Azərbaycan dini tolerant ölkə kimi nümunə olacaq səviyyədədir

Əməkdaşımız Esmira Hidayətova tədqiqatçı-jurnalist Pənah Qurbanzadə ilə söhbətləşərkən

Vətənimiz Azərbaycan Qərblə Şərqin qovşağında yerləşdiyindən müxtəliflilikdən doğan bu zənginlik təkcə təbiətimizdə yox, həm də mədəniyyətimizdə özünü çox aşkar şəkildə büruzə vermişdir. Azərbaycanda tarix boyu azərbaycanlılarla birgə ən müxtəlif etnoslar yaşamışlar və bu xalqlar əsrlər boyu çox qarşılıqlı hörmət şəraitində ömür sürmüşlər. Bunun başlıca səbəbi Azərbaycan xalqının özünün kökündə, qanında olan bir milli xarakterik xüsusiyyətdir. Bu, millətin öz xarakterindən irəli gələn bir xüsusiyyət kimi meydana çıxmışdır. Tolerantlıq bizim qanımızda, canımızda olub. Məşhur siyasətçi Mahat Maqandi deyirdi ki, günümüzün ehtiyacı yalnız bir din deyil, müxtəlif dinlərin tərəfdarlarına qarşı xoş rəftar, dözümlü münasibət və qarşılıqlı hörmətdir. Fəlsəfə ensiklopediyasında deyilir ki, bəyənilməyən hər hansı bir şeyin mövcudluğunda yeganə düzgün yol təmkinlilik göstərmək siyasətidir. Dünyanın böyük alimlərinin bu məsələyə xüsusi önəm verməsi, ümumiyyətlə, dünyanın inkişafı üçün və xalqların birgə, bərabər qarşılıqlı hörmət əsasında yaşaması üçün başlıca konsepsiyalardır. Bizdəki mühitin nəticəsidir ki, Azərbaycanda yaşayan müxtəlif dinlərin nümayəndələri sərbəst şəkildə yaşayıb çoxalmışlar. Azərbaycanın dini və etnik azlıqlara hər zaman bərabər münasibət göstərən bir ölkə olduğunu müsahibimiz, tədqiqatçı-jurnalist Pənah Qurbanzadə də təsdiqləyir. P. Qurbanzadə ilə söhbətimizdə mövzuya bir qədər fərqli nöqtədən yanaşdıq.

- Pənah müəllim, Mingəçevirin tikintisinə 1945-ci ildə rəvac verildi. Ancaq işçi qüvvəsi və mütəxəssislər, demək olar ki, yox idi. Həmin dövrdə bu problem necə həll edilirdi?

- Əlbəttə, tikinti rəhbərliyinin qarşısında duran əsas problemlərdən biri məhz bu idi. Necə etməli, nə etməli, bu işçi qüvvəsini haradan cəlb etməli sualı meydana çıxmışdı. Əlbəttə, müdrik insanlar var idi və onlar SSRİ hökumətinin müxtəlif yerlərindən Mingəçevirin tikintisinə işçilər dəvət edirdilər. Onların arasında müxtəlif respublikalardan müxtəlif millətlərin nümayəndələri var idi. Məsələn, bu millətlərin içərisində ruslar, belaruslar, ukraynalılar, özbəklər, gürcülər, asetinlər, ermənilər, moldovanlar, ləzgilər, tatarlar var idilər. Əlbəttə ki, belə sual ortaya çıxa bilər ki, müxtəlif millətlərin nümayəndələri bir yerdə necə yaşayıb işləyə bilərdilər. O vaxtı indiki dünyadakı kimi anlayış yox idi, millətlərə qarşı aqressiv fikirlər bu qədər geniş yayılmamışdı. Üstəlik, biz azərbaycanlılar indi necəyiksə, o vaxtı da daxildən gələn tolerantlıq hisslərimizi büruzə verirdik. Heç bir dini ayrılıq, seçkilik yox idi. Şübhəsiz ki, tikintinin rəhbərliyi də bunlar üçün hər cür şərait yaradırdı. Heç kəs dini mənsubiyyətinə görə təqib olunmurdu. Bəzən elə olurdu ki, bir briqadada 3-4 nəfər qeyri-millətin nümayəndələri çalışırdılar. Burada ancaq qarşıya bir məqsəd qoyulurdu. Hamı əl-ələ verib Mingəçevir Su-Elektrik Stansiyasının tikintisini vaxtında başa çatdırmaq üçün çalışırdı. Bu da öz bəhrəsini verirdi. Onu da deyim ki, yerli əhalinin özü də onlara qarşı çox isti münasibətdə idi. Onların uşaqları bir yerdə, bir məhəllədə oynayırdılar. Aralarında çox səmimi dostluq, qardaşlıq münasibətləri var idi. Bu da həmin millətlərin nümayəndələrinin hamısını bir yerdə, bir məqsəd uğrunda çalışmağa həvəsləndirirdi, güc verirdi. Onların arasında yaxşı təhsilli mütəxəssislər var idi. Əsas prinsip bu insanların qüvvəsindən istifadə edib, Azərbaycanın ilk və yeganə nur çeşməsini vaxtında tikib istifadəyə vermək məsələsi dururdu. Heç kəs heç kəsin dininə görə qadağalar qoya bilməzdi.

