Əlillərin sosial müdafiəsinin təmini hüquqi dövlət quruculuğunun əsas vəzifələrindəndir

Bütün dünyada olduğu kimi Azərbaycanda da əlillərin sosial müdafiəsi və onların hüquqlarının qorunması dövlətin daimi diqqət mərkəzindədir.

İş orasındadır ki, hüquqi dövlət quruculuğu prosesində hər bir vətəndaşın, xüsusilə əlillərin sosial hüquqlarının qorunması, onların özlərini cəmiyyətin tam hüquqlu üzvü kimi hiss etməsi vətəndaş-dövlət münasibətlərinin əsas atributlarından biridir. Belə ki, vətəndaş nə qədər hüquqi baxımdan özünün dövlət tərəfindən qorunduğunu hiss etsə, o qədər də dövlətə özünü daha bağlı hiss edəcək və onun möhkəmləndirilməsinə imkanı çatan qədər öz töhfəsini verməyə çalışacaq. Bu isə sivil vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılmasında və dövlətin əsaslarının daha da möhkəmləndirilməsində önəmli rol oynayır. Qeyd edək ki, əlillərin, daha dəqiq ifadə etsək fiziki və əqli qüsurlu insanlar tarix boyu bütün ictimai formasiyaların diqqətini cəlb edib. Müxtəlif dövrlərdə dövlət tərəfindən bu məsələyə fərqli prizmalardan yanaşılsada fiziki və əqli qüsurlu insanlar cəmiyyətin daim dqqət mərkəzində olub. Onlara cəmiyyətin böyük əksəriyyəti qayğı ilə yanaşıb, imkan dairəsində onlara yardım etməyə çalışıblar. XX əsrdən başlayaraq elmi texnikanın sürətli inkişafı özü ilə iş şəraitindən asılı olaraq bəzi insanlar arasında əlilliyə yol açan aimillərin meydana çıxmasına səbəb olub. Eyni zamanda yenə də elm və texnikanın sürətli inkişafı əlilliyə gətirib çıxaran müxtəlif xəstəliklərin yayılmasına, həmçinin istehsalat prosesi nəticəsində əlillik travmalarının artmasına yol açıb. Buna paralel olaraq texnogen proseslər, havanın sürətli çirklənməsi, zərərli istehsalat sahələri tərəfindən havaya buraxılan zəhərli qazların həcminin artması anadangəlmə əllillik, fiziki və əqli cəhətdən qüsurlu uşaqların doğulmasının artması ilə müşahidə olunmaqdadır. Bu baxımdan günümüzdə fiziki və əqli qüsurlu insanlar, anadangəlmə əlliliyi olanlar və müxtəlif istehsalat prosesi zamanı əlil olanların problemləribütün zamanlar üçün aktual olub. Burada söhbət fiziki, əqli qüsurlu, sonradan əllil olan insanların problemlərinin həllindən gedir. Təbii ki, bəşəriyyət durduqca, hər zaman cəmiyyətin gündəmində bu məsələ özünə yer alacaq. Məsələ burasındadır ki, əlillik sonradan müəyyən xoşagəlməz hadisələrin nəticəsi olmaqla yanaşı, həm də doğuşdan gələn bir məqamdır. Yəni bu mənada məsələnin həm də tibbi tərəfi var. Daha vacib məqamlardan biri əlillərin reabilitasiya, onların cəmiyyətə inteqrasiya məsələsidir. Əslində bu problem də qlobal xarakter daşıyır və fiziki və əqli qüsurlu insanların problemlərinin həlli beynəlxalq səviyyədə hüquqi dövlət quruculuğu üçün vacib məsəllərdən biridir.

