Dini tolerantlığın demokratik kökləri və dözümlülüyün Azərbaycan nümunəsi (3)

“Elm Yurdu” Sosial Araşdırmalar İctimai Birliyinin təsisçisi və sədri, ilahiyyat üzrə fəlsəfə doktoru Elşad Mahmudov

“İslam dininin təsiri altında ölkəmizdə tarixən formalaşmış dini tolerantlıq və dözümlülük Azərbaycan cəmiyyətini səciyyələndirən gözəl bir ənənəyə çevrilib. Dini tolerantlığımız milli kimliyimizin ayrılmaz parçasıdır. Ölkəmizdə ayrı-ayrı etiqad və inanclara malik etnoslar əmin-amanlıq şəraitində yaşayır. Azərbaycan dövlətinin din siyasəti təriqətlərüstü siyasətdir. Yəni, dövlət vətəndaşının hansı dini məzhəbə, təriqətə mənsub olmasından asılı olmayaraq onun əqidəsinə və etiqad azadlığına hörmətlə yanaşır, milli və dini mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər-bir vətəndaşın din, vicdan və etiqad azadlığını hər sahədə təmin edir”.

Əvvəli ötən sayımızda

Cox mübahisələrə səbəb olan bu konsepsiyanın zənnimcə, bəzi nəticələrini bu gün izləyirik. Ola bilər ki, daha öncə ssenarisi yazılan bir tamaşanın bü gün dünyanın müxtəlif yerlərində səhnəyə qoyulduğunun şahidi oluruq. Buradan belə bir nəticəyə gələ bilərik ki, dünyada İslamafobiya, yəni İslam təhlükəsi havasını yaratmaqda maraqlı olan qüvvələr var. Məqsəd müsəlmanları başqalarının inanc və etiqadarına, fikir və düşüncə azadlıqlarına hörmət etməməkdə günahlandırmaq və dözümsüzlük, zorakılıq kimi mənfi halların İslam dininin ehkamlarından irəli gəldiyini göstərməyə çalışmaqdır.

Dünyaya tolerantlıq yayan dairələrin İslama münasibətdə dözümsüzlük nümayiş etdirmələrinin də şahidi olmuşuq. Xüsusilə, İslam peyğəmbərinin karikaturalarının hazırlanması ilə bağlı hadisələr qeyd olunmalıdır. Təəssüf ki, məlum dairələr müsəlmanların dəyərlərinə hörmət-ehtiram xüsusunda eyni həssaslığı göstərə bilməmiş, öz həyat nəzəriyyələrini özləri pozmuşlar.

- Azərbaycanda dini tolerantlıq mühitini necə qiymətləndirirsiniz?

- Çox yüksək, məqsədyönlü və uğurlu. İslam dininin təsiri altında ölkəmizdə tarixən formalaşmış dini tolerantlıq və dözümlülük Azərbaycan cəmiyyətini səciyyələndirən gözəl bir ənənəyə çevrilib. Dini tolerantlığımız milli kimliyimizin ayrılmaz parçasıdır. Ölkəmizdə ayrı-ayrı etiqad və inanclara malik etnoslar əmin-amanlıq şəraitində yaşayır. Dövlətin bu sahəyə diqqəti və qayğısı ən yüksək səviyyədədir. Azərbaycan dövlətinin din siyasəti təriqətlərüstü siyasətdir. Yəni, dövlət vətəndaşının hansı dini məzhəbə, təriqətə mənsub olmasından asılı olmayaraq onun əqidəsinə və etiqad azadlığına hörmətlə yanaşır, milli və dini mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər-bir vətəndaşın din, vicdan və etiqad azadlığını hər sahədə təmin edir. Əlbəttə ki, bununla yanaşı, dövlətin uğurlu siyasətinə və Azərbaycan xalqının milli tolerantlıq ənənəsinə zidd və zərərli olan düşüncələrə qarşı profilaktik tədbirlər görür, radikallığın qarşısının alınması üçün qanun çərçivəsində mühüm fəaliyyət planını həyata keçirir. Qeyd etməliyəm ki, bugünədək ölkəmizdə hər hansı dini təriqətin fəaliyyəti qadağan edilməyib, ancaq bu məsələ dövlətin həmişə prioritet saydığı məsələlərdən olub. Azərbaycanda bütün dinlərin nümayəndələri öz dini ayinlərini azad şəkildə icra edir, qarşılıqlı hörmət və anlaşma, sülh şəraitində yaşayır, bütün dövlət qurumlarında və qeyri-dövlət sektorunda bərabərhüquqlu vətəndaş kimi təmsil olunurlar.

- Bəzən ekstremist və radikal dini cərəyan üzvlərinin Azərbaycandakı dini tolerantlığı təhdid etdiyinin şahidi oluruq. Sizcə, bu istiqamətdə hansı tədbirlər görülür və ya görülməlidir?

