Elbəyi Maqsudov - dilçi alim, vətənpərvər şair 60 yaşın işığında

MEHMET ŞIMŞEK,

Fevral ayının 16-da görkəmli dilçi alim, şair Elbəyi Sadıq oğlu Maqsudovun anadan olmasının 60 ili tamam olur.

Naxçıvan Dövlət Universitetinin kafedra müdiri, pedaqogika üzrə elmlər doktoru, professor Elbəyi Sadıq oğlu Maqsudov da XX əsr Azərbaycan pedaqoji fikrinin inkişafında böyük xidmətləri olan görkəmli alim, professor Əziz Əfəndizadənin layiqli davamçılarından biridir.

Elbəyi Sadıq oğlu Maqsudov 16 fevral 1955-ci ildə Naxçıvan Muxtar Respublikası Babək rayonunun sərhəd bölgəsində yerləşən Gərməçataq kəndində anadan olub. İbtidai təhsilini doğma kəndlərində, orta təhsilini isə Naxçıvan şəhərində başa vurub. İbtidai sinifdə oxuyarkən Azərbaycan dili müəllimi olmaq arzusu ilə yaşayıb. 1972-ci ildə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun Naxçıvan filialının qiyabi şöbəsinə daxil olub, həmin ildən də 17 yaşlı gənc məktəbdə müəllimə ciddi ehtiyac olduğu üçün doğma kəndlərində ana dilimizi öyrətməyə başlayıb. Kənd məktəbində işləyərkən Babək rayonu, Naxçıvan şəhəri və Bakıda keçirilən müxtəlif tədbirlərdə qabaqcıl, təcrübəli Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi kimi həmişə fəal iştirak edib.

“Azərbaycan dili və ədəbiyyatı tədrisi” jurnallarında maraqlı metodik məqalələrlə müntəzəm çıxışlar edib. 1980-1990-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında, eləcə də VIII Ümumittifaq pedaqoji mühazirələrində maraqlı çıxışları ilə fərqlənib. Bütün pedaqoji fəaliyyəti boyu qabaqcıl iş təcrübəsi ilə fərqlənən, dil tədrisi jurnallarında, bülleten və qəzetlərdə çıxışlar edən Elbəyi müəllim bir çox dilçi tədqiqatçılar kimi Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi, görkəmli metodist alim, pedaqoji elmlər doktoru, professor Əziz Əfəndizadənin diqqət və qayğısından da yayınmadı. Mərhum professor Ə. Əfəndizadənin təklifi ilə ucqar kənd müəllimi 1986-cı ildə Azərbaycan Elmi Tədqiqat Pedaqoji Elmlər İnstitutunun (indiki Azərbaycan Respublikası Təhsil Problemləri İnstitutunun) aspiranturasına daxil oldu. 1992-ci ildə “Azərbaycan dili dərslərində fənlərarası əlaqədən (rus dili fənni ilə) istifadənin imkanları və səmərəli yolları” mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək pedaqoji elmlər namizədi alimlik dərəcəsi aldı.

Metodist alim kimi bir neçə il Gərməçataq kənd orta məktəbində, Naxçıvan şəhərindəki “Xanım qızlar”, “Türk oğlanlar liseyi”ndə və 3 saylı rus məktəbində Azərbaycan dili və ədəbiyyatı müəllimi işləmişdir. Hələ orta məktəbdə işləyərkən namizədlik dissertasiyası müdafiə edən Elbəyi müəllim haqqında, onun elmi-pedaqoji fəaliyyəti barədə həmişə xoş sözlər, ürəkaçan fikirlər səslənib. Gərməçataq kəndindən Naxçıvan şəhərinə müəllim işləməyə gəlməsi heç də asan başa gəlməyib.

Məktəbə üç müəllim götürülməli idi. Bu yerlərə elan edilmiş müsabiqəyə 30-dan çox müəllim sənəd təqdim etmişdi. Bu müəllimlərin seçilməsi üçün müsabiqə komissiyası bir ay ərzində onların açıq dərslərini dinləmişdi. Komissiya ilə yanaşı, müsabiqəyə sənəd təqdim etmiş müəllimlərin özləri də bu açıq dərsləri dinləmişlər. Müsabiqə olduqca obyektiv və ciddi keçirilmiş, həmin müsabiqədə Elbəyi müəllimin komissiya və müsabiqə iştirakçıları tərəfindən dinlənilən bütün dərsləri əla qiymətləndirilmişdi.