- Yeri gəlmişkən, Mingəçevirdə 50-60-cı illərdə bəzi müəssisələrin işçi qüvvəsinin əksəri qeyri-millətlərdən olub. Yerli əhali bu millətlərə necə münasibət bəsləyirdi?

- Çox gözəl münasibət bəsləyirdi. Bir faktı açıqlayım - Mingəçevirdə 5000 nəfər işçi qüvvəsi olan Toxuculuq Kombinatı var idi. Burada azərbaycanlılarla yanaşı, gürcülər, belaruslar, ukraynalılar, ermənilər işləyirdilər. Onlar bir-birlərinin xeyir-şər işlərində iştirak edirdilər. Çox mehriban qonşuluq münasibətində yaşayırdılar. Bildiyimiz kimi, Azərbaycanda texniki sənətlərin öyrənilməsi bir az problemli idi. O dəvət olunan qeyri-millətlərin içərisində çoxlu sayda mütəxəssislər var idi. Toxuculuq Kombinatına dəvət olunan işçi qüvvəsinin içərisində Rusiyanın bir çox şəhərlərindən dəvət olunan mütəxəssislər var idi. Azərbaycanlılar onların yanında çalışıb sənət öyrənərək istehsalatda çalışırdılar. Sarvan Salmanov, Bəhlul Bayramov, Qafar Xəlilov, Nicat Muradov, Oruc Musayev kimi mütəxəssislər, Mingəçevirin sonrakı məşhur adamları əksəri rusların yanında bir şagird kimi çalışıblar və ruslar da onlara çox həvəslə peşə öyrədiblər. Mingəçevirdə xeyli sayda gürcülər də çalışıb. Onlardan Aftandil Karzaya, Tataraşvili, Xursilava, Tarkamadze, alman qızı Olqa Klyubi və s. Mingəçevirdə işləyiblər. Onlar mütəxəssis idilər. Bizim xalqımız onlara qarşı o qədər yüksək səviyyədə hörmət bəsləyib ki, hətta Aftandil Karzaya rəhmətə gedəndə çoxlu sayda azərbaycanlı Gürcüstana dəfn mərasiminə gedib. Bax, bu qeyri-millətlərə bir ailə kimi hörmət deyilmi? Mingəçevirdə işləyən bu millətlərin nümayəndələrinin bir çoxu öz vətənlərinə dönmədilər; Azərbaycanda qalıb işlədilər, ailə qurdular. Bir faktı da diqqətə çatdırım ki, Mingəçevir Su-Elektrik Stansiyası ilk istifadəyə veriləndə Mingəçevir, Gəncə, Tiflis, Gürcüstan elektrik xətti çəkildi. İlk olaraq, Azərbaycanın rayonlarına yox, Gürcüstana elektrik xətti çəkildi. Bu da Azərbaycanın dostluğa, qardaşlığa olan bir münasibəti idi. Hətta bunun üstündə Azərbaycanın Nazirlər Sovetinin sədri Sadıq Rəhimov bir iclasda çıxış edərək deyib ki, Azərbaycanın kəndlərinin, şəhərlərinin üstündən elektrik enerjisi keçib Gürcüstana verilir və bizim kəndlərimiz hələ də qaranlıqdadır. Bunu o vaxtkı rəhbərlik dini seçkilik kimi qələmə verib, Rəhimovu vəzifəsindən kənarlaşdırdı. Bu Xrusşov dövründə idi. Amma əslində elə deyildi, biz elektrikimizi gürcülərə verdik. Amma sonradan da öz əhalimizi elektriklə təmin etdik. Bu nə idi - bizim tolerantlığımız. Mingəçevirin qurulmasında gürcülərin az əməyi olmayıb. Azərbaycan xalqının qeyri-millətlərə tolerant münasibəti əsrlərlə davam edib və bu gün də davam etməkdədir.

