Azərbaycanda sənayenin inkişafında yeni mərhələnin başlanğıcı

Müstəqillik əldə etdikdən sonra Azərbaycanın qarşısında öz həllini gözləyən çoxsaylı iqtisadi problemlər dayanıb. İqtisadi islahatlar dövrünün ilk mərhələsi 1991-1995-ci illəri əhatə edib və o dövrdə ciddi iqtisadi islahatlara nail olmaq mümkün olmayıb. Ermənistanla aparılan müharibə və ölkə daxilində gedən siyasi mübarizə iqtisadi islahatları həyata keçirməyə imkan verməyib. Bu illər ərzində həyata keçirilən islahatlar ölkədə hökm sürən xaos nəticəsində bir çox hallarda uğursuzluğa düçar olub. Ümumi mülkiyyətdən kortəbii şəkildə və tez-tələsik imtina etmək müsbət nəticə verməyib. Bir çox hallarda dövlət mülkiyyətində olan müəssisələrin əmlakının oğurlanmasına gətirib çıxarıb. Həmin dövrdə neft və qaz hasilatının artırılması ölkəmizin qarşılaşdığı iqtisadi və sosial çətinliklərin aradan qaldırılmasında əsas vasitələrdən biri hesab olunurdu. Belə bir şəraitdə maliyyə vəsaitinin məhdudluğu xarici şirkətlərin və investorların neft sənayesinə cəlb olunmasını zərurətə çevirmişdi. 1994-cü il sentyabrın 20-də Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin gərgin əməyi sayəsində Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda yerləşən “Azəri”, “Çıraq” və “Günəşli” yataqlarının dərinlikdə yerləşən hissələrinin birgə işlənməsi və neft hasilatının pay bölgüsü haqqında Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti (ARDNŞ) ilə dünyanın 8 ölkəsinin (ABŞ, Böyük Britaniya, Rusiya, Türkiyə, Norveç, Yaponiya və Səudiyyə Ərəbistanı) 13 ən məşhur neft şirkəti (“Amoko”, BP, “MakDermott”, “Yunokal”, “LUKoyl”, “Statoyl”, “Ekson”, TPAO, “Penzoyl”, “İtoçu”, “Remko”, “Delta”) arasında saziş imzalandı. Sonrakı illərdə Azərbaycanda neft-qaz sahəsində çoxlu əlamətdar hadisələrin olmasına, müxtəlif yataqlar və perspektiv strukturlar üzrə onlarla sazişin imzalanmasına, yeni terminalların inşasına, Bakı-Tbilisi-Ceyhan və Bakı-Tbilisi-Ərzurum kimi boru kəmərlərinin işə salınmasına baxmayaraq, “Əsrin müqaviləsi” haqlı olaraq ölkənin iqtisadi siyasətinin əsasını təşkil edir. Belə ki, bu sənəd respublikanın bütün iqtisadiyyatının inkişafına təkan verib. “Əsrin müqaviləsi” hesabına Azərbaycan ölkə xaricində müxtəlif sahələrə sərmayələr yatıran investora çevrilib. Neft gəlirləri Gürcüstan, Türkiyə və digər ölkələrdə iri layihələrin həyata keçirilməsinə imkanlar açıb. Azərbaycan “Azəri-Çıraq-Günəşli”nin işlənməsi üzrə saziş sayəsində təkcə öz enerji təhlükəsizliyini deyil, həm də Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsində iştirak edib.

Milli dövlətçiliyimizin bünövrə daşı - “Əsrin Müqaviləsi”

