Qarşımızda duran ən mühüm məsələlərdən biri vətəndaşlıq tərbiyəsinin gücləndirilməsidir

Türkiyə ədəbiyyatının görkəmli simalarından olan Mehmet Akif Ərsoy öz əsərlərində vətən və vətəndaşlıq mövzusuna geniş yer vermişdir. Şair üçün vətən sənsən, mənəm, qonşumuzdur, əxlaqi dəyərlərimizin, həyat normalarımızın hakim olduğu, sevildiyi, uca tutulduğu ünvandır. Yəni vətən anlayışı mənəvi dəyərlərin qorunması ilə başlayır, elə bu əqidə ilə də tamamlanır. Vətəndaşların baş girlədiyi, “əşşi mənə nə...” düşüncəsinin yayğın olduğu cəmiyyətlər heç zaman inkişaf edə bilməz, həmişə yadların təqlidçisi olaraq qalar. Ərsoy vətəndaşı bu geri zehniyyatdan sıyrılmağa, vətəninə, vətəndaşına, mənəvi dəyərlərinə, bayrağına sahib olmağa çağırır. Şeirlərindən birində şair belə deyir:

Sahibsiz olan bir vətənin batması haqdır,Sən sahib olarsan, bu vətən batmayacaqdır.

Bu gün dünya demoktratiya tarixində gəlinmiş son mərhələ bütün dövlət və cəmiyyətlərin idarəçiliyində xalqın rəyinin əsas alınması prinsipi ön plana çıxmışdır. Bu prinsip cəmiyyət həyatında vətəndaşın aktiv iştirakını nəzərdə tutur və bütün həlledici məqamlarda çoxluğun seçiminə əsaslanır. Yəni vətəndaşın seçimi hər zaman ön planda tutulur. Xalq öz sevgisini və ya etirazını seçki qutularını vasitəsi ilə ifadə edir. Ola bilsin ki, bəzi vətəndaşlarımız seçkiyə laqeyd münasibət bəsləyir, “mənim bir səsim bir şeyi dəyişməyəcək” düşüncəsi ilə özünü bu mühüm mərhələdən təcrid edir, amma bu bir həqiqətdir ki, bütün böyük rəqəmlər məhz həmin “bir”lərin bir araya gəlməsi ilə alınır.

İndinin özündə də el arasında “səsini əlindən alıblar” şəklində bir deyim işlənməkdədir. Bu söz ordan qaynaqlanır ki, çar Rusiyası zamanında bəzi cinayətkarları cəzalandırmaq məqsədiylə seçkiyə qatılmaqdan məhrum edirdilər. Bu ifadə də məhz həmin şəxslər haqqında işlənmişdir. Elə indinin özündə də bir xarici ölkələrə mühacirət edən vətəndaşlarımız bütün sosial şərtlərlə təmin olunduqları halda seçib-seçilmək hüququ ala bilmək üçün illərlə gözləməli olurlar. Yəni cəmiyyət həyatında özünü gərəkli, faydalı hesab edən şəxsiyyət üçün seçib-seçilmək hüqüqü bir növ ləyaqət məsələsinə çevrilir.

Seçkidən imtina etmək dünyəvi baxımdan, ən yumşaq ifadə ilə, acizlikdirsə, dini baxımdan da heç arzulanmayan haldır. Belə ki, sən iradəni ortaya qoymaqdan, haqlı və xeyirli hesab etdiyini başa çıxarmaq üçün çalışmaqdan imtina edirsən. Dinimiz İslamın hər birimizidən tələbi odur ki, haqlı və doğru bildiyimiz üçün əlimizdən gələni edək, gücümüzün yetdiyi yerə qədər mübarizə aparaq. Əgər sən imkanların ola-ola seçkiyə getmirsən və daha xeyirli hesab etdiyinə səs vermirsənsə, bir növ cəmiyyət qarşısında haqqını da itirmiş olursan. Üstəlik onu da bilməlisən ki, zamanı gələndə bu ətalətin, acizliyin səbəbini də səndən soruşacaqlar və ola bilsin ki, məhz bu davranışına görə Allah qatında fərari sayılasan. Yazının əvvəlində Mehmet Akifdən bir misal gətirmişdik və bu yerdə başqa bir sözü adamın ağlına gəlir:

İslamı qolundan tutacaq, qaldıracaq yox,

Haqsız yerə fəryad ediyor, acizə haqq yox,

Yetməzmi müsab olduğumuz munca dəvahi,

Ağzım qurusun, yoxmusun, ey ədli-İlahi?

Şair bu parçada məhz danışdığımız məsələdə öz dərdini, fəryadını dilə gətirir, ətalətin, acizliyin, tənbəlliyin müsəlmanları həlak edən ən böyük bəla olduğunu söyləyir. “Haqsız yerə fəryad ediyor, acizə haqq yox”, - deyən şair xüsusilə bir məqama diqqəti çəkir: Hər aciz məzlumdur, amma hər məzlum aciz deyil. Yəni insanın iradəsi var və bütün məsələlərə də məhz ağlı və iradəsi ilə müdaxilə eləməlidir. Acizlik iradəsizlikdir, qorxaqlıqdır, başını girləyə bilmək üçün hər məşəqqətə boyun əyməkdir, qarnının əsiri olmaqdır; aciz olmamaq isə hədəfə yetənə qədər dözməkdir, susa bilməkdir, zamanı yetişəndə də öz iradəsini ortaya qoymaqdır. Ola bilsin ki, ağıllı, iradəli bir insan illərlə məzlum vəziyyətində dözür, yaşayır, amma bu heç də o anlama gəlməz ki, acizdir, əlindən bir şey gəlmir. O dözür, çünki məqamını gözləyir. Mehmet Akif də yüz il əvvəl İslam coğrafiyasında hakim olmuş o ətalat, acizlik düşüncəsindən fəryadını o şəkildə dilə gətirir. Elə həmin ətalətin və acizliyin nəticəsidir ki, bu gün Avropa İslam ölkələrinə demokratiya, insan haqları dərsi öyrədir. Bəli, bu həqiqəti etiraf etməliyik ki, Qərb demokratiyası bəşər tarixində ictimai idarəetmənin ən gözəl nümunələrindən sayılmalıdır. Amma onu da nəzərdən qaçırmayaq ki, bütün bu nailiyyətlər cəmiyyəti təşkil edən fərdlərin siyasi həyatda aktivliyinin meyvəsidir.

