Vətəndaş cəmiyyətinin formalaşmasında icbari təhsilin əhəmiyyəti (3)

Əvvəli ötən sayımızda

Təhsilin hansı yaşdan başladılmasına gəlincə bu da müxtəlif ölkələrdə fərqlidir. Çünki bu hər bir dövlətin sivil və demokratik, elmi-texniki inkişafa necə nail olması əsasında həll edilir. Belə ki, dünyada orta təhsilə başlamaq üçün orta yaş 5-6 yaş arasında olsa da, Hollandiyada bu 3 yaş, Monqolustanda 8 yaşdır. 1960-95-ci illərdə 100 ölkədə aparılan davamlı tədqiqatlar göstərib ki, iqtisadiyyatda əmək məhsuldarlığının yüksəlməsi və iqtisadi artım, qabaqcıl texnologiyaların tətbiqi, sivil, hüquqi dövlət quruculuğu prosesini uğurla həyata keçirmək bilavasitə orta təhsildən, konkret ölkədə insanların orta təhsilə sərf etdikləri orta zaman müddətindən asılıdır.

İxtisaslaşma vacibdir

Nəhayət dünya təcrübəsi də gösərir ki, 12 illik təhsil sisteminin son mərhələsində ixtisaslaşmanın aparılması şagirdlərin biliklərə daha yüksək səviyyədə yiyələnməsinə, onların cəmiyyətə uğurla inteqrasiyasına, hüquqi və elmi-texniki bilikləri daha dərindən mənimsəməsinə imkan verir. Bu da hər bir dövlətin sivil, elmi texniki və hüquqi, demokratik inkişafına yol açır. Məsələn, ixtisaslaşma ABŞ-da qismən, Böyük Britaniyada, Kanadada, həmçinin bir-sıra Asiya ölkələrində tam şəkildə konkret fənlər və ya fənn qrupları üzrə aparılıb. Fransa və Belçikada şagirdlərin ixtisaslaşmasi humanitar, sosial elmlər, təbiət-texniki elmlər, texnoloji istiqamətlər üzrə aparılıb. Almaniya və İsveçdə isə ixtisaslaşma zamani şagirdlərin seçdikləri ixtisas nəzərə alınıb. Bu da yetişməkdə olan nəsildən gələcəkdə müxtəlif sahələrdə, o cümlədən sivil inkişafın aynası hesab edilən hüquqi dövlət quruculuğunda uğurla istifadə etməyə yardım edəcək.

Bu müstəvidə də dünyanın aparıcı ölkələrində ixtisaslaşmanın üç istiqaməti mövcuddur:

1. Konkret fənlər və ya fənn qruplar üzrə ixtisaslaşma (Böyük Britaniyada, qismən ABŞ və Kanadada, həmçinin bir sıra Asiya ölkələrində);

2. Şagirdlərin “humanitar”, “sosial elmlər”, “təbiət-texniki elmlər”, “texnoloji” istiqamətlər üzrə ixtisaslaşma (Fransa, Belçika);

3. Şagirdlərin seçdikləri gələcək peşəyə uyğun ixtisaslaşma (Almaniya və İsveç).

Şagirdlərin konkret fənlərə daha dərindən yiyələnmələri sonrakı mərhələdə

onların daha yüksək səviyyəli kadr kimi hazırlanmasına imkan verəcək

Bununla bağlı Əjdər Ağayevin sözlərinə görə, 12 illik təhsilin son mərhələsinə daha yüksək səviyədə biliklərə yiyələnən şagirdlərin oxuması dana məqsədəuyğundur. O nisbətən aşağı səviyyədə oxuyan şagirdlərin texniki peşə hazırlılqarı məktblərində oxumasını və oranı başa vuraraq həyata ixtsaslı kadrlar kimi atılmasının ölkəmizin sivil inkişafına yardım edəcəyini düşünür. Eyni zamanda Əjdər Ağayev peşə məkətblərini uğurla başa vuranlara da ali təhsil alınmasına şərait yaradılmasını vacib və önəmli məsələlərdən hesab edir. Təcrübəli pedaqoq alim belə hesab edir ki, son mərhələdə ixtisaslaşmanın aparılması konkret sahələr üzrə elmi-texniki, sivil, demokratik dövlət quruculuğunu uğurla həyata keçirəcək kadrlar hazırlamağa imkan verəcək.

Qeyd edək ki, sivil dünya təcrübəsində bu təhsil səviyyəsində ümumi sayı 8-i və ya 10-u keçməməklə humanitar, texniki və təbiət təmayüllü fənlərin tədrisi nəzərdə tutulur. Bu fənlərdən 4-6-sı əsas ixtisas, 1-2-si xarici dil və 2-si isə məcburi qaydada ümumifiziki və estetik inkişafı təmin edən idman və incəsənət fənlərini əhatə edir. Məsələn, ixtisaslaşma ABŞ-da qismən Böyük Britaniyada, Kanadada, həmçinin bir sıra Asiya ölkələrində isə tam şəkildə konkret fənlər və ya fən qrupları üzrə aparılıb. Fransa və Belçikada şagirdlərin ixtisaslaşmasi humanitar, sosial elmlər, təbiət-texniki elmlər, texnoloji istiqamətlər üzrə aparılıb. Almaniya və İsveçdə isə ixtisaslaşma zamanı şagirdlərin seçdikləri ixtisas nəzərə alınıb.

