Biz eyni yer kürəsini paylaşdığımız insanlarla birgə yaşamağa məcburuq

Tarixi həqiqətlər xristian dünyasının rəhbərlik etdiyi fəaliyyətlərə şübhə ilə yanaşmağa haqq qazandırır.

Çünki XIX əsr boyunca davam edən müstəmləkəçilik dövründə Avropa qitəsi İslam ölkələri başda olmaqla, ikinci və üçüncü dünya ölkələrində çox sıx və əhatəli şəkildə missionerlik fəaliyyətləri həyata keçirmiş, insanların xristianlaşdırılması naminə bir çox fəaliyyətlərə imza atmışdır. Çox maraqlıdır ki, Fransa kimi dünyəviliyin mərkəzi sayılan bir ölkə belə, missionerlik fəaliyyətlərindən uzaq olmamışdır. XIX əsrdə Fransanın baş naziri olmuş Qambottanın adı ilə bağlı sözügedən məsələnin işıqlandırılması baxımından çox əhəmiyyətlidir. Qambottanın zamanında Fransada hərbi dünyəvilik çərçivəsində dindarlar fransız dövlət müəssisələrindən tamamilə uzaqlaşdırılmışdı. O, baş nazirliyi dövründə bir tərəfdən dövlət müəssislərindəki dindar katoliklərin vəzifəsinə xitam vermiş, digər tərəfdən Afrikaya minlərlə missioner göndərmişdi. Ziddiyyətli görünən bu davranışın səbəbini baş nazirdən soruşanlara o: “Bizim dünyəviliyimiz daxili istehlak üçündür, ixrac malı deyildir”- cavabıni vermişdir.

***

Teoloji səviyyədə həyata keçirilən bu fəaliyyətlər zaman keçdikcə şəklini dəyişdirmiş, missionerlik pərdəsi altında siyasi, sosial və iqtisadi məqsədlər güdən fəaliyyətlər şəklində davam etdirilmişdir. İllər və əsrllər boyu, işğal üçün kəşfiyyat aparan agentlər, istismar etmək üçün yeraltı və yerüstü sərvətləri təsbit edib uzunmüddətli strategiyalar hazırlayan elm adamları istiladan sonra müstəmləkələrə əllərində İncil missioner “libas”ında girmişlər.

Həqiqi missionerlərin işğaldan sonrakı fəaliyyət sahələri də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Təhsil, səhiyyə və başqa sahələrdə gerçəkləşən müəssisələşmələr bir tərəfdən öz düşüncə və mədəniyyətinə sahib olan nəsillər yetişdirməyə yönəlmişdir, digər tərəfdən isə əsarətdə olan xalqların ehtiyac psixologiyasından yararlanaraq malik olduğu yüksək bilik və texnalogiyanı onlara verməyi qarşısına məqsəd qoymuşdur. Qərbin bu siyasətinin uğur qazanmadığını demək qeyri-mümkündür.

Səlib yürüşlərindən fərqli olaraq dinlərarası dialoq fəaliyyətləri müstəvisində münasibətlər yeni şəkil almışdır. Bu fəaliyyətlər bir-birimizi tanımağa, başa düşməyə vasitə olmuş, gərgin münasibətləri yumşaltmış, həm bizi, həm də onları “bilinməyən o biri”ndən “bilinən o biri” səviyyəsinə çıxartmışdır. Lakin yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, bu, başqaları tərəfindən sui-istifadə edilərsə, doğru niyyət və davranış sayıla bilməz.

Lakin bunu çox da böyütmək lazım deyil. Məsələyə din azadlığı prizmasından baxsaq, bizim öz dinimiz təbliğ etmə, bunun üçün müxtəlif təşkilatlar daxilinə girmə haqqımız var və biz bunu Qərb ölkələrində də rahatlıqla edə bilərik. Eləcə də onların öz dinlərini təbliğ etmə, təşkilatlanma hüquqları vardır. Bu fəaliyyətlər eyni zamanda bizim özümüzü sınamağa da imkan verər. Bəlkə də, bu cəhdlər öz dinimizi öyrənmə, öyrətmə və təbliğ etmə istiqamətində bizə ciddi təkan verəcəkdir.

Məsələnin fərqli yöndə anlaşılmaması üçün bir daha qeyd edək ki, “Dinlərarası dialoq” fəaliyyətlərini missionerliyə alət etmək qəbuledilməzdir. Din azadlığı baxımından dini təbliğ etmək başqa, missionerlik isə tamam başqadır. Ayıq düşüncə, diqqətli yanaşma və qarşılıqlı anlaşma ilə yaranan münasibət bütün mümkün narahatlıqları aradan qaldıra bilər.

