Bənzərsiz yurd yerimiz
- Xınalıq
Xınalıq kəndi Quba rayonu ərazisində
yerləşir.
Rayon mərkəzindən
təxminən 60 kilometr
uzaqda, dəniz səviyyəsindən 2100-2300 metr
yüksəklikdə yerləşir.
Son illərədək bu kəndə gedən yol o qədər də rahat deyildi. Buna görə də
bu yurda gedib-gəlmək o qədər
də asan olmurdu. Əlbəttə yol problemi vardı. Amma onu da deyək
ki, bu yurdun
rayon mərkəzindən uzaq
olması, bu yerlərə gəliş-gedişin
az olması
Xınalığın öz
orijinallığını, milli ənənələrini
qoruyub saxlamasına müsbət təsir etmişdir. Xınalığa ilk avtomobil yolu
1968-1969-cu illərdə çəkilıb.
2006-ci il oktyabrin 7-də isə
müasir Quba-İspik-Xınalıq
avtomobil yolunun açlışı olmuşdur.
İndi həmin yolla avtomobillər rahat gedib-gələ bilir.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev: “İndi Qubadan Xınalığa gəlmək
adama ləzzət verir: gözəl mənzərə, gözəl
dağlar, çaylar,
bulaqlar, şəlalələr.
Mən indi gələrkən bir neçə yerdə maşını saxlayaraq düşür, bu mənzərəyə tamaşa edirdim. Adam özünü çox yaxşi hiss edir. Mən bu gün
özümü xüsusilə
çox yaxşı
hiss edirəm. Çünki mənim göstərişimlə
bu yol çəkildi
və bütün Xınalıq camaatına sevinc gətirdi”.
Azərbaycanı özünəməxsus gözəlliyi, zəhmətkeş
insanları, dili, milli etnoqrafik və memarlıq abidələri ilə şöhrətləndirən kəndlər,
şəhərlər az deyil. Baba dağ, Şahdağ,Tufan dağı və Qiblə kimi yüksək dağlar arasında qərar tutan Xınalıq belə tarixi məkanlardandır. Təbiət
bu yurda özünəməxsus gözəllik
bəxş edib.
Avropanın ən yüksək
yaşayış məskənlərindən
olan Xınalığın
başının üstü,
demək olar ki, ilboyu buzlaqlarla
örtülü olur.
Xınalıq sözünün mənşəyi
haqqında müxtəlif
rəvayətlər mövcuddur. Belə rəvayətlərdən
birində bildirirlir ki, guya haçansa
çox qədimdə
bu torpaqda insanlar xına bitkisi becərməklə
məşğul olublar.
Kəndin adı da söylədiyimiz məsələ
ilə bağlanıb.
Xınalığın dağın zirvəsidə
salınması bir vaxtlar onun müdafiəsi
üçün əhəmiyyət
kəsb edib. Deyilənlərə görə, qədim Xınalıq qala divarları ilə əhatə olunub və köçəri tayfalar kəndə hücum edərkən həmin qala divarlarını aşa bilməyiblər.
Hazırada Xınalıq bütövlükdə özünəməxsus memarlıq strukturu olan yaşayış massividir. Burada küçələr o qədər geniş olmasa da hər biri əhalinin istifadəsi üçün kəsə və əlverişlidir...
Dağ yolları Xınalığa aparır
Yurdumuzun ən böyük neməti onun insanlarıdır. Azərbaycanda müxtəlif xalqlar, millətlər və etnik qruplar yaşayırlar. Hamısı da bu vətənin bərabərhüquqlu, doğma övladlarıdır.
Xınalıq kəndi Quba rayonu ərazisində yerləşir. Rayon mərkəzindən təxminən 60 kilometr uzaqda, dəniz səviyyəsindən 2100-2300 metr yüksəklikdə yerləşir. Son illərədək bu kəndə gedən yol o qədər də rahat deyildi. Buna görə də bu yurda gedib-gəlmək o qədər də asan olmurdu. Əlbəttə yol problemi vardı. Amma onu da deyək ki, bu yurdun rayon mərkəzindən uzaq olması, bu yerlərə gəliş-gedişin az olması Xınalığın öz orijinallığını, milli ənənələrini qoruyub saxlamasına müsbət təsir etmişdir.
Xınalığa ilk avtomobil yolu 1968-1969-cu illərdə çəkilıb. 2006-ci il oktyabrin 7-də isə müasir Quba-İspik-Xınalıq avtomobil yolunun açlışı olmuşdur. İndi həmin yolla avtomobillər rahat gedib-gələ bilir. Bu gün ölkəmizə gələn turistlər də Xınalığa rahat səfər edə bilirlər. Bu isə ölkə rəhbərliyinin xınalıqlılara qayğısının nəticəsidir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev 2006-cı ildə bu kənddə olarkən deyib: “İndi Qubadan Xınaliğa gəlmək adama ləzzət verir: gözəl mənzərə, gözəl dağlar, çaylar, bulaqlar, şəlalələr. Mən indi gələrkən bir neçə yerdə maşını saxlayaraq düşür, bu mənzərəyə tamaşa edirdim. Adam özünü çox yaxşi hiss edir. Mən bu gün özümü xüsusilə çox yaxşı hiss edirəm. Çünki mənim göstərişimlə bu yol çəkildi və bütün Xınalıq camaatina sevinc gətirdi”.