Məsələnin bu tərəfinə diqqəti cəlb edən Nazim Əkbərov 12 illlik orta təhsilin son mərhələsində aparılan ixtisaslaşmanın şagirdlərin konkret fənlərə daha dərindən yiyələnmələrinə və bunun sonrakı mərhələdə onların daha yüksək səviyyəli kadr kimi hazırlanmasına imkan verəcəyini və onların vətəndaş cəmiyyətinin formalaşadırılmasında uğurla iştirak edəcəklərini bildirib.

Beləliklə, dünya təcrübəsi əsasında 12 illik tam orta təhsilə keçidin uğurla təmin edilməsi Azərbaycanın sürətli inkişafına təkan verərək güclü, qüdrətli və demokratik dövlət quruculuğunda əsas amillərdən birinə çevriləcək.

Onu da deyək ki, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə gənclər keyfiyyətli təhsilə, zəruri bilik və bacarıqlara yiyələnməklə öz ölkələrində daha yüksək həyat səviyyəsi qazanmaq və hüquqi dövlət quruculuğu prosesində daha fəal iştirak etmək istəyirlər. Hazırda həm sivil idarəetməni uğurla həyata keçirəcə savadlı kadrlara, həm də iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində ixtisaslı işçi qüvvəsinə tələbat artmaqda davam edir. Artan tələbatı təmin etməyə yol isə məktəblərdə sivil biliklərə malik gənclərin hazırlanmasından keçir.

Bir sözlə, keyfiyyətli orta təhsil güclü, qüdrətli, sivil hüquq normaları əsasında idarəetmənin, demokratik dövlət quruculuğunun həyata keçirilməsində önəmli rol oynamaqda davam edir. Bu müstəvidə də mənəvi-əxlaqi dəyərləri üstün tutan vətəndaşlar olmadan heç bir ölkə demokratik dövlətə çevrilə bilməz. Necə deyərlər orta təhsil uşaq və yeniyetmələrin fəal vətəndaşa çevrilməsini təmin edən mexanizmdir. Nəhayət, istənilən ölkədə təhsilin başlıca məqsədi gəncləri fəal vətəndaşa çevirməkdən və onları dünyanın ehtiyac duyulan istənilən nöqtəsində əmək bazarında iş tapmaq imkanı olan mütəxəssis kimi hazırlamaqdan ibarətdir.

12 illlik təhsilə keçiddə müəllim amili

Təbii ki, 12 illik təhsilə keçid və qarşıya qoyulan vəzifələrin uğurla həyata keçirilməsi həm də yüksək səviyyəli müəllim pedaqoqlardan önəmli dərəcədə asılıdır. Çünki müəllimlər gələcəyin yüksək səviyyəli mütəxəssilərini, dövləti idarəedən müasir dünyagörüşlü kadrları hazırlayırlar. Ona görə də 12 illik təhsilə uğurlu keçidi saxlayacaq müəllimlərin hazırlanması, təkmillləşdirilməsi onların müntəzəm olaraq ixtisasartırma kurslarına göndərilməsi vacibdir. Yəni 12 illik təhsilə keçidə hazırlıq bütün vacib sahələr üzrə paralel, bir-birləri ilə sıx əlaqəli şəkildə aparılmalıdır.

Müəllimlərin gələcəkdə ölkənin sivil inkişafını təmin edəcək yüksək səviyyəli mütəxəssislərin, sivil idarəetmə kadrların hazırlanmasında əvəzsiz xidmətlərini nəzərə alaraq əksər ölkələrdə pedaqoqların statusu və onların maddi təminatı dövlət siyasətinin mühüm istiqamətlərindən biri hesab olunur. Bu çərçivədə də Fransa, Portuqaliya, Yunanıstan, İspaniya kimi ölkələrdə müəllimlər dövlət qulluqçusu statusuna malikdirlər.

Məsələn, Yaponiya dünyanın yeganə ölkəsidir ki, orta məktəb müəllimlərinin əmək haqqı yerli idarəetmə orqanlarında çalışan məmurların məvacibindən yüksəkdir. Bu ölkədə məktəb müəllimlərinin əmək haqqı ölkə üzrə orta aylıq əmək haqqından 2,4 dəfə yüksəkdir. Cənubi Koreyada da müəllimlərin məvacibi iqtisadiyyat üzrə orta maaş göstəricisindən 2,5 dəfə çoxdur. Norveçdə məktəb müəlliminin maaşı nazirin məvacibindən cəmi 2 dəfə azdır. İndi inkişaf etmiş ölkələrdə müəllimlərin aylıq əmək haqqı 3 min dollardan az deyil. Məsələn, Niderlandda pedaqoqlar 5-5,5 min dollar, ABŞ-da isə 4-4,5 min dollar qazana bilirlər. Bütün bunlar isə müəllimlərin hər bir ölkənin elmi-texniki, sivil, demokratik inkişafında, vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılmasında oynadığı əvəzsiz xidmətə verilən yüksək qiyməti göstərir. Belələkilə 12 illik təhsilə keçidin uğurla həlli cəmiyyətin bütün sahələrində yeni canlanmaya səbəb olaraq, yüksək səviyyəli mütəxəssislərin, sivil, hüquqi, demokratik dövlət quruculuğunu müvəfəqiyyətlə həyata keçirəcək kadrların hazırlanmasına, onların vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılmasında fəal iştirak etməsinə imkan verəcək.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyəsi əsasında səhifəni hazırladı: Əziz Mustafa

Zaman.-2014.-18 noyabr.-S.13.