Bu gün sivil ölkələrin yol infrastrukturları qurularkən əlillər də birmənalı olaraq nəzərə alınır. Onların rahat hərəkəti üçün ictimai nəqliyyatlarda xüsusi vasitələr nəzərdə tutulur. Azərbaycana xaricdən gətirilən ictimai nəqliyyatların içərisində əlillərin düşüb-çıxması üçün şərait qurulub. Amma reallıq ondan ibarətdir ki, avtobus sürücüləri həmin avadanlığı ümumiyyətlə istifadəyə vermir. Səbəb isə birdir: əlillərin avtobusa düşüb-çıxması plan verən və vaxtla işləyən sürücülər üçün vaxt itkisidir. Bu və bu kimi digər nümunələrdən çıxış edərək söyləmək mümkündür ki, bu gün cəmiyyətdə əlillərə qarşı biganəlik var. Dünyada əlil, həmçinin əqli və fiziki cəhtədən qüsurlu insanların sayı barədə müxtəlif rəqəmlər mövcuddur. BMT-nin verdiyi məlumata əsasən hazırda Yer kürəsində təxminən 350-400 milyon nəfərə yaxın fiziki və əqli qüsurlu insanlar, o cümlədən sonrlar müxtəlif hadisələr nəticəsində zədələnərək əlil olan insanlar var. İnkişaf etmiş dövlətlər əlillərin, həmçinin fiziki və əqli qüsurlu insanların sosial müdafiəsi və onların hüquqlarının qorunması üçün hər il milyardlarla dollar vəsait ayırırlar. Məsələn, ABŞ bu məqsədlə hər il 1 milyard dolara yaxın. Almaniya və Fransa 550-600 milyon avro ayırırlar. Buna paralael olaraq müxtəlif ictimai təşklityalar və xeyriyyə fondları tərəfindən də əlillərin, fiziki və əqli qüsurlu insanların müalicəsi, istirahətlərinin təşkili, işlə təmini və onların cəmiyyətə inteqarasiyası üçün böyük həcmdə vəsaitlər xərclənir. Bu məsələ Azərbaycanda da diqqət mərkəzindədir. Əlillərin sosial müdafiə, hüquqlarının qorunması və cəmiyyətə inteqrasiyası önəmli vəzifələrdən birirdir.

***

Məsələyə münasibət bildirən hüquqşünas Əfqan Dostiyevin sözlərinə görə, əlillərin və fiziki və əqli qüsurlu insanların hüquqlarının qorunması hər bir dövlətin qarşısında duran əsas vəzifələrdən biridir. Əfqan Dostiyev: “Azərbaycanda əlillərin sayı ümumi əhalinin 5 faizindən artıq deyil. Son illərdə onların sağlamlıqlarını bərpasına yönələn müxtəlif səviyyəli reabilitasiya tədbirləri həyata keçirilib, onların bir qisminin xaricdə, digər qisminin isə respublikamızda müalicəsi üçün xüsusi proqramlar həyata keçirilib və keçirilməkdədir”, - deyir.

Onun sözlərinə görə, hazırda müvafiq dövlət qurumları fiziki qüsurlu şəxslərin hüquqlarının qorunması sahəsində də müxtəlif tədbirlər həyata keçirir.

***

Qeyd etdiyimiz kimi dünya ölkələrinin əksəriyyətində əlillərin sayı ölkə əhalisinə nisbətdə 10-15 faiz təşkil etdiyi halda Azərbaycanda bu göstərici 5 faizdən artıq deyil. Bu statistikanın Azərbaycan üçün o qədər də təhlükəli olmadığı aydındır, ancaq onların saylarının ildən ilə artması təbii ki narahatlıq doğurur. Əlillərin, fiziki və əqli qüsurlu insanların hazırda ən vacib problemlərindən biri təhsillə bağlıdır. Azərbaycanda rəsmi qeydiyyatda olan 60 mindən yuxarı əlil uşaqların yalnız 7 min nəfərə yaxını təhsillə əhatə olunub. Bundan başqa, əlil uşaqların sayı ilə müqayisədə təhsilə cəlb olunanların sayı çox azdır. Bunu bir neçə mühüm səbəbi var. Ekspertlərin fikrincə, “Təhsil haqqında” qanunda fiziki sağlamlığı məhdud olan məktəbyaşlı əlillərin təhsilə cəlb edilməsi ilə bağlı xeyli qüsurlar var. Bu müstəvidə də ölkə üzrə əlil uşaqların sayı ilə təhsilə cəlb olunan fiziki qüsurlu uşaqların sayının əhəmiyyətli şəkildə aşağı olmasının obyektiv və subyektiv səbəbləri var. Ancaq bizi narahat edən məsələ bu səbəblərin aradan qaldırılması üçün ciddi tədbirlərin görülməməsi və ya bu istiqamətdə az çalışmalardır. Bu sahədəki qanunvericilik aktlarında beynəlxalq konvensiyalara uyğun çox ciddi addımlar atılmalıdır.

