Sənət beşiyi Lahıc və lahiclar

Dağlar qoynunda yerləşən İsmayıllı rayonunun 109 yaşayış məntəqəsi var. Onlardan biri şəhər (İsmayıllı), ikisi şəhər tipli qəsəbə (Lahıc, Basqal), yüz altısı isə kənddir.

Rayon ərazisində müxtəlif azsaylı xalqların, etnik qrupların nümayəndələri - ləzgilər, ruslar (malakanlar), ukraynalılar, yəhudilər, lahıclar, qədim albanların nəslindən olan hapıtlar yaşayırlar. Məşhur olan İvanovka kəndində vaxtilə Rusiyadan bu diyara köçüb gəlmiş malakanlar nəslinin davamçıları da bu yeri özlərinə doğma torpaq sayırlar. Bu xalqlar əsrlərdir ki, mehriban şəraitdə yaşayırlar. Bu yerlərin sakinləri - əməksevər insanlar öz qədim ənənələrini və mədəniyyətlərini qoruyub saxlayıblar.

Girdimançayın sahilində, dəniz səviyyəsindən 1200 metr yüksəklikdə yerləşən Lahıc qəsəbəsi nəinki ölkəmizdə, eləcə də dünyada məşhurdur. Dağlar qoynundakı bu yaşayış məskəni ölkəmizin qədim sənətkarlıq mərkəzlərindən biri kimi tanınır. Burada misdən döymə üsulu ilə hazırlanan silahlar və qablar Lahıcı məşhurlaşdırıb. Uzun illər yerli ustaların düzəltdikləri qablar və silahlar bütün Qafqazda və yaxın Şərqdə çox həvəslə alınıb. Lahıc bu gün də çoxsaylı sənət ocağı kimi inkişaf edir və yaşayır. Tolerantlığın ən gözəl mərkəzlərindən olan Lahıc bu günlər turistlər üçün ən gəzməli və görməli yerlərdən biri hesab olunur.

Lahıc Namazgah bulağından başlanır

Namazgah bulağının ətirli, dodaq donduran suyu yayda şəhərin ürək təntidən istisindən baş görüb bu dağlara gələnlərin canına məlhəmdir. Bir qurtumu adamın canındakı ağrı-acını, göynərtini dağıdır, qollarına qüvvət, gözlərinə işıq verir.

Bulağın üstü qonaqla dolu idi. Lahıca gedənlər bulağı suyundan içir, əl-üzlərini yuyur sərinləyirdilər. Şəhərə doğru gedənlər isə qablarını bulaq suyu ilə doldurub maşına yığırdılar.

Kənara çəkilib növbə gözləməli olduq. Geri dönüb üzbəüz dağlara baxdıq. Girdimançayın yatağından dağların sinəsi ilə üzü yuxarılara dolama-dolama qalxan yollar cığırlar kimi görünürdü. Vaxtı ilə Lahıcın yolu da bu yerlərdən keçib. Bəzi döngələrdə daşlardan hörülmüş yerlər indi də durur. Bir anlığı bu təhlükəli yolda qış gecəsində yüklü qatırla yol gedən soydaşımızı göz önünənə gətirirəm: bədənimiz üçüyür.

Tariximizi neçə-neçə səhifəsini sinəsində yaşadan, bulaqların suyunu çəkib arana aparan Girdiman çayının yatağına baxırıq. Çayın yatağında sal daşlar ağara-ağara qalıb...

Ovuclarımızı qoşalayıb bulağın gözünə tutduk. Sərin sudan doyunca içdik. Qəlbimizdən bu sözlər qopdu: - Suyun həmişə gur olsun, Namazgah bulağı!

Alim sözü...

