Azərbaycanda məhkəmə sisteminin tarixi və hüquqi dövlət quruculuğundakı xidmətləri
Əvvəli ötən sayımızda...
Ölkəmizdə aparılan islahatlar nəticəsində
yeni təsisat - məhkəmə hakimiyyətinin
özünüidarə orqanı
olan Məhkəmə-Hüquq
Şurası təşkil
olunub. Həmin Şura
fəaliyyətə 2005-ci ilin
fevral ayından başlayıb. 15 nəfərdən ibarət
olan şura əsasən hakimlərdən
(9 nəfər) formalaşıb.
Həmçinin onun tərkibinə hakimiyyətin
digər qollarının,
habelə məhkəmə
prosesində tərəf
olan prokurorluğun və vəkilliyin nümayəndələri daxil
olublar. Hakimlərin ilkin və davamlı
tədrisinin təşkili,
fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi,
iş yerinin dəyişdirilməsi, vəzifədə
irəli çəkilməsi,
intizam məsuliyyətinə
cəlb edilməsi və onların fəaliyyəti ilə bağlı digər məsələlər bu orqanın səlahiyyətinə
aid edilib. Həmçinin hakimlərin intizam
məsuliyyətinə cəlb
edilməsi proseduruna yenidən baxılıb və bu zaman
məhkəmə hakimiyyətinin
müstəqilliyinin təmin
olunmasına xüsusi
diqqət yetirilib.
Ötən illər ərzində Məhkəmə-Hüquq
Şurası tərəfindən
hakim korpusunun fəaliyyətinin
prinsipial qiymətləndirilməsi
nəticəsində 40-dək hakimin səlahiyyətlərinə
xitam verilib, bütün məhkəmələrin
hakimlərinin tərkibi
tam təzələnib, yeni
məhkəmələr, o cümlədən
regional apellyasiya məhkəmələri
yaradılıb, hakim ştatlarının
sayı 50% artırılıb.
Məhkəmə-Hüquq Şurasının
fəaliyyətinin əsaslarını
Azərbaycan Respublikasının
Konstitusiyası, Azərbaycan
Respublikasının tərəfdar
çıxdığı beynəlxalq müqavilələr,
“Məhkəmə-Hüquq Şurası haqqında”,
“Məhkəmələr və
hakimlər haqqında”
Azərbaycan Respublikasının
qanunları və digər normativ hüquqi aktları təşkil edir. Sözügedən şura daimi
fəaliyyət göstərən
müstəqil orqandır
və təşkilati,
maliyyə, habelə hər hansı başqa cəhətdən
qanunvericilik, icra və məhkəmə hakimiyyəti orqanlarından,
yerli özünüidarə
orqanlarından, habelə
hüquqi və fiziki şəxslərdən
asılı deyildir.
Məhkəmə-Hüquq Şurası qanunvericilik,
icra və məhkəmə hakimiyyəti
orqanları, Azərbaycan
Respublikasının Vəkillər
Kollegiyası, elmi təşkilatlarla qarşılıqlı
fəaliyyət göstərir.
Konstitusiya məhkəməsi...
Azərbaycan Respublikası Konstitusiya
Məhkəməsi Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiyası
ilə onun səlahiyyətlərinə aid edilən məsələlərə
dair ali
konstitusiya ədalət
mühakiməsi orqanıdır. Konstitusiya Məhkəməsi müstəqil dövlət
orqanıdır və
təşkilati, maliyyə,
habelə hər hansı başqa cəhətdən qanunvericilik,
icra və digər məhkəmə
hakimiyyəti orqanlarından,
yerli özünüidarə
orqanlarından, habelə
hüquqi və fiziki şəxslərdən
asılı deyil.
Konstitusiya Məhkəməsinin əsas məqsədi Azərbaycan Respublikası
Konstitusiyasının aliliyini
təmin etmək, hər kəsin əsas hüquq və azadlıqlarını
müdafiə etməkdir.
Konstitusiya Məhkəməsi 14 iyul
1998-ci ildə yaradılıb. Bu məhkəmənin
fəaliyyətinin hüquqi
əsaslarını Azərbaycan
Respublikasının 12 noyabr
1995-ci ildə qəbul
edilən Konstitusiyası
(24 avqust 2002-ci il ümumxalq referendumu nəticəsində dəyişikliklər
edilib), Azərbaycan Respublikasının tərəfdar
çıxdığı beynəlxalq müqavilələr,
23 dekabr 2003-cü ildə
qəbul olunan “Konstitusiya
Məhkəməsi haqqında”
Azərbaycan Respublikasının
Qanunu, digər qanunlar və məhkəmənin Daxili Nizamnaməsi təşkil
edir.
