Qanunun “şah olması” üçün ictimai nəzarət olmalıdır

“Lənkəran Hüquq Mərkəzi” MMC-nin direktoru, hüquqşünas Ehtiram Fəttayev Əvvəli ötən sayımızda

“Müəyyən hallarda “şah qanun olur”, düzdür qanunvericilik deyir ki, məhkəmələr müstəqildir, yalnız qanuna tabedir. Amma bəzi hallarda görürsüz ki, məhkəmələrə, hakimlərə təsirlər ola bilir. Hakimdə öz vəzifəsindən mərhum olmamaq üçün bəzən qanunsuz qərarlar vermək məcburiyyətində olur. Düzdür yuxarı instansiyalarda məsələyə düzgün hüquqi qiymət verilir, amma görürsüzki bu kimi hallar baş verir. Qanunun “şah olması” üçün doğurdanda ictimai nəzarət güclü olmalıdır”.

”Lənkəran Hüquq Mərkəzi” MMC-nin direktoru, hüquqşünas Ehtiram Fəttayev qəzetimizin ötən sayında yer alan açıqlamalarında qeyd etmişdir ki, vətəndaşların öz hquqlarını bilməməsi onların hüquqlarının tapdanması ilə nəticələnir. Biz də öz növbəmizdə hüquqşünasa “Bəs, hüquqlarını bilən insanlar onu müdafiə etməyə nə dərəcədə nail olurlar, bacarırlarmı?” sualını ünvanladıq. Ehtiram Fəttayevin sözlərinə görə, məhkəmə proseslərində müəyyən problemlər olur: “Məsələn, ədalətsiz qərarlar qəbul olunur və ya hakim tərəfindən prosessual hüquq normaları pozulur. Əgər vətəndaş öz hüquqlarını qanunvericilik çərçivəsində müdafiə etməyi bilirsə və bunu tələb edə bilirsə bugün mənə elə gəlir ki, hüquqları müdafiə üçün məhkəmə vasitəsindən istifadə etmək səmərəlidir. Qanunvericilik sənə imkan verir ki, əgər birinci məhkəmədə lazımi qaydada sənin hüquqlarını təmin edə bilmirsə, sən o qərardan narazı olduğun təqdirdə apelasiya məhkəməsinə verə bilərsən. Bundanda narazısansa Ali məhkəməyə verə bilərsən. Hətta Ali məhkəmənin yekun qərarından altı ay müddətində qanunvericilik imkan verir ki, sən Avropa İnsan Hüquqları məhkəməsinə ora getmədən, vəkil tutmadan ərizə ilə müraciət edəsən. Təəsüflər olsun ki, ədalətsiz qərarlar çox olmasa da, az da deyil”.

”Rayon yerlərində öz hüququnu tələb edən insanlara niyə “demoqoq” deyirlər?” sualımıza isə müsahibimizin cavabı belə oldu ki, bizdə “demaqoq” sözünü düzgün yozmurlar: “Əslində “demaqoq” sözü öz hüquqlarını müdafiə edən deməkdir. Bizim insanlar arasında o söz sanki yaxşı mənada səslənmir. Sizə bir söz deyim, əgər hüquqları pozulan vətəndaş varsa və bu vətəndaş öz hüquqlarını istər məhkəmədə, istərsədə məhkəmədən kənar aidiyyəti qurumlara şikayət verərək müdafiə etməyə çalışırsa, buna hər hansı bir formada ad vermək düzgün deyil. “Demaqoq” sözü bizim cəmiyyətdə haqlı ya da haqsız olmasından asılı olmayaraq şikayət yazanlara deyirlər. Günümüzdə olur ki, bizə haqsız olduğu halda müraciət edirlər. Biz hüquqi cəhətdən başa salırıq ki, bu düzgün deyil, bizimlə razılaşmır və haqsız olduğu halda məktub yazır. Bəlkə hansısa qurum ehtiyat edib ona köməklik göstərər. Lakin bu belə deyil. Bu tip insanlara “demaqoq” deyirlər”.

”İnsanlarımızın çoxunun öz hüququnu bilməməsi qanunlarımızın dilinin çox qəliz olması ilə bağlıdır”

”Qanunlarımızın dili çox qəlizdir. Bəzən anlamaq üçün bəzi maddələri bir neçə dəfə oxumalı olursan. İnsanlarımızın çoxunun öz hüququnu bilməməsi həm də bununla bağlıdır”, -deyən həmsöhbətimizin sözlərinə görə, hüquqşünas olaraq bəzən görürsüz ki, hər hansı qanunvericiliyə baxanda cümləni bir neçə dəfə oxumalı oluruq: “Çünki o cümlə orda çox mürəkkəb ifadə olunub. Bəzən hüquqşünas dostlarımıza deyirik ki, sən oxu o cümləni gör nə başa düşürsən. Təbii ki, bu qanunvericilik bazasına malik olmayan sadə vətəndaş üçün olduqca çətindir. Hətta görürsüzki hakimdə həmin maddəni öz bildiyi kimi tövsiyyə edir, maddi hüquq normalarını pozur və düzgün tətbiq edə bilmir. Təbii ki, bununla bağlı qanunvericilik deyir ki, hər hansı bir maddədə uyğunsuzluq və yaxud da izaha ehtiyac olan hallar olarsa bunun üçün konstitusiya məhkəməsinə müraciət olunur və orada şərh olunur ki, bu maddə nə deməkdir. Ümumilikdə qanunvericilik tam aydın şəkildə yazılıb”.