Professor Nizami Cəfərov yazır: “Məlumdur ki, bütün xalqlar kimi, Azərbaycan xalqı da müxtəlif soy birləşmələrindən - həm yerli, həm də bu əraziyə gəlmiş, yaxud zorla köçürülmüş tayfaların, etnik qrupların getdikcə bir-birinə yaxınlaşması, qovuşub qarışması nəticəsində təşəkkül tapmışdır. Türk etnosunun qədimliyi və üstünlüyü nəticəsində Azərbaycan dili ümumxalq danışıq, ünsiyyət, mədəniyyət, tərəqqiş dili kimi formalaşmışdır. Azərbaycan torpağının ululuğu, müqəddəsliyi, şirinliyidir ki, o neçə-neçə milli-etnik mənşəli insanlar olmuş, onların ( ruslar, yəhudilər,gürcülər, tatarlar,ləzgilər, avarlar, saxurlar, talışlar, tatlar və b.) yüzilliklər keçsə belə, dillərini, adət-ənənələrinin qorunub saxlanmasına imkan vermişdir. Lahıclar da bu qəbildəndir”.

Vaxtilə Lahıcda 127 növ sənət inkişaf etdirilib

Dağların əhatəsində yerləşən Lahıc çoxsaylı təbii fəlakətlərə məruz qalıb, böyük çətinliklər görüb, lakin öz varlığını, özünəməxsusluğunu qoruyub saxlayıb. Tarixçilərimiz yazırlar ki, Lahıc yeni Alban sülaləsinin əsasını qoymuş Mehran tərəfindən VI əsrin axırları, VII əsrin əvvəllərində tikilib. Allah Manaf müəllimə rəhmət eləsin! Bu torpağın yetirməsi olan gözəl yazıçı-alim Manaf Süleymanov “Azərbaycan diyarı: Lahıc (etnoqrafik bədii lövhələr”) əsərində yazır: “XIX əsrin ortalarında Lahıcda 200-dən çox sənətkarlıq emalatxanası olmuşdur. Lahıc ustaları odlu (tüfəng, müxtəlif tipli tapançalar) və soyuq (xəncər, behbud, qılınc, bıçaq və s. ) silahları da yüksək sənətkarlıqla düzəltmişlər. Bu silahlar ornamentlərlə bəzədilir, onlara sənətkarların möhürü vurulurdu. XIX əsrin birinci yarısında Lahıc ustalarının təcrübəsindən Rusiyanın İjevsk silah zavodunda istifadə edilmişdi.

Ümumiyyətlə, Lahıcda 127 növ sənət (dabbaqlıq, çəkməçilik, papaqçılıq, sərraclıq, dəmirçilik, həkkaklıq, qalayçılıq, dulusçuluq, dərzilik, xalçaçılıq, bənnalıq və s.) inkişaf etmişdi. Bir sözlə, Azərbaycanda metal və xalq sənətkarlığının inkişafında Lahıcın xüsusi yeri vardır. Bu ərazi həm də tarixi abidələrlə zəngindir. Ona görə də Lahıc muzey-qoruğa çevrilmişdir”.

Bazar meydanı Lahıcın baş qapısı sayılır

Lahıca həm ticarət-həm ziyarət üçün gələnlər burada qarşılanır, buradan da yola salınırlar. Qəsəbənin mərkəzi küçəsi də elə bu meydandan baş alıb gedir. Buna görə də Bazar meydanı çox vaxt gur, səs-küylü olur. İsmayıllı rayonundakı Lahıc Tarix-Mədəniyyət Qoruğu 1980-ci ildə təşkil olunub. Qərara əsasən qoruğun ərazisi 80 hektar müəyyən edilib. Bu illər ərzində Lahıcda onun problemlərinin həlli istiqamətində çox iş görülüb. Lakin həlli vacib məsələlər bu gün də var. Qoruq təşkil olunanda tarixi abidələrin sayı 64 olub. Hazırda onların sayı 100-dən çoxdur. Əsas abidələr 5 məscid, 5 hamam, 2 körpü, 1 su dəyirmanı, 12 asma bulaq və XV əsrə aid daş kanallizasiyadan (kürəbənddən) ibarətdir. Qalanlar isə yaşayış evləri, kitabələr, sərdabələrdir. Onda məscidlər də pis vəziyyətdə olub. Məscidlərdən ikisi layiqincə təmir olunaraq istifadəyə verilib. Amma bu gün də qəsəbədə bir çox abidə və küçələrin təmirə ehtiyacı var.