- Bildiyimiz kimi, Mingəçevirin qurulmasında alman hərbi əsirlərinin qüvvəsindən də istifadə edilib. Yerli əhalinin bu hərbi əsirlərə münasibəti necə olub?

- Bəli, 1945-ci ilin sonunda Mingəçevirə 10 min nəfər alman hərbi əsir gətirilib. Onların qüvvəsindən Mingəçevirin tikintisində istifadə olunub. Tikinti rəisi İslam İslamzadənin dediyi kimi, bu alman hərbi əsirlərinin içərisində müxtəlif sahələr üzrə çoxlu mütəxəssislər var idi. Onlar tikinti sahəsində, texnika sahəsində çox gözəl mütəxəssislər idilər. Gözləmək olardı ki, 2-ci Dünya müharibəsi illərində yaxınları öldürülmüş insanlar bu alman əsirlərinə düşmən münasibəti bəsləsinlər. Amma bu belə olmadı - Aran bölgəsinin insanları onlara isti münasibət bəslədilər. Əsirlərə çörək, isti yemək verirdilər. Düzdür, bu insanlar başa düşürdülər ki, müharibəni bunlar etməyiblər. Bəs bu alman əsirləri kimlər idi? Onlar 1942-ci ildə Stalinqrad cəbhəsində əsir düşmüş almanlar idilər. Onların sayı 100 minə çatırdı. 1942-ci ildən 1945-ci ilə qədər bu alman əsirlərinin xeyli hissəsi müxtəlif düşərgələrdə saxlanılıb və 45-ci ilin sonunda Beriyanın tapşırığı ilə 10 min nəfəri Mingəçevir tikintisinə göndərilib. Burada onlara lazımi şərait yaradılmışdı. Ölülərini dəfn etmək üçün hətta ayrıca qəbiristanlıq da salınmışdı. 1951-ci ilədək onlar Mingəçevirdə işlədilər və istəyənlər sonradan öz vətənlərinə yola salındılar.

Bu sadalananlardan aydın görmək olur ki, islam dininin təsiri altında ölkəmizdə tarixən formalaşmış dini tolerantlıq və dözümlülük Azərbaycan cəmiyyətini səciyyələndirən gözəl bir ənənəyə çevrilib. Dini tolerantlığımız milli kimliyimizin ayrılmaz parçasıdır. Bu gün də ölkəmizdə ayrı-ayrı etiqad və inanclara malik etnoslar əmin-amanlıq şəraitində yaşayırlar. Dövlətimizin də bu sahəyə diqqəti və qayğısı ən yüksək səviyyədədir. Azərbaycan, doğrudan da, tolerant ölkədir. Tolerantlıq heç bir dövlətdə Azərbaycandakı səviyyədə deyil. Azərbaycanda birlik var və bu birlik Azərbaycanda yaşayan digər xalqların nümayəndələrinin birgəyaşayışı şəraitində təmin olunub. Bu həm də digər dövlətlərin nümayəndələrinə bir nümunədir. Əlbəttə, bunların təmin olunmasına dövlətimiz xüsusi şərait yaradıb, bünövrəsini də Heydər Əliyev qoyub. Bu gün bu siyasəti cənab Prezident İlham Əliyev davam etdirir, bu ənənə gələcək nəsillərə də ötürülür. Bu gün Azərbaycanda bütün dinlərin nümayəndələri öz dini ayinlərini azad şəkildə icra edir, qarşılıqlı hörmət və anlaşma, sülh şəraitində yaşayırlar. Onlar bütün dövlət qurumlarında və qeyri-dövlət sektorunda bərabərhüquqlu vətəndaş kimi təmsil olunurlar.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyəsi əsasında səhifəni hazırladı:

Esmira Hidayətova, Mingəçevir

Zaman.-2015.-20 avqust.-S.13.