1988-ci ildə VIII ümumittifaq pedaqoji mühazirələrində fəal iştirakına görə Babək rayonu Gərməçataq kənd orta məktəbinin müəllimi E. Maqsudov Azərbaycan Pedaqoji Cəmiyyətinin, SSRİ Təhsil Nazirliyi və Pedaqoji Elmlər Akademiyasının fəxri fərmanları ilə təltif olunub.

1989-cu ildən Naxçıvan şəhər 3 saylı rus məktəbində pedaqoji fəaliyyətə başlayan E.Maqsudovun qabaqcıl iş təcrübəsi, yüksək pedaqoji fəaliyyəti bir cox digər məktəb rəhbərlərinin də diqqətini cəlb etdi. O, Naxçıvan şəhər məktəblərinin rəhbərliyi tərəfindən ana dili dərslərini tədris etmək üçün təkliflər alırdı.

1994-cü ildə NDU-nun rektoru professor Qasım Hüseynov tərəfindən E. Maqsudov universitetə müəllim kimi dəvət olundu. Ali təhsil müəssisəsində fəaliyyətə başlayan Elbəyi müəllimi elə həmin il də Universitet Elmi Şurasının katibi seçdilər. Bu təcrübəli müəllim həm öz ixtisasının tədrisində, həm elmi şuraların təşkili və keçirilməsində, həm də ictimai işlərdə çox fəal iştirak edirdi. Onu da qeyd edim ki, öz ixtisasının ustadı olan təcrübəli müəllim kimi o, dəfələrlə NDU-da buraxılış imtahanları zamanı Dövlət İmtahan Komissiyasına sədrlik etmişdir.

Elbəyi Maqsudov Universitet Elmi Şurasınin katibi işlədiyi müddətdə tez-tez müxtəlif elmi konfranslara dəvətlər alır və maraqlı mövzularda çıxışlar edirdi.

SSRİ Təhsil Nazirliyi və Elmlər Akademiyasının, Türkiyə Cümhuriyyəti Kültür Bakanlığının, Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin, pedaqoji cəmiyyətlərin müxtəlif fəxri fərmanları ilə təltif olunmuşdur. O, 1984-cü ildən metodist müəllim kimi pedaqoji fəaliyyət göstərir.

“Azərbaycan və türk dilinin müqayısəli tədrisinin tələbələrin linqvistik təfəkkürünün inkişaf etdirilməsinə təsiri (ali məktəblərin filologiya fakültələrində)” adlı mövzuda namizədlik dissertasiyası müdafiə edib.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının qərarı ilə 2010-cu ildə ona pedaqogika ixtisası üzrə elmlər doktoru elmi dərəcəsi verilib.

O, Azərbaycan dilçiliyi tarixində ilk dəfə olaraq poetik-praktik qrammatika yaratmış, dilin bütün bölmələrini elmi, bədii və praktik sintezlə poetikləşdirmişdir.

“Poetik-praktik Azərbaycan dili” kitabı dövlət dilinin tətbiqi baxımından poetik dillə yazılmış ilk fundamental əsər kimi məktəblilər, abituriyentlər, müəllimlər və xaricdə yaşayan həmvətənlərimiz üçün əvəzedilməz mənbədir. Onun bu kitabı 2014-cü ildə Azərbaycan Respublikası Dövlət Mükafatı Komissiyasına təqdim olunmuşdur.

“Poetik-praktik Azərbaycan dili” kitabının 09 aprel 2012-ci il tarixdə keçirilən ilk təqdimatında akademik İsa Həbibbəyli öz fikrini belə açıqlamışdı: : “Mən deyərdim ki, “Poetik-praktik Azərbaycan dili” kitabı Elbəyi Maqsudovun yaratdığı dil abidəsidir. Ana dili abidəsidir, ana dili çırağıdır. İşıq saçır ana dilinə - bütövlükdə ana dilimizin mühitinə, incəliklərinə, dərinliyinə, zənginliyinə işıq saçır. Bu, çox böyük zəhmətin nəticəsidir. Azərbaycanda, eləcə də dünyada ana dili elminin qrammatikasını poetik dillə yaratmağa girişən adamlar, ümumiyyətlə, azdır və ya yoxdur.Dünyada barmaqla sayılacaq qədər azdır elmi poeziyaya gətirənlər. Bu, çox ciddi bir işdir. Mən bunu universitetimizin, dilçiliyimizin, metodikamızın ,bizim elmi mühitimizin böyük nailiyyəti hesab edirəm. Bu, Azərbaycan dili elmində böyük nailiyyətdir”.