20 sentyabr tarixi neft sənayemizdə yeni dövrün başlanğıcı hesab olunur. 20 il əvvəl imzalanan bu müqavilədən əldə olunan siyasi mənfəət gələcəkdə əldə olunacaq real iqtisadi gəlirlərdən qat-qat çox oldu. Mübağiləsiz demək olar ki, bu müqavilə Azərbaycanı Rusiyanın caynağından xilas edərək müstəqilliyinin qarantına çevrildi. Heydər Əliyev Azərbaycan üçün heç nə etməsəydi belə “Əsrin Müqaviləsi” onun tarixdə qalması üçün kifayət edərdi. Sovetlər Birliyinin tərkibində yaşadığımız illərdə Azərbaycan Birliyin ən gəlirli ölkəsi hesab olunurdu. Lakin Ermənistanda və Gürcüstanda yaşayış səviyyəsi bir çox hallarda Azərbaycandan yüksək olub. Neft gəlirlərimizdən ermənilərə və gürcülərə bizdən çox pay düşürdü. Talan o qədər tələm-tələsik həyata keçirilirdi ki, Bakı və Abşeron yarımadası mazut gölməçələrindən keçilməz olmuşdu. Xəzərə axıdılan tullantıları onillər keçsə belə təmizləmək mümkün olmayacaq. 50 il ərzində “yediklərindən” gözləri doymadı. Sovetlər Birliyinin dağılmasından dərhal sonra torpaqlarımızı işğal etdilər, vətəndaşlarımızı yurd-yuvalarından didərgin saldılar. Dövlət çevrilişlərinin ardı-arası kəsilmədi. Neftə görə başımıza açmadıqları oyun qalmadı. Bu gün də neftimizə şərik olanlar çoxdur. Ancaq bu Sovetlər Birliyində olduğu kimi deyil. Azərbaycanın bir manatı belə olmadığı zamanlarda BP neft sənayemizə milyardlarla sərmayə yatırıb. İndi pay bölgüsündə diqtə edən tərəf bizik. Yuxarıda qeyd etdiyim kimi, neft müstəqilliyimizin qarantı oldu. Neftimiz olduğu üçün qonşu Ermənistan və Gürcüstan kimi “bir tikə çörəyə” görə başqalarına “əl açmadıq”. Müqavilə çərçivəsində milyardlarla gəlir əldə etmişik. Ancaq bu müqavilə 20 il ərzində bizi “şimal” və “cənub”dan gələn təhlükələrdən qoruyub ki, bu da əldə etdiyimiz iqtisadi mənfəətdən çox-çox əhəmiyyətlidir.

Son on ildə sənayenin inkişafında böyük uğurlar qazanılıb

Əsasən yanacaq və energetika, kimya, maşınqayırma, metallurgiya, yeyinti, yüngül və digər sənaye sahələrini özündə birləşdirən bu vacib sahə Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin gərgin əməyi sayəsində ötən əsrin 70-80-ci illərindən başlayaraq inkişaf edib. Qeyd etdiyimiz kimi “Əsrin Müqaviləsi”ndən sonra Azərbaycanda sənaye sektoru yenidən ölkə iqtisadiyyatının inkişaf etmiş aparıcı sahələrindən birinə çevrildi. Ölkə iqtisadiyyatında aparılan genişmiqyaslı, köklü islahatlar nəticəsində 1995-2014-cü illərdə sənaye sahəsində əhəmiyyətli nəticələr əldə olunub. Təkcə son on ildə Azərbaycan iqtisadiyyatının bütün sahələrində olduğu kimi, sənayenin inkişafında da böyük uğurlar qazanılıb, sənaye məhsulları istehsalının həcmi 2,7 dəfə artıb. Bu müddət ərzində rəqabət qabiliyyətli müasir sənaye sahələrinin yaradılması, sənayenin infrastruktur təminatının yaxşılaşdırılması sahəsində çoxsaylı layihələr icra edilıb, yeni iş yerləri açılıb, ölkə sənayesi yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoyub. Hazırkı mərhələdə müasir çağırışlar və yeni təşəbbüslər nəzərə alınmaqla sənayenin modernləşdirilməsi və qeyri-neft sənayesinin şaxələndirilməsi məqsədi ilə bir sıra tədbirlərin həyata keçirilməsi, o cümlədən mövcud təbii və iqtisadi resursların təsərrüfat dövriyyəsinə cəlb edilməsi, ənənəvi sənaye sahələri ilə yanaşı, yeni prioritet istehsal sahələrinin, sənaye parklarının yaradılması, regionlarda sənaye potensialının gücləndirilməsi, sənayenin innovasiyalar əsasında inkişafını təmin edəcək imkanların formalaşdırılması zəruridir. Məhz bütün bunları nəzərə alaraq ölkə iqtisadiyyatının sənayeləşməsini sürətləndirmək, Azərbaycanın güclü sənaye mərkəzinə çevrilməsi üçün mövcud potensialdan daha səmərəli istifadə etmək məqsədi ilə Prezident İlham Əliyev 2014-cü ilin yanvar ayının 10-da “Sənaye ili” elan edilməsi haqqında sərəncam imzalayıb. Eyni zamanda “Azərbaycan Respublikasında sənayenin inkişafına dair 2015-2020-ci illər üçün Dövlət Proqramı” hazırlanıb.

Sənaye sektorunda mövcud vəziyyət...