Bənzərsiz dil, bənzərsiz məkan
Burada evləri bir-birinə çox yaxın inşa edirlər. Ərazi dağlıq olduğundan çox zaman bir evin qapısı o biri evin damına açılır. Binaların belə tikilməsi şaxtalı-çoxğunlu çağlarda mənzillərin soyuqdan mühafizəsi üçün əhəmiyyətlidir.
Xınalıqlıların öz dili var və bu dilin bənzərinə heç yerdə rast gəlmək mümkün deyil. Xınalığın öz dili olduğu kimi, özünəməxsus folkloru - dastanları, rəvayətləri, nağılları, bayatıları, tapmacaları var. Bu kəndin məşhur bir yazarı vardı - Rəhim Alxas. Rəhim müəllim ömrü boyu doğma yurdu dünyaya tanıtmağa çalışırdı. O, Xınalığın söz sərvətini sinədəftər ağsaqqallardan, nənələrdən toplayır, azəri türkcəsinə çevirib çap etdirirdi. Rəhim Alxas Xınalıq haqqında yazırdı: “Deyirlər ki, Xınalıq qədim vaxtlarda Qiblə dağının arxasında yerləşib. Neçə yüz illər boyu Xınalıq camaatı burada özünə yurd-yuva qurmuş, ocaq isitmişdi. Amma bir gün güclü zəlzələ baş verdi. Xınalıq yerlə-yeksan oldu, tamam dağıldı. Adamlardan ölən oldu, salamat qalanı da Qudyal çayının bu tərəfinə keçib bir təpənin üstündə özlərinə kənd saldılar, evlər tikdilər. Ona görə də bəzi adamlar deyirlər ki, “Kətiş” adı Qiblə dağına tuş gələn yer mənası verdiyi üçün xınalıqlılar öz kəndlərini belə adlandırırlar”. Bu da Xınalıq haqqında başqa bir rəvayətdi.
Şair Rəhim Alxas özünün “Xınalıq” poemasında doğma yurda sevgisini belə şeirə çevirib:
“Bahar çağı Xınalığım
Girən
zaman dondan-dona,
Dəyişmərəm bir kəndimi
Yüz Parisə, min Londona”
Xınalıqlılar Qafqaz Albaniyasinin qədim tayfalarindan sayılırlar. Tarixçilərin
söylədiklərinə görə, Xınalığın
5000 illik tarixi var. Qədim yunan tarixçisi Strabon öz əsərlərində
bu yurdun əcdadları haqqında
məlumatlar verib... Ümumiyyətlə, bir çox
qədim mənbələrdə
bu yerin adı, bu ərazidə
yaşayan tayfanın adı çəkilir.
Bu kənd Quba xanlığı dövründə
Xınalıq mahalının,
sovet hakimiyyəti illərində Xınalıq
kənd sovetliyinin mərkəzi olub, hazırda isə Xınalıq bələdiyyəsini
əhatə edir. Son illər Xınalığın
sərhədləri tarixi
məkanı aşmışdır.
Belə ki, Xınalıq çayının kənarında
yeni məhəllə
salınmışdır. Kəndin köhnə məhəllələrində təxminən
150 ev salamat
qalıb. İndi bu kənddə
2 minə yaxın insan yaşayır. 2011-ci ilin əvvəlinə
olan məlumata görə, Xınalıqda
370 təsərrüfat mövcud
olub.
Dağların sinəsində gözəl
torpaq örtüyünün,
otlaqların, gözəl
hava və su ehtiyatlarının olması ilboyu Xınalıqda kənd təsərrüfatının inkişaf
etdirilməsi üçün
imkanlar açır. Xınalıqlılar da dədə-babadan əsasən heyvandarlıqla,
ovçuluqla və müəyyən qədər
də əkinçiliklə
məşğul olublar.
Burada sənətkarlıq da müəyyən qədər
inkişaf edib. Xüsusilə dəmirçilik, xalçaçılıq əhalinin
sosial həyatında əhəmiyyətli yer tutur. Kəndə asfalt yolu çəkildikdən sonra
turizm də inkişaf etməkdədir.
Təmiz havası, ətirli bulaq suyu, özlərinin
əkib-becərdikləri nemətlər
burada yaşayan insanlara da saflıq
bəxş etmişdir. Buna görə
də Xınalıq
həm də uzunömürlülər məskəni
sayılır. Burada yaşı
yüzü ötmüş
və yüzü haqlamış insanlar çoxdur. Onlar ahıl çağlarında
da elin-obanın inkişafına kömək
etməyə çalışırlar.
Xınalıq açıq tarix-etnoqrafiya
muzeyidir
Xınalıqda kəndin müxtəlif inkişaf mərhələlərinə aid arxeoloji və etnoqrafik materiallar, xalçalar, gil və mis qablar, das kitabələr, kitablar və daha bir çox əsyalar var. Amma burada olan memarlıq abidələri arasında məscidlərin xüsusi yeri var. Pir Comərd və ya Əbu Müslüm məscidi Xınalığın ən qədim və əsas piri sayılır. Belə bir fikir var ki Xınalıqlılar İslam dinini ilk dəfə elə bu Pir Comərddə qəbul ediblər. Kənddə İslam dinini ilk yayan isə Əbu Müslüm olub. Cümə məscidi Xınalığın ən böyük tikililərindəndir. Kənddə Şeyx Salbuzbaba məscidi, Qəmik məscidi, Cabbar baba piri, Möhüc baba piri və şixsalburuz baba, Xıdır Nəbi piri və Qüllə pirləri vardır.
Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti yanında
Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin
İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyəsi əsasında səhifəni
hazırladı:
S.İsgəndəroğlu
Zaman.-2015.-1 sentyabr.-S.13.