Öz ölkələrindən Azərbaycana pənah gətirən molokanlar (1)

XƏYALƏ SADIQOVA ,

Azərbaycanda ayrıca icmalar halında yaşayan molokanlar əsasən Bakı, Sumqayıt, Quba, İsmayıllı və Gədəbəy bölgələrində məskunlaşıblar.

Bu etnik qrup öz dini inanclarını, adət-ənənələrini və dillərini qoruyub saxlamaqla yanaşı, həm də yerli xalqla da dostluq münasibətlərini qoruyub saxlayırlar. Molokanlar digər xristianlarla müqayisədə öz inanclarında qatıdırlar və yeni yaranan təriqətlərin davamçıları ilə müqayisədə onlar təbliğata meyilli deyillər. Molokanlar Bibliyanı öz inanclarının yeganə mənbəyi olaraq qəbul edirlər və oradakı kəlamları sərbəst şəkildə izah etmələrinə baxmayaraq mütəxəssislər bəzən onları həddindən artıq təhrif etdiklərini bildirirlər.

XX əsrin sonunu əsasən sosializmin süqutu nəticəsində, dünyanın mövcud siyasi xəritəsinin dəyişməsi, eyni zamanda, ictimai həyatın müxtəlif sahələri ilə bağlı bir sıra qlobal problemlərin yaranması və gərginləşməsi ilə səciyyələndirmək olar. İqtisadi, ekoloji və demoqrafik problemlərlə yanaşı, əxlaqi-etik dəyərlərə lazımi diqqət yetirilməməsi nəticəsində mənəviyyat problemləri də kəskinləşmişdir. Bundan başqa, dünya dinləri arasında mövcud fərqlərə əsaslanan “sivilizasiyaların toqquşması” nəzəriyyəsi meydana çıxmış və öz tərəfdarlarını tapmışdır. Bəzi separatçı qruplaşmalar bir çox hallarda öz fəaliyyətlərinə bəraət qazandırmaq məqsədilə dini amildən istifadə edirlər. Belə bir şəraitdə bəşər sivilizasiyanın müxtəlif mədəniyyətlərinin qorunması üçün dinlər və mədəniyyətlər arasında dialoqun yaranması böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu baxımdan tolerantlıq və dözümlülük ənənələri zəngin olan ölkə və regionların təcrübəsi nümunə ola bilər. Azərbaycan bir çox millətlərin və dini konfessiyaların dinc yanaşı yaşamasının unikal nümunəsidir. Bu ənənənin kökləri tarixin dərinliklərinə gedib çıxır. Tarixçilər bildirirlər ki, Babil hökmdarı II Novuxodonosurun (e. ə. 586 il) Yerusəlimi zəbt etməsi nəticəsində talan olmuş İudeya çarlığından qaçan yəhudi köçkünləri Azərbaycan torpağında özlərinə sığınacaq tapmışdılar. Tarixi mənbələrə əsasən, o vaxtlar Babildə 40 minə qədər əsir var idi. Eramızın birinci yüzilliyinin ortalarında xristianlığın ilk ardıcılları Azərbaycana sığınmış və sonradan burada yaranan Alban kilsəsinin əsasını qoymuşdular. İslamın Azərbaycana gəlişi ilə də dini dözümlülük ənənələri daha da möhkəmlənmişdir. Tarixçilərin fikrinə görə, VII-VIII əsrlərdə müsəlmanlar yəhudilik, xristianlıq və zərdüştiliyin tərəfdarlarına qarşı ehtiram və dözümlülük göstəriblər. Azərbaycan ərazisində yaşayan çoxsaylı etnik və dini qruplar arasında möhkəm əlaqələrin formalaşmasında məhz tolerantlıq amili böyük rol oynamışdır. Tarixə nəzər salsaq Azərbaycanda yaşayan xalqların nəhəng dövlətlərdən asılı vəziyyətə düşdüyünə və vəziyyətdən asılı olmayaraq onların bir-birlərilə yaxınlıq etməsinə şərait yaratmışdır.

Molokanların sürgün olunmalarına səbəb...

Coğrafi baxımdan Avropa və Asiyanın kəsişməsində yerləşən Azərbaycan tarixən müxtəlif sivilizasiyaların mərkəzi olmuşdur. Zəngin təbiəti və yaşayış üçün əlverişli olması hələ qədim zamanlardan bura müxtəlif etnik qrupları cəlb etmişdir. Bununla yanaşı, xalqların köçü, sürgünlər və siyasi hadisələr də məskunlaşmada mühüm rol oynamışdır. İstər qədim, istərsə də müasir dövrdə bu torpaqlarda müxtəlif etnik qrupların yaşamasına və dini cərəyanların mövcudluğuna baxmayaraq Azərbaycanda indiyə qədər heç bir münaqişə baş verməyib. Bütün bunlar ölkədə tolerantlığın siyasi səviyyədə qorunduğunun bir sübutudur.

Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi Azərbaycanda yaşayan etnik qruplar buraya müxtəlif dövrlərdə köç ediblər. Bunlardan kürdlər, udilər, yəhudilər, tat, avar, talış, molokanları və s. misal göstərmək mümkündür. Bu dəfə yazımızda molokan etnik qrupundan bəhs edəcəyik. Əsasən XVIII əsrin ikinci yarısında Rusiyada yaranan molokanlar xristian dininin pravoslav qolunun sektalarından birinə aiddirlər. Onlar pravoslav kilsəsinə və keşişlərə qarşı çıxır, ibadət mərasimlərini öz evlərində keçirdikləri üçün Rusiyanın hakim qüvvələri tərəfindən 1820-ci ildə Cənubi Qafqaza və Krıma, 1870-ci illərdə isə Sibir və Qars vilayətlərinə köçürülürlər. Onlar məskunlaşdıqları ərazilərdə molokan icması qurur və qocalar arasından seçilmiş bir nəfər həmin icmaya rəhbərlik edir.

Molokanların aktivləşmə dövrü

Molokanların əsası XVIII əsrdə Semyon Uklein adlı kəndli tərəfindən qoyulub. Belə ki, o, əvvəllər pravoslav olsa da sonradan özünün xüsusi dərnəyini yaradır və təbliğat üçün 70 nəfər ardıcıllarını toplayaraq Tambov bölgəsində fəaliyyətlərə başlayır. Polis tərəfindən həbs olunan yeni təriqətin təmsilçiləri yenidən pravoslav dininə qayıtdıqlarını bildirərək azadlığa çıxırlar. Uklein isə cəzalandırılması üçün rahiblərin ixtiyarına verilir. Lakin o da qurtuluş yolunun ancaq pravoslav dinində olduğunu söyləyərək ruhanilərdən yaxa qurtarmağı bacarır. Bundan sonra Uklein daha siyasətçil yol seçərək təbliğatını gizli aparmağa qərar verir. O, Tambov, Voronej, Saratov, Yekaterinoslav, Həştərxan quberniyalarına, Don Ordusu torpaqlarına və Qafqaza səyahət edir. Rusiya imperiyasında hakimiyyətə gələn I Aleksandrın təriqətçilərə qarşı tolerant yanaşması onların daha da aktivləşməsinə və öz mövqelərini möhkəmləndirməsinə şərait yaratdı.

Daha sonra hakimiyyətə gələn I Nikolay onları sıxışdırmağa başlayır və nəticə olaraq molokanların yaşaması üçün onların Qafqaza köçürülməsi haqda qərar qəbul edirlər. Azərbaycanda ayrıca icmalar halında yaşayan molokanlar əsasən Bakı, Sumqayıt, Quba, İsmayıllı və Gədəbəy bölgələrində məskunlaşıblar. Bu etnik qrup öz dini inanclarını, adət-ənənələrini və dillərini qoruyub saxlamaqla yanaşı, həm də yerli xalqla da dostluq münasibətlərini qoruyub saxlayırlar. Molokanlar digər xristianlarla müqayisədə öz inanclarında qatıdırlar və yeni yaranan təriqətlərin davamçıları ilə müqayisədə onlar təbliğata meyilli deyillər.

Molokanlar Bibliyanı öz inanclarının yeganə mənbəyi olaraq qəbul edirlər və oradakı kəlamları sərbəst şəkildə izah etmələrinə baxmayaraq mütəxəssislər bəzən onları həddindən artıq təhrif etdiklərini bildirirlər. Lakin onlar yalnız özlərini əsl dindar hesab edir, heç bir dini hekayəti və kilsə qərarlarını qəbul etmirlər. Onlar kilsədə xüsusi səlahiyyətlərə malik şəxslərin iyerarxiyasını rədd edirlər. Molokanlar ibadət üçün kilsəyə getmirlər və özlərinin “Dini qaydalar” adlı kitablarında qeyd olunan qaydaları əsas götürürlər. Onlar Allaha ancaq ruhi etiqadı qəbul edir və bütün pravoslav dini ayinlərini rədd edirlər.

Davamı növbəti sayımızda

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyəsi əsasında səhifəni hazırladı:

Xəyalə Sadıqova

Zaman.-2015.-30 mart.-S.13.