alov götürməsini də xatırladı.

Artıq neçə ildir ki, dövlətimiz tərəfindən yüksək səviyyədə qeyd olunan Bahar bayramının - Novruzun beynəlxalq aləmdə böyük kulturoloji-turistik əks-sədası da gəlməkdədir. Statistik göstəricilərə görə, Novruz bayramı günləri ərəfəsində ölkəmizə əcnəbi turistlərin kütləvi gəlişi müşahidə olunur.

Novruz “təzə gün”, “yeni ruzi” deməkdir. Günləriniz xoş, ruziniz bol, bayramınız mübarək olsun!

Həvva Cəlilova

Zaman.- 2014.- 19 mart.- S. 7.