”Bəzi hallarda görürsüz ki, məhkəmələrə, hakimlərə təsirlər ola bilir”

”Qanun şahdır, şah qanun deyil” fikri ilə yəqin tanışsınız. Qanunun “şah ola” bilməsi üçün biz nə etməliyik?” sualına cavab verən hüquqşünasın sözlərinə görə, bizdə bəzi məhkəmə proseslərinin yekun qərarlarında bəzən görürük ki, “şah qanun olur”: “Sonradan bəzi məhkəmə proseslərində görürk ki, əslində elə deyil, “şah qanun yox, qanun şahdır”. Qanun doğurdanda öz sözünü deyir. Bizim, məsələn, bir dövlət qrumuna qarşı vətəndaşın bir iddiası var idi. Səlahiyyətləri böyük olan bir qurum idi. Qurum vətəndaşı məhkəməyə vermişdi və biz vətəndaşı müdafiə edirdik. Elə oldu ki, uzun bir məhkəmə prosesindən sonra məhkəmə doğurdanda hesab etdi ki, vətəndaş haqlıdır. Bizdə bu halda gördük ki, qanun “şahdır”. Müəyyən hallarda “şah qanun olur”, düzdür qanunvericilik deyir ki, məhkəmələr müstəqildir, yalnız qanuna tabedir. Amma bəzi hallarda görürsüz ki, məhkəmələrə, hakimlərə təsirlər ola bilir. Hakimdə öz vəzifəsindən mərhum olmamaq üçün bəzən qanunsuz qərarlar vermək məcburiyyətində olur. Düzdür yuxarı instansiyalarda məsələyə düzgün hüquqi qiymət verilir, amma görürsüzki bu kimi hallar baş verir. Qanunun “şah olması” üçün doğurdanda ictimai nəzarət güclü olmalıdır. Biz hesab edirik ki, bu günləri vətəndaş gedib məhkəmədə qanunu deyir və ya hüquqşünas, biz vəkillər gedib məhkəmə prosesində maddəni hakimin demək olar ki qarşısına qoyuruq ki, bax qanun budur başqa yolun yoxdur, sən bunu təmin etməlisən. Amma bəzən görürsüz ki, hakim müşavirə otağına gedib gəlir tamam başqa qərar verir. Ona görə də bu hallarda ictimai nəzarət güclü olmalıdır. Düzdür məhkəmələr açıqdır, ailə sirri, dövlət, bank sirləri istisna olmaqla istənilən şəxs gedib izləyə bilər. Müəyyən vətəndaş cəmiyyətinin nümayəndələri, kütləvi informasiya vasitələri, QHT nümayəndələri və s. şəxslər komissiya üzvləri kimi ayrılmalıdır. Burda olan pozuntuları qeyd şəklində yazıb Ədliyyə Nazirliyinə göndərsin. Bu kimi səlahiyyətlər olsa, bu olar ictimai nəzarət. Hakimlər hər hansı qərarın alınmasında məsuliyyətli olarlar. Qanunun “şah olması” üçün bunlar vacibdir. Bunlardanda ən vacibi sadə vətəndaşların hüquqi maarifləndirilməsidir”.

”Boşanmalarla bağlı problem Azərbaycanın bütün bölgələrini əhatə edir. Bəs Lənkəran rayonunda bu sahədə vəziyyət necədir?” sualına müsahibimizin cavabı belə oldu ki, vəziyyət çox yaxşı deyil: “Lənkəran şəhərində vəkillər kolleqiyasının yeddi üzvi var. Son üç ayda təkcə mənə beş nəfər boşanma ilə bağlı müraciət edib. Digərlərinə gör nə qədər müraciət ediblər, ümumilikdə bunları toplsan böyük bir rəqəm çıxır. Qənaətbəxş deyil, çox acınacaqlıdır. Boşanmalardan sonra ortaya növbəti problemlər çıxır - əmlakın bölüşdürülməsi, uşaqlara aliment verilməsi ilə bağlı. Bügün boşanmadan sonra aliment və əmlak mübahisələri ilə bağlı ciddi problemlər var. Bilirsiniz ki, 2014-cü il üçün uşaqlar üçün minimum yaşayış 103 AZN-dir. Bir uşağı saxlamaq üçün 103 manat pul lazımdır. Məhkəmələr tərəfindəndə atanın konkret sabit gəliri yoxdursa yaşayış minimumuna istinad olunur. Atada həmin alimenti ödəməkdən boyun qaçırır və təsəvvür edin ki, bunun özü özlüyündə vicdan tələb edir. Ata öz uşağına pul verməkdən imtina edir. Ana məhkəməyə verir, hətta məhkəmə vaxtıda ata pul verməkdən imtina edir. Sanki bu uşaq özü öz istəyi ilə dünyaya gəlib. Bunu dərk eləmir ki, uşaq onun övladıdır. Bu kimi belə vicdansızlıqlarda olur”.

Ardı növbəti sayımızda...

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyəsi əsasında səhifəni hazırladı:

Mərdan Qurbanov

Zaman.-2014.-14 oktyabr.-S.13.