Konstitusiya Məhkəməsinin fəaliyyəti
Azərbaycan Respublikası
Konstitusiyasının aliliyi,
müstəqillik, kollegiallıq
və açıqlıq
prinsipləri əsasında
qurulur. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının
130-cu maddəsinin 1-ci hissəsinə
müvafiq olaraq Konstitusiya Məhkəməsi
9 hakimdən ibarətdir.
Həmin
maddəyə görə,
hakimlər Prezidentin təqdimatı əsasında
Milli Məclis tərəfindən təyin
olunur. Konstitusiya Məhkəməsi öz səlahiyyətlərinin
icrasına 7 hakim təyin
olunduqda başlaya bilər. Hakimlər
15 il müddətinə
təyin olunurlar. Səlahiyyət müddəti başa
çatdıqdan sonra
Konstitusiya Məhkəməsinin
hakimi təkrar eyni vəzifəyə təyin edilə bilməz. Məhkəmənin sədri və
sədr müavini Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti tərəfindən
təyin edilir.
***
Konstitusiya Məhkəməsi qanunların,
qərarların və
digər normativ hüquqi aktların Azərbaycan Respublikasının
Konstitusiyasına və
qanunlarına uyğunluğunu
yoxlayır. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Azərbaycan Respublikası
Milli Məclisinin, Azərbaycan Respublikası
Nazirlər Kabinetinin, Azərbaycan Respublikası
Ali Məhkəməsinin, Azərbaycan
Respublikası Prokurorluğunun
və Naxçıvan
Muxtar Respublikası
Ali Məclisinin sorğuları
və ümumi məhkəmələrin müraciəti
əsasında Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasına
və qanunlarına şərh verir.
***
Konstitusiyaya müvafiq olaraq
aşağıdakı subyektlər
Konstitusiya Məhkəməsinə
müraciət edə
bilər: Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti;
Azərbaycan Respublikasının
Milli Məclisi; Azərbaycan Respublikasının
Nazirlər Kabineti; Azərbaycan Respublikasının
Ali Məhkəməsi; Azərbaycan
Respublikası Prokurorluğu;
Naxçıvan Muxtar
Respublikasının Ali Məclisi;
Məhkəmələr; Vətəndaşlar;
İnsan hüquqları
üzrə Müvəkkil.
“Konstitusiya Məhkəməsi
haqqında” Azərbaycan
Respublikası Qanununun
34.1-ci maddəsinə müvafiq
olaraq hər kəs onun hüquq
və azadlıqlarını
pozan qanunvericilik və icra hakimiyyəti
orqanlarının normativ
hüquqi aktlarından,
bələdiyyə və
məhkəmə aktlarından
Konstitusiya Məhkəməsinə
pozulmuş hüquq və azadlıqlarının
bərpa edilməsi məqsədilə şikayət
verə bilər.
Konstitusiya Məhkəməsi
məhkəmə aktlarından
verilmiş fərdi şikayətlərə aşağıdakı
hallarda baxa bilər: tətbiq edilməli olan normativ hüquqi akt məhkəmə tərəfindən tətbiq
edilmədikdə, tətbiq
edilməli olmayan normativ hüquqi akt məhkəmə tərəfindən tətbiq
edildikdə, normativ hüquqi akt məhkəmə tərəfindən
düzgün şərh
edilmədikdə. Belə şikayətlər
məhkəmə aktından
şikayət vermək
hüququndan tam istifadə
edildikdən sonra axırıncı məhkəmə
instansiyasının qərarının
qüvvəyə mindiyi
andan altı ay müddətində və
ərizəçinin məhkəməyə
müraciət etmək
hüququnun pozulduğu
andan üç ay müddətində verilə
bilər.
Qüvvədə olan qanunvericilik aktı, icra orqanlarının normativ aktları, bələdiyyə
və ya məhkəmə qərarları
insan hüquq və azadlıqlarını
pozduqda İnsan Hüquqları üzrə
Müvəkkil qanunvericilikdə
nəzərdə tutulan
proseduraya müvafiq olaraq Konstitusiya Məhkəməsinə sorğu
verə bilər. Konstitusiya Məhkəməsi
işlərə Palataların
və Plenumun iclaslarında baxır.
Konstitusiya Məhkəməsinin qərarları qətidir,
ləğv edilə, dəyişdirilə və
rəsmi təfsir oluna bilməz. Konstitusiya Məhkəməsinin aparatı
Konstitusiya Məhkəməsi
sədrinin təsdiq etdiyi Konstitusiya Məhkəməsinin aparatı
haqqında Əsasnaməyə
müvafiq fəaliyyət
göstərir.
Davamı növbəti sayımızda...
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin
İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyəsi əsasında səhifəni
hazırladı:
Elvin Əliyev
Zaman.-2014.-5 noyabr.-S.13.