Azərbaycanda yaşayan
xalqlar milli dəyərlərinə
sadiq olublar
Əvvəli ötən sayımızda
Ölkədə məqsədyönlü şəkildə xristianlığı
yaymaq konturları ilə çıxış
edən Rusiya, Qafqazda pravoslavlığı
yayan “Osetin komissiyası”nın fəaliyyəti ilə kifayətlənməyib, 1829-cu ildə
“Qafqazda pravoslavlığı
yayan cəmiyyəti” təsis edir. Və bu qurum 1860-cı ildə fəaliyyətə
başlayır. Xristianlığı ölkədə yayarkən,
mütləqiyyət nəzər-diqqəti
şimal-qərb torpaqlarına
yönəldir və
Alban kilsə tarixi abidələrinin mövcud
olduğu ərazilərdə
xristianlaşdırma siyasətinin
uğurlu nəticələrlə
sonuclanması qənaətinə
gəlir. “Qafqazda pravoslavlığı
yayan cəmiyyəti”n
fəaliyyəti nəticəsində
Zaqatala dairəsində
kilsələr tikilməyə
başlayır və
XIX əsrin ilk illərində
ildə 20 minə qədər alban-ingiloy zorxoş xaç suyuna salınır. Əhali mütləqiyyətin apardığı
xristianlaşdırma siyasəti
ilə barışmır
və 1863-cü ildə
Zaqatalada üsyan başlayır və bu üsyanın əsas səbəblərindən
biri məhz xristianlaşdırma siyasəti
olur. Bölgədə sosial-siyasi durumu
sabitləşdirmək məqsədi
ilə Qafqaz Canişinliyi “xristianlığı
qəbul etmişlərə
yenidən İslam dininə qayıtmağa icazə verir”. Nəticədə, bir-neçə
il ərzində
Zaqatala dairəsində
7 məhəllə kilsəsi,
o cümlədən Balakən
kilsəsi bağlanılir.
Beləliklə, Rusiya imperiyasının
Azərbaycan torpaqlarında
apardığı xristianlaşdırma
siyasəti mütləqiyyətin
gözlədiyi nəticəni
vermir və bunun əsas səbəbi Azərbaycan xalqının İslam dininə olan bağlılığı olur.
Bununla belə mütləqiyyət
sonrakı illərdə
də xristianlaşdırma
siyasətini davam etdirilir və bu konturda “Qafqazda
pravoslavlığı yayan
cəmiyyət” öz
xidmətini göstərir,
ölkə quberniyalarında
pravoslav kilsələri
salınır. Xristian kilsələrinin
sürətlə salınması,
xüsusən Bakı
şəhərində özünü
daha qabarıq şəkildə göstərir.
Burada xristian abidələrinin salınması rus xristian əhalinin etiqadı üçün
şəraitin yaranması
məqsədini də
güdürdü. Belə
ki, neft kapitalının sıçrayışlı
inkişafı şəhərdə
demoqrafik “partlayış”a səbəbə olur. Və 1913-cü il məlumatına
görə, 214.672 nəfərlik
Bakı əhalisi içərisində birinci
yeri ruslar, 76.228 nəfərlə tutur. Bu ilin göstəricilərinə
görə şəhərdə
17 pravoslav xristian kilsəsi fəaliyyət göstərirdi. Beləliklə, Rusiya imperiyasının işğalı nəticəsində
köhnə Bakının
Şərq mədəniyyəti
ilə Avropa mədəniyyətinin çulğalaması
prosesi mərhələsi
başlanmışdı.
Ruslaşdırma siyasəti
Xristianlaşdırma siyasəti ilə paralel olaraq, mütləqiyyət
Şimali Azərbaycana
Rusiya imperiyasının
mərkəzi quberniyalarından
rus əhalisini də köçürürdü