Son illərdə kassa aparatlarının, mikrokalkulyatorların, telefon aparatlarının, məişət elektrik cihazlarının, plastik qapı və pəncərə bloklarının, neftin nəqli üçün xüsusi boruların və digər məhsulların istehsalı mənimsənilib. Əvvəllər xarici ölkələrdən idxal olunan bir çox malların müəyyən qisminin artıq Azərbaycanda istehsal olunmağa başlanması daxili bazarımızın zənginləşməsinə, idxaldan asılılığımızın demək olar ki, aradan qalxmasına imkan yaradıb. Bütün bunlar sənayedə işgüzar fəallığın artmasına, kiçik sahibkarlığın inkişafına güclü təkan verib. Ölkə rəhbərliyi tarafindən həyata keçirilən “açıq qapı” siyasətinin nəticəsidir ki, xarici və müştərək müəssisələrinin sayı 3 dəfə artıb. Hazırda sənaye səhəsində 63 dövləti təmsil edən 200-ə yaxın xarici investisiyalı müəssisə fəaliyyət göstərir, minlərlə yeni iş yerləri açılıb. Yeni formalaşan təsərrüfat strukturlarının nəzərə çarpacaq dərəcədə artması, kiçik sahibkarlığın genişlənməsi və dinamik inkişafı, fiziki şəxslərin sahibkarlıqla məşğul olması qeyri-dövlət sektorunun rolunun getdikcə artması ilə müşayiət olunur.

Dövlət Statistika Komitəsindən açıqlanan son məlumata görə, 2014-cü ilin yanvar-iyul aylarında ölkədə sənaye müəssisələri tərəfindən 19 milyard 845 milyon manatlıq məhsul istehsal olunub ki, bu da ümumi daxili məhsulun (ÜDM) 45,5%-ni təşkil edib.

Sumqayıt Texnologiyalar Parkı - Regionda analoqu olmayan sənaye müəssisəsi

Ölkədə sənaye sektorunun inkişafı ilə bağlı həyata keçirilən çoxsaylı fəaliyyətlərdən biri də Sumqayıt Texnologiyalar Parkının qurulmasıdır. Sumqayıt Texnologiyalar Parkının birinci mərhələsi 22 dekabr 2009-cu ildə Preziden İlham Əliyev tərəfindən işə salınıb. Parkın ərazisi 45 hektardır. Parkdakı zavod korpuslarının ərazisi isə 140 min kvadratmetrdir. Postsovet məkanında bənzəri olmayan bu texnoparkın istismara verilməsi ölkəmizdə elektroenergetikanın inkişafına, onun mövcud potensialının daha da möhkəmləndirilməsinə, enerji müəssisələrinin yenidən qurulmasına və müasirləşdirilməsinə geniş imkanlar açır. Bu möhtəşəm iqtisadi kompleksin işə düşməsi ilə respublikamızın energetika qurğuları yerli texniki avadanlıq və məhsullarla təchiz olunur. Bölgələrdəki təbii ehtiyatlardan istifadə etməklə ucuz və keyfiyyətli məhsul istehsalı qaydaya salınır. Daşıma xərclərinin və müddətinin azalması hesabına nəzərdə tutulan layihələr daha qısa müddətdə reallaşır və məhsulların maya dəyəri aşağı düşür. 110 kilovolta qədər gərginlik kabelləri istehsal edəcək zavod MDB məkanında ən qabaqcıl texnologiyalara əsaslanan yeganə müəssisədir. Bu zavodda ildə 30 min ton alüminium və bir o qədər mis kabel istehsalı mümkündür. İstehsal edilən kabellər alüminium, polad və qurğuşun zirehlidir. Bundan başqa, burada beynəlxalq bazara ixrac edilmək üçün məhsullar da hazırlanacaq. 132 və 154 kV gərginliyə davamlı həmin kabellərin ixracı ilə bağlı artıq müəssisəyə xarici ölkələrdən sifarişlər daxil olub. 500 kV qədər gərginlik kabelləri istehsal edəcək zavodun MDB məkanında analoqu demək olar ki yoxdur. Hazırda dünyada cəmi 7 belə müəssisə fəaliyyət göstərir.

Yazı Azərbaycan Mətbuat Şurası və SOCAR-AQS-nin “Əsrin Müqaviləsi - Ölkəmizin Davamlı Sənaye İnkişafının Təməli” mövzusundakı müsabiqəyə təqdim olunur.

Allahverdi Cəfərov

Zaman. - 2014.- 9 sentyabr.- S. 8.