Əlil uşaqların təhsillə bağlı problemlərinin aradan qaldırılması cəmiyyətimiz və sivil, hüquqi dövlət quruculuğu üçün xüsusi önəm daşıyır. Belə ki, hər bir cəmiyyətdə uşaqlar millətin gələcəyi hesab edilirlər və bu çərçivədə də gənc nəslə qayğı, onların problemlərinin hüquqi səviyyədə həlli dövlətin prioritet vəzifələrindəndir. Təbii ki, əlil, əqli və fiziki cəhətdən qüsurlu uşaqlara daha çox diqqət artırılması onların cəmiyyətə inteqrasiyası böyük zəhmət və uzunmüddətli iş tələb edir. Bu isə heç də asan məsələ deyil. Ona görə də dövlətlə yanaşı ictimaşi təşkilatların, xeyriyyə fondlarının bu məsələdə fəallığı, dövlətlə yanaşı onlar tərəfindən keçirilən müxtəlif səviyyəli tədbirlər əlil, əqli və fiziki cəhtədən qüsurluluların cəmiyyətə intreqrasiyasında, onların özlərini cəmiyyətin tam, bərabərhüquqlu üzvü kimi hiss etməsində böyük əhəmiyyətə malikdir.

Bütün dünyada olduğu kimi Azərbaycanda da əlillərin sosial müdafiəsi və onların hüquqlarının qorunması dövlətin daimi diqqət mərkəzindədir. İş orasındadır ki, hüquqi dövlət quruculuğu prosesində hər bir vətəndaşın, xüsusilə əlillərin sosial hüquqlarının qorunması, onların özlərini cəmiyyətin tam hüquqlu üzvü kimi hiss etməsi vətəndaş-dövlət münasibətlərinin əsas atributlarından biridir. Belə ki, vətəndaş nə qədər hüquqi baxımdan özünün dövlət tərəfindən qorunduğunu hiss etsə, o qədər də dövlətə özünü daha bağlı hiss edəcək və onun möhkəmləndirilməsinə imkanı çatan qədər öz töhfəsini verməyə çalışacaq. Bu isə sivil vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılmasında və dövlətin əsaslarının daha da möhkəmləndirilməsində önəmli rol oynayır. Qeyd edək ki, əlillərin, daha dəqiq ifadə etsək fiziki və əqli qüsurlu insanlar tarix boyu bütün ictimai formasiyaların diqqətini cəlb edib. Müxtəlif dövrlərdə dövlət tərəfindən bu məsələyə fərqli prizmalardan yanaşılsada fiziki və əqli qüsurlu insanlar cəmiyyətin daim dqqət mərkəzində olub. Onlara cəmiyyətin böyük əksəriyyəti qayğı ilə yanaşıb, imkan dairəsində onlara yardım etməyə çalışıblar. XX əsrdən başlayaraq elmi texnikanın sürətli inkişafı özü ilə iş şəraitindən asılı olaraq bəzi insanlar arasında əlilliyə yol açan aimillərin meydana çıxmasına səbəb olub. Eyni zamanda yenə də elm və texnikanın sürətli inkişafı əlilliyə gətirib çıxaran müxtəlif xəstəliklərin yayılmasına, həmçinin istehsalat prosesi nəticəsində əlillik travmalarının artmasına yol açıb. Buna paralel olaraq texnogen proseslər, havanın sürətli çirklənməsi, zərərli istehsalat sahələri tərəfindən havaya buraxılan zəhərli qazların həcminin artması anadangəlmə əllillik, fiziki və əqli cəhətdən qüsurlu uşaqların doğulmasının artması ilə müşahidə olunmaqdadır. Bu baxımdan günümüzdə fiziki və əqli qüsurlu insanlar, anadangəlmə əlliliyi olanlar və müxtəlif istehsalat prosesi zamanı əlil olanların problemləribütün zamanlar üçün aktual olub. Burada söhbət fiziki, əqli qüsurlu, sonradan əllil olan insanların problemlərinin həllindən gedir. Təbii ki, bəşəriyyət durduqca, hər zaman cəmiyyətin gündəmində bu məsələ özünə yer alacaq. Məsələ burasındadır ki, əlillik sonradan müəyyən xoşagəlməz hadisələrin nəticəsi olmaqla yanaşı, həm də doğuşdan gələn bir məqamdır. Yəni bu mənada məsələnin həm də tibbi tərəfi var. Daha vacib məqamlardan biri əlillərin reabilitasiya, onların cəmiyyətə inteqrasiya məsələsidir. Əslində bu problem də qlobal xarakter daşıyır və fiziki və əqli qüsurlu insanların problemlərinin həlli beynəlxalq səviyyədə hüquqi dövlət quruculuğu üçün vacib məsəllərdən biridir.

***

Onun sözlərinə görə, hazırda müvafiq dövlət qurumları fiziki qüsurlu şəxslərin hüquqlarının qorunması sahəsində də müxtəlif tədbirlər həyata keçirir.

***

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyəsi əsasında səhifəni hazırladı:

Əziz Mustafa

Zaman. - 2014.- 16 sentyabr.- S. 13.