“Keyfiyyətli qida məhsullarının
istehsalı bazarlarda uğur
əldə etməyin əsas şərtidir”
ELVIN ƏLIYEV,
Günümüzün ən aktual mövzularından biri, heç şübhəsiz
ki, qida təhlükəsizliyi ilə
bağlıdır. Biz də bu mövzuda
ətraflı məlumat
almaq məqsədilə
Keyfiyyət Assossasiyasının
rəhbəri Samir Novruzlu ilə söhbətləşdik.
- Son illərdə
istər insanlar arasında, istərsə də mətbuatda “qida təhlükəsizliyi”
haqqında çox danışılır. Sizcə, nədir
bu qida təhlükəsizliyi?
İnsanların həyatındaki önəmi nədən ibarətdir?
- Qida təhlükəsizliyi
dedikdə, istehlakçı
üçün qida məhsullarının əlçatanlığı
- istehlak bazarında qida məhsullarının
fiziki mövcudluğu
və istehlakçının
öz tələbatını
ödəməsi üçün
həmin qida məhsullarını almaq,
əldə etmək imkanı başa düşülür. Yəni, qida
təhlükəsizliyi istehlak
bazarındakı miqdarı
və istehlakçının
alıcılıq qabiliyyətinin
vəhdəti ilə səciyyələnir. Qida təhlükəsizliyi
dedikdə, hər hansı bir qida məhsulunun insan sağlamlığı
üçün zərərli
olan bioloji, kimyəvi və fiziki təhlükəli faktorlardan azad olması nəzərdə
tutulur.
Qida təhlükəsizliyi
hər hansı bir qida məhsulunun
insan, heyvan və ətraf mühit sağlamlığı
üçün təhlükə
mənbəyi olmaq ehtimalından azad olmasıdır. Qida təhlükəsizliyi - sağlamlıq üçün
fəsadlar yarada biləcək təhlükəli
faktorların qida məhsullarının tərkibində
qalmaq, sonradan yaranmaq və ya sonradan qida
məhsullarının tərkibinə
daxil olmaq ehtimalının istisnası
deməkdir. Hər hansı
bir qida məhsulunda təhlükəli
faktorların yer alması ehtimalı məhsulun istehlakçıya
çatanadək keçdiyi
istənilən mərhələdə
yarana bilər.
Məhsul xammalının istehsalı
və saxlanması, xammalın daşınması,
emalı və qablaşdırılması, hazır
məhsulun saxlanması
və daşınması,
ticarət və ictimai-iaşə obyektlərində
məhsulun saxlanması
mərhələlərinin istənilən birində onun təhlükəli faktorlarla təmasda olmaq və ya
yoluxmaq, bu faktorların məhsulun tərkibinə düşmək
ehtimalı istisna deyildir.
Ona görə
də qida təhlükəsizliyinin etibarlı
təmin edilməsi üçün elə idarəetmə sistemi seçilməlidir ki, bu, məhsulun keçdiyi bütün mərhələləri əhatə
etmiş olsun.
Yəni qida təhlükəsizliyinin
idarəetmə mexanizmi
qida məhsulunun istehsalından başlamış
istehlakçıya çatdırılana
qədər keçdiyi
bütün mərhələləri
əhatə etməli
və vahid sistem halında fəaliyyət göstərməlidir. Göstərilən mərhələlərdən hər
hansı birində müvafiq monitorinq sistemi yetərincə həyata keçirilməzsə,
ümumi sistemin səmərəliliyini təmin
etmək mümkün
olmayacaqdır. Təcrübə göstərir ki, təhlükəli qida məhsullarına qarşı
mübarizə tədbirlərinin
ancaq istehlak bazarlarında həyata keçirilməsi, yəni
artıq istehlak bazarına daxil olmuş hazır məhsulun təhlükəsizliyinin
təmin edilməsi üçün həyata
keçirilən tədbirlər
bir o qədər də səmərəli olmamış və qida təhlükəsizliyinin
idarə edilməsi mexanizmi kimi özünü doğrultmamışdır.
Qida təhlükəsizliyinin etibarlı
təminatı kompleks
yanaşma tələb
edir və istehlak bazarında hazır məhsula nəzarət etməkdənsə,
qida məhsulları istehsal zəncirinin bütün mərhələlərində
məhsulun zərərsizliyini
şərtləndirən qida
təhlükəsizliyinin idarə
edilməsi mexanizmlərinin
yaradılmasını və
tətbiqini zəruri edir.
- Beynəlxalq standartların tələblərinə
görə, müəssisələrdə
qida təhlükəsizliyinə
necə nail olmaq mümkündür?