Vətəndaş özünü cəmiyyətdə çox şeyə məsul bilməli, küçədə, bayırda gördüyü və lazım bildiyi bir çox məsələlərə müdaxilə etməlidir. Hər şeyi məmurların boynuna qoymaq, hər şeyi onlardan gözləmək düşüncəsi cəmiyyətdə qeyri-fəal psixologiyanın formalaşmasına səbəb olur. Təbii ki, cəmiyyətdə bu düşüncənin hələ də yaşamasının əsas səbəbi sovet cəmiyyəti və o cəmiyyətin hələ də şüurlarda yaşayan təsirləridir. Çünki o sistem zor üzərində qurulmuşdu və insan azadlığı, demokratiya, vətəndaş hüquqları kimi mühüm məsələlər sadəcə sənədlərdə mövcud idi. Həmin sistemdə yetişmiş və həmin psixologiya ilə tərbiyə almış kimlərsə o cəmiyyətin dağılmasından iyirmi beş il keçməsinə baxmayaraq hələ də beynindəki qandalları qoparıb ata bilmir, sovet seçki sisteminin verdiyi “onsuz də mənim səsimlə bir şey dəyişməyəcək” düşüncəsindən qurtula bilmir.

Bu gün biz müstəqil Azərbaycan dövlətinin vətəndaşlarıyıq. Heç də iddia eləmirik ki, ətrafımızda hər şey ideal şəkildə formalaşıb, problemlər minimuma endirilib, vətəndaşın haqları tapdalanmır... Bəli, problemlər var və ola bilsin ki, çoxlarının düşündüyündən də qat-qat artıq. Amma bu problemlər bizi qoxutmamalıdır və biz hər birimiz fərd olaraq onları aradan qaldırmaq üçün əlimizdən gələni etməliyik. Yəni vətəndaşlıq anlayışı bir növ vicdanla başa-baş olmalı, cəmiyyət qarşısında borcumuzu daha dərindən anlamalı və yerinə yetirməyə çalışmalıyıq. Yoxsa hər kəs öz evinin qapısını süpürüb, zibili həyətə atacaqsa, bu məhəlli, bu aciz, bu bəlalı düşüncədən heç zamana qurtara bilməyəcəyik.

Xüsusilə də böyüyən nəsillərin tərbiyəsindən bu faktora xüsusi əhəmiyyət verilməlidir. Hər bir fərdin cəmiyyət qarşısında borcları, daha doğrusu vətəndaşlıq tərbiyəsi hər valideynin, səlahiyyətli şəxsin vicdan məsələsi halına gəlməlidir.

Bir həqiqəti də heç zaman unutmayaq ki, dövlət vətəndaş üçündür. Dövlət bizim hüquqlarımızı təsbit edir, vətəndaşını qoruyur, bunun üçün də qanunlar qəbul edir, qaydalar təsdiq edir. Amma biz buna riayət etmək əvəzinə, daha çox onu necə pozmaq barədə baş sındırırıq. Qanunu pozur, üstəlik, bunu fərasət, bacarıq, cəsarət, hətta qəhrəmanlıq kimi təqdim ediriksə, bunları müşahidə edən övladlarımız bizdən nə öyrənirlər?

İnsanların dövlətin qanun və qaydalarına tabe olmamaları tərbiyə işinə çox böyük zərbə vurur. Çünki cəmiyyət həyatında fərdlərin bir-biri ilə qarşılıqlı münasibətləri əksər hallarda məhz dövlətin qəbul etdiyi həmin qanunlarla təsbit olunur. Azadlıq - acizliklə azğınlıq arasındakı incə bir xətdir və aşağı-yuxarı meyllənmə mütləq hansısa nöqtədə zülmlə, haqsızlıqla nəticələnməlidir.

Bəli, bu gün dövlətimizin də, xalqımızın da qarşısında duran ən mühüm məsələlərdən biri vətəndaşlıq tərbiyəsinin gücləndirilməsi olmalıdır. Məhz bu tərbiyənin yüksək səviyyəyə gəlməsinin nəticəsidir ki, bu gün Qərb ölkələrində, xüsusilə də ABŞ-da sıravi vətəndaş özündə ölkənin bütün işlərinə müdaxilə etmək haqqı görür, elektrik sayğacını yoxlayan montyor nazirləri, Baş naziri məhkəmə qarşısında oturda bilir. Çünki qanunun aliliyi prinsipi özünü göstərir. Bir vətəndaş olaraq bizim də qarşımızda duran ən mühüm məsələ budur və onun əldə edilməsi üçün dövlət, millət olaraq əlimizdən gələni əsirgəməməliyik.

Azərbaycan

Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyəsi əsasında səhifə

ni hazırladı:

Əli Çərkəzoğlu

Zaman.-2014.-15 oktyabr.-S.13.