Bu yurda istər hər tərəfin çağladığı, yaşıl dona büründüyü günlərdə gəl, istərsə də xəzanında, yaxud ağ örpəyə büründüyü vaxtda - Lahıcdan xoş xatirələrlə ayrılacaqsan. Çünki qədim mədəniyyət mərkəzi olan bu qəsəbədə həmişə gəzib-görməli, görüb-götürməli və yaxşı istirahət etməli ünvan az deyil. Təbiətin heyranedici guşələri ilə yanaşı, əsrləri arxada qoymuş tarixi-mədəni abidələr, daş döşənmiş küçələr, dəmirçi və misgər emalatxanalarından gələn çəkic səsləri qonaqlara unudulmaz anlar yaşadır. Sərhədi artıq Lahıca qovuşmuş Girdiman çayının haçansa bu yerdə gözəl bir şəhəri yuyub apararaq nağıla çevirməsi haqda ağsaqqalların söylədikləri rəvayəti ilk dəfə eşidənlərin qəlbində isə təəssüf hissi baş qaldırır.

“Lahıcı müasir turizm mərkəzinə çevirə bilsək...”

Özünəməxsus memarlıq üslubu və adət-ənənəsi olan “dağların daş nağılı” - Lahıcın məhəllələrini gəzib-dolaşdıqca onun qonaqpərvər insanlarının şücaətinə, doğma yurda sevgisinə heyran olursan. Son illər respublikamıza gələn qonaq və turistlərin bir çoxu bu yurdu görməyə can atır. Bu gün Lahıcın tanıdılması, təbliği və sosial-iqtisadi inkişafının yüksəldilməsində dövlət qurumları ilə yanaşı, özəl “Lahıctur” Turizm İnformasiya Mərkəzi də əhəmiyyətli işlər görür. Qurumun təsisçisi və rəhbəri Dadaş Əliyevdir. O, Lahıc qəsəbə orta məktəbinin müəllimidir. Dadaş müəllimlə söhbətimiz də əsasən Lahıcın bugünkü durumu, qəsəbənin inkişafına kömək edə biləcək məsələlər və yerin turizm imkanları barədə oldu.

Dadaş müəllim bu barədə dedi: - Lahıcın zəngin mədəniyyəti və təbii qaynaqları var. Vaxtilə sənətkarlarımızın şöhrəti dünyaya yayılıb. Bu gün də respublikamızda, hətta bəzi xarici ölkələrdə insanlar buraya can atırlar. Lahıcın yayı sərin, qışı mülayim keçir. Günəşli günlərin sayı 300-dən çoxdur. Saydıqlarımız sübut edir ki, Lahıcın yaxşı turizm imkanları var. Bu isə həm qəsəbənin problemlərini aradan qaldırmağa, həm də sakinlərin gün-güzəranının yaxşılaşmasına kömək edə bilər. Deməli, Lahıcın sosial-iqtisadi inkişafı üçün imkanlar mövcuddur, qalır onu reallaşdırmaq. Düşüncəmə görə, bu istiqamətdə əsas işlərdən biri Lahıcı təbliğ etmək, sərmayəçiləri buraya cəlb etmək, turist axınını gücləndirməkdir. Turizm İnformasiya Mərkəzini qurmaqda məqsədimiz də bu işə kömək etmək olub. Qonaqlarımız həmişə əsasən yoldan şikayət edirdilər. Şükürlər olsun ki, artıq bu problem öz həllini tapmaqdadır. Əgər Lahıcı müasir turizm mərkəzinə çevirə bilsək, yerli əhalinin dolanışığı da yaxşılaşar, sənətkarlıq daha da inkişaf edər. Bir sözlə, qədim Lahıc yenidən çiçəklənər.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyəsi əsasında səhifəni hazırladı: Səməd Məlikzadə

Zaman.-2015.-11 iyun.-S.13.