- Hazırda dünyada qida təhlükəsizliyinin
idarə edilməsi üçün ən çox istifadə olunan sistem HACCP (Hazard
Analysis and Critical Control Point - Təhlükələrin
Analizi və Kritik Nəzarət Nöqtələri) sistemidir
və bu, qida təhlükəsizliyinin
idarə edilməsi üçün mühüm
əhəmiyyət kəsb
edən, təhlükəli
faktorların eyniləşdirilməsi,
qiymətləndirilməsi və
onlara nəzarət mexanizmidir. Təhlükəli
faktor - insan sağlamlığı üçün
təhlükə mənbəyi
olub, ərzaq məhsullarında yer alan bioloji,
kimyəvi və fiziki agent və ya ərzaq məhsulunun
vəziyyətidir. Kritik nəzarət
nöqtəsi isə təhlükəli faktorun
qarşısını almaq,
aradan götürmək
və ya onu məqbul həddə salmaq üçün nəzarətin
zəruri olduğu istehsal zəncirinin mərhələsidir.
HACCP müasir dövrdə
qida təhlükəsizliyinin
idarə edilməsi üçün istifadə
edilən ən səmərəli sistem hesab edilir. Bir neçə
beynəlxalq təşkilat
bu sistemi beynəlxalq statuslu standart kimi qəbul
etmiş və qida təhlükəsizliyinin
idarə edilməsi üzrə texniki-normativ qaydalar hazırlanmışdır.
Beynəlxalq Standartlaşdırma Təşkilatı (ISO) HACCP sistemini
ISO 22000:2005 “Qida təhlükəsizliyini
idarəetmə sistemləri.
Qida zəncirində iştirak
edən bütün təşkilatlara olan tələblər” adlı
beynəlxalq statuslu standart kimi qəbul
etmişdir. Bir çox
ölkələr bu standartı milliləşdirmiş
və özlərinin
standartlar bazasına daxil etmişlər.
Qida təhlükəsizliyini idarəetmə
sistemi qida zənciri boyunca qida məhsullarının
yaradılmasından tutmuş
onun yeməkdə son istifadəsinə qədər
qida təhlükəsizliyinin
təmin edilməsinə
imkan verən hamı tərəfindən
qəbul olunmuş aşağıdakı əsas
elementləri özündə
əks etdirir:
- interaktiv informasiya
mübadiləsi;
- idarəetmə sistemi;
- ilkin vacib
şərtlər proqramı;
- HACCP prinsipləri;
- ISO 22000
standartın tətbiqi
müəssisələrə aşağıdakı faydaları
təmin edə bilər:
- texnoloji prosesin
bütün mərhələlərində
qida məhsullarının
təhlükəsizlik parametrlərini
əhatə edən sistemli yanaşmaya nail olunması;
- önləyici tədbirlərdən istifadə
edilməsi;
- qida təhlükəsizliyinə
təsir göstərən
faktorlara nəzarət
edilməsi;
- qida təhlükəsizliyinin
təmin edilməsi üzrə səlahiyyətlərin
müəyyən edilməsi;
- ümumi istehsalda
itkilərin və zay məhsulun payının azaldılması;
- ISO 9001 və HACCP ilə inteqrasiya üçün
əlavə imkanların
yaranması;
- istehsal edilən
məhsula istehlakçılar
tərəfindən etibarın
artması;
- yeni satış
bazarlarına çıxış
imkanlarının artması;
- istehsal edilən
məhsulun rəqabət
qabiliyyətinin artması;
- investisiya baxımından
təşkilatın cəlbediciliyinin
artması;
- təhlükəsiz və keyfiyyətli məhsul istehsal edən təşkilat imicinin formalaşması.
- Sizin fikrinizcə, respublikamızda qida məhsullarının keyfiyyətinin
və təhlükəsizliyinin
təmin edilməsi üçün hansı tədbirlər görülməlidir?
- Müasir dövrün iqtisadi proseslərinin təhlili və inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi
əyani şəkildə
sübut edir ki, yalnız keyfiyyətli qida məhsullarının istehsalı
və istər daxili, istərsə də xarici bazarlarda uğur əldə etmək üçün əsas şərtdir. Bu səbəbdən
keyfiyyət həm dövlətin, həm istehsalçının, həm
də istehlakçının
başlıca marağıdır.
Dövlət üçün keyfiyyət
xalqın həyat səviyyəsinin yüksəldilməsi,
iqtisadiyyatın sağlamlığı
və vətəndaşların
təhlükəsizliyi, ekoloji
əmin-amanlıq, milli
malların rəqabətə
davamlı olmasıdır.
Qida sənayesi
respublikanın istehsal
potensialının artırılmasında,
iqtisadiyyatın intensiv
inkişaf yoluna keçirilməsində, iqtisadiyyatın
bütün sahələrinin
fəaliyyətinin səmərəliliyinin
yüksəldilməsində aparıcı rol oynayır. Qida məhsulları bazarının
normal və səmərəli
fəaliyyətinin təşkili
məqsədilə bazar
infrastrukturunun inkişaf
etdirilməsi və genişləndirlməsi, strateji
mallar bazarına dövlət nəzarətinin
gücləndirilməsi, bəzi
növ strateji məhsulların istehsal-emal
və ixracı üçün stimullaşdırıcı
tədbirlərin həyata
keçirilməsi, strateji
mallar bazarının səmərəli fəaliyyətinə
şərait yaradan ictimai mühitin təmin edilməsi, bu sahədə qanunvericilik bazasının
təkmilləşdirilməsi lazımdir.
Elvin Əliyev
Zaman.-2015.-9 iyun.-S.6.