- Düşünürəm ki, demokratik, hüquqi, sivil və eyni zamanda tolerant bir cəmiyyətdə bu cür ünsürlərlə ən effektiv mübarizənin yolu maariflənmədən keçir. Burada isə xüsusilə ilahiyyatçı alimlərin, ideolojik, mədəni, psixoloji, fəlsəfi və sosyoloji prizmadan bu məsələlər sahəsində çalışan mütəxəssislərin fəallığına xüsusi ehtiyac vardır. Təbii ki, radikallığın qarşısının alınmasında əsas amil maarifləndirmə işinin aparılmasıdır. İlk növbədə İslam cəmiyyətə doğru-düzgün çatdırılmalıdır. İnsanlara bu ali dinin mahiyyətini izah etməklə onları radikallığa meyldən uzaqlaşdırmaq mümkündür. Bu məqsədlə ölkəmizin hər bir guşəsində həyatımızın sferalarında təlim-tədris prossesi gücləndirilməli, elmi-praktiki konfranslar təşkil edilməli, dini maarifləndirmə işi daha da effektiv hala gətirilməli, cəmiyyətin hər təbəqəsinə lazımi dini biliklər çatdırılmalıdır. Xüsusilə qeyd etmək istəyirəm ki, bu məsələ ilə əlaqəli Azərbaycan dövləti çox mühüm işlər görüb və görməkdə davam edir. Yüksək səviyyədə görülən işlər bütün dünya dövlətlərinə və xalqlarına böyük nümunədir. Bu nümunəvi abı-havanın yaranmasında dövlət və əlaqəli qurumların kompleks tədbirlər həyata keçirməsinin də müstəsna rolu vardır. Dövlət başçımızın bu sahəyə ayırdığı diqqət və qayğı, Azərbaycan Respubilkası Prezidenti Administrasiyasının, Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi və Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin fəaliyyətləri, bu sahə ilə əlaqəli olan ali təhsil ocaqları və QHT-lərin töhfələri, həmçinin ölkəmizin hüquq mühafizə orqanlarının aldığı tədbirlər hər cür təqdirə və tərifəlayiqdir. Adını qeyd etdiyim qurumların dəstəyi və təşəbbüsü ilə, xüsusilə də Dini Qurumlarla İş Üzrə Dövlət Komitəsinin təşkilatçılığı ilə hal-hazırda da ölkəmizin müxtəlif şəhər və rayonlarında bu sahə ilə bağlı anoloji tədbirlərin keçirildiyi məlumdur. Konfransların məqsədi milli-mənəvi dəyərlərin, ölkədəki tolerantlıq mühitinin qorunub-saxlanılması, dini maarifçilik işinin düzgün metodlarla təşkili, gücləndirilməsi mahiyyəti daşısa da, burada geniş olaraq radikal dini qrupların və qeyri-ənənəvi təriqətlərin zərərli təbliğatının qarşısınının alınmasına, onlarla effektiv mübarizə aparmağın metodlarının öyrədilməsinə də yer ayrılır. Bu tədbirləri çox faydalı görürəm və mən şəxsən özüm keçdiyimiz illərdə bu və analoji tədbirlərdə dəfələrlə iştirak etmiş, müxtəlif səpkili məruzələrələ fikir və düşüncələrimi bildirmişəm.

- Qeyri-hökümət təşkilatları bu sahədəki fəaliyyətləri, həyata keçirdikləri tədbirlər də ölkəmizdə tolerantlığın möhkəmlənməsinə bir növ köməkdir. Bu baxımdan təsisçisi və sədri olduğunuz “Elm Yurdu” Sosial Araşdırmalar İctimai Birliyinin fəaliyyəti barədə nə deyə bilərsiniz?

- Azərbaycan Respublikası Prezident yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasının qrant layihəsi çərçivəsində 2014-cü ildə ilk mərhələdə İsmayıllı, Qəbələ, Oğuz, Şəki, Qax və Balakən rayonlarında “Tolerantlıq” Əxlaqi Davranış və Mədəniyyət məsələsi kimi” mövzusunda dini radikallıqla mübarizə mövzusuna həsr olunmuş elmi-praktiki konfranslar keçirmişik. Təşkilatımızın Azərbaycan dövlətinin və xalqının tolarantlıq ənənəsinə kiçik töhfəsi kimi qiymətləndirilən bu cür cəmiyyətə olduqca faydalı konfransların yaxın aylarda digər rayonlarda da keçirməyi nəzərdə tutur. Qeyd etmək istərdim ki, çari ildə Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasının qrant layihəsi çərçivəsində “Azərbaycanda multi mədəni, pluralistik vətəndaş cəmiyyətinin perspektivləri” mövzusunda elmi-praktik konfranslar keçirəcəyik. Bütün bu görülən işlərin öz nəticəsini verəcəyini, cəmiyyətdə radikallığa meyl edən ünsürlərin daha da zəifləyəcəyini və zərərsizləşdiriləcəyini, həyatımızın hər zaman tolerant, sülh və əminamanlıq içində davam edəcəyini düşünürəm.

- Elşad müəllim, maraqlı söhbət üçün təşəkkür edirik.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyəsi əsasında səhifəni hazırladı: Səməd İsgəndəroğlu

Zaman.-2015.-9 aprel.-S.13.