Müntəzəm olaraq öz üzərində çalışan Elbəyi müəllim Azərbaycan dilinin tədrisi metodikası ilə bağlı maraqlı tədqiqatların müəllifidir. “Ana dili dərslərində dillərarası əlaqədən istifadənin ümumi məsələləri”, “XXI əsrin öyrənciləri üçün Azərbaycan dili və ədəbiyyatdan testlər”, “Azərbaycanca-türkcə, türkcə-azərbaycanca qarşılıqlı dilçilik terminləri lüğəti” , “Dillərarası əlaqə təliminin metodikası” ,”Dillərin müqayisəli tədrisi: imkanlar və vasitələr”, “Ürək bir dünyadır”, “Sözlər də insan kimidir”, “Azərbaycan dilinin Türkiyə türkcəsi ilə əlaqəli tədrisi üçün çalışmalar”, “Təmsillər”, “Poetik türkəçarələr”, “Azərbaycan dilinin tədqiqi və tədrisi məsələləri”,”Poetik-praktik Azərbaycan dili” kitablarının, “Cümlələrin söhbəti” adlı qrammatik poemanın,”Durğu işarələri” adlı birpərdəli mənzum pyesin və s. elmi-metodiki, bədii əsərlərin müəllifidir.

Elbəyi Sadiq 24 iyun 2002-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür.

2007-ci ildə “Azərbaycan Pespublikası qabaqcıl təhsil işçisi” döş nişanı ilə təltlif edilib.

Görkəmli alim müntəzəm olaraq beynəlxalq elmi tədbirlərdə çıxışlar edir.Türkiyə, Rusiya, İran, Özbəkistan və Pakistanda keçirilən qurultay, konfrans və simpoziumlarda ana dilinin tədrisi ilə bağlı elmi-metodik çıxışları yüksək səviyyədə qarşılanmışdır.

Elbəyi Maqsudov Pakistanda keçirilən Beynəlxalq Həzrət Sultan Bahu Konfransında da iştirak edib. Konfransdakı çıxışında E. Maqsudov deyib ki, Həzrət Sultan Bahu insanları dincliyə, sülh və mərhəmətə çağıran əsərlərində nəfsin tərbiyəsi vasitəsilə insan və cəmiyyətin kamilləşməsini, birlik və həmrəylik duyğularının dərinləşməsini qarşıya əsas məqsəd qoymuşdur. E. Maqsudov konfransda dahi Azərbaycan mütəfəkkirləri - Xaqani Şirvani, Nizami, Nəsimi, Şah İsmayıl Xətai və digər şəxsiyyətlərin sufilik düşüncələrini tərənnüm edən ölməz əsərləri ilə bəşəriyyətə mühüm töhfə verdiklərini də qeyd edib.

Müntəzəm olaraq öz üzərində çalışan, beynəlxalq və respublika miqyaslı elmi konfranslarda çıxış edən Elbəyi müəllim Azərbaycan dilinin tədrisi metodikası ilə bağlı maraqlı tədqiqatların müəllifidir. Onun 150-dən çox elmi məqaləsi, 15 kitabı və 4 proqramı (magistr və bakalavr hazırlığı üçün) nəşr edilmişdir.

Elbəyi Maqsudovun dərin məzmunlu, həzin, lirik şeirlərinə tanınmış bəstəkarlar musiqi bəstələmiş və müxtəlif dövlət tədbirlərində ifa edilmişdir. Bəstəkar Kamal Əhmədovun “Vətəndir”, “Anacan”,“Zəfər marşı”, Şəmsəddin Qasımovun “Ata”, Nazim Quliyevin “Naxçıvanlılar”, Əqidə Ələkbərovanın “Həbibə” və s. mahnıları belə uğurlu əsərlərdəndir

Naxçıvan Dövlət Universiteti Elmi Şurasının 17 yanvar 2008-ci il tarixli qərarı ilə “Fənlərin tədrisi metodikası “ kafedrasının müdiri, pedaqogika üzrə elmlər doktoru Elbəyi Sadıq oğlu Maqsudova 2007-ci ildəki elmi nailiyyətlərinə görə “İlin alimi” fəxri adı, 2014-cü ildə isə Azərbaycan Pespublikasının Prezidenti yanında Ali Attestasiya Komissiyasının qərarı ilə ona professor elmi adı verilmişdir.

E.Maqsudov 10-dan çox doktorant və dissertanta elmi rəhbərlik edir.

Metodist, dilçı alim, pedaqoq-şair Elbəyi Maqsudovu 60 illik yubileyi münasibətilə təbrik edir, ona yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzulayırıq.

Mehmet Şimşek

Zaman.-2015.-7 fevral.-S.11.