***

”İstəyən iman etsin, istəyən kafir olsun” (Əl-Kəhf surəsi, 18\29), “Dində məcburiyyət yoxdur” (Bəqərə surəsi, 2\256) və “Əgər Rəbbin istəsə idi, yer üzündə onların hamısı iman gətirərdi. Insanları iman gətirməyə sənmi məcbur edəcəksən?”(Yunus surəsi,10\99), “Əgər Allah diləsəydi, onların hamısı (eyni dində olan) vahid bir ümmət edərdi. Amma Allah istədiyini (haqq dinə gətirməklə) Öz mərhəmətinə qovuşdurar. Zalımların isə nə bir dostu olar, nə də bir imdada yetəni!” (Şura surəsi, 42\8; Nəhl surəsi, 16ğ93) ayələri İlahi iradəni göstərir. Buna görə yer üzündə yaşayan hər kəsin müsəlman olması mümkün deyil. Elə isə “o biriləri”ni inkar etmək, onların varlığını qəbul etməmək qeyri-mümkündür. Deməli, birlikdə yaşamaq bir məcburiyyətdir. Həmçinin Quranın “Ey insanlar! Həqiqətən, biz sizi bir erkəklə bir dişidən yaratdıq. Və bir-birinizi tanıyasız deyə sizi millətlərə və qəbilələrə ayırdıq. Şübhəsiz, Allah qatında ən dəyərli və üstün olanınız Ondan ən çox qorxanınızdır. Şübhəsiz ki, Allah biləndir, hər şeydən xəbərdardır” (Əl-Hücurat surəsi, 49\13), “Hər biriniz üçün bir yol və bir şəriət təyin etdik. Əgər Allah istəsə idi, hamınızı bir ümmət edərdi. Fəqət O, bunu istəmədiyindən ittifaq etməmişlər və bax beləcə ixtilaf edən vəziyyətdə davam edəcəklər. Ancaq Rəbbinin lütf edərək haqqda birləşdirməyi nəsib etdiyi insanlar istisnadır. Əsasən, O, insanları bunun üçün yaratmışdır.” (Hud surəsi11\118-119) ayələri bu şəkildə yaradılışın hikmətini göstərərək bizi onlarla əlaqə və münasibət qurmağa sövq edir.

Buna görə də insanlar müxtəlif sosial və etnik qruplara mənsub olmalarından üstünlük vasitəsi kimi istifadə etməməlidir. Belə ki, həqiqi üstünlük Haqq qatında yaradılışdan gələn irq, nəcabət və s. kimi xüsusiyyətlərlə deyil, insanın öz iradəsi ilə qazandığı dəyərlərə görə ölçülür ki, Quranda buna “təqva” deyilir. Allah Rəsulu bir hədisi ilə bunu çox gözəl vurğulayır: “Ey insanlar! Buna diqqət edin ki, sizin Rəbbiniz birdir, atanız birdir. Ərəbin ərəb olmayandan, ərəb olmayanın da ərəbdən, ağın qaradan, qaranın ağdan üstünlüyü yalnız təqva ilədir”.

Bundan başqa, birdən çox din, peyğəmbər, kitabın olması, camaat, qövm, millət, ümmət kimi sosial qrupların mövcudluğu və bunlarla əlaqədar insanlar arasında ixtilafların baş verməsi təbii haldır. Bu səhnə din və inanc azadlığı sahəsində insanlara seçim haqqı verilməsinin, cənnət və cəhənnəm yaradılış qayəsinin, insana xas gözəl xüsusiyyətlərin inkişaf etdirilərək yer üzünün dirçəlməsinin səbəb və nəticəsidir. İnsanlar iradələri ilə bu ixtilafları, və ya ixtilafların doğurduğu mənfi nəticələri aradan qaldırmalı və heç nəyə baxmayaraq, həmcinsləri ilə “birgə yaşama” layihəsini həyata keçirməlidirlər. Başqa sözlə, bu, ilahi iradənin biz qullarının qarşısına qoyduğu bir hədəfdir.

***

Qloballaşma bu gün dünyanın ən böyük həqiqətidir. Kommunikasiya və nəqliyyat vasitələrinin inkişafı dünyanın kiçilib kəndə çevrilmə mərhələsini başladan və hər gün yeni faktorlarla sürətləndirən bir amildir. Bu gün dünya coğrafiyasında nə dini yönümlü siyasi sistemlər, nə də demoqrafiq cəhətdən müsəlman, xristian, buddist, hinduist, yəhudi ayrı-seçkiliyi vardır. Yaşadığımız dünyanın həqiqətlərindən agah olmalıyıq. XXI əsrdə II əsrdə yaşayırmış kimi davranmaq öz əllərimizlə özümüzü dünyadan təcrid etmək deməkdir. Bu, müsəlmanların əlayehinə olan qrupların dəyirmanına su tökməkdir. Halbuki, biz eyni yer kürəsini paylaşdığımız insanlarla birgə yaşamağa məcburuq. O halda “Bu dünyada biz də varıq”, - deyərək dəyirmi masa ətrafında oturub qərar verən bir fərd olmağa məcburuq. Yer üzünü cənnətə çevirmək üçün dini, milli və mədəni dəyərlərimizlə bu dünyaya verəcəyimiz bir çox faydalar vardır. Bizim xaricimizdəki dünya bu dəyərlərin bir çoxundan hələ xəbərsizdir, hətta onu xəyalına belə gətirmir. Bu mənada “güclü mədəniyyətin zəif mədəniyyətdən alacağı heç nə yoxdur” tezisi ilə çıxış edib, “Xristianlığın İslamiyyətdən götürəcəyi heç nə yoxdur” - deyənlər, təəssüf ki, yanılırlar. Bu, maddi və mənəvi tərəfləri ilə Qərb dünyasını bir bütöv kimi görə bilməyən və tanımayan insanların ortaya atdığı bir düşüncədir.

Nəticə etibarilə, dini cəhətdən Peyğəmbərimizin ölçüsündə digərləri ilə əlaqə, münasibət qurmağa məcburuq. “Rəhbər” və “model insan” deyə dilimizdə daima təkrar etdiyimiz anlayışlar çərçivəsindən baxanda biz Allah Rəsulunun nümunəvi həyatını bir bütöv kimi həyatımıza tətbiq etməklə mükəlləfik. Onun ancaq ibadət və ya sadəcə müsəlmanlarla əlaqəsini nümunə götürmək - dini parçalmaq, işimizə yarayan, ürəyimizə yatan tərəflərini götürüb digərlərini rədd etmək mənasına gəlir.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyəsi əsasında səhifəni hazırladı:Xəyalə Sadıqova

Zaman.-2015.-29 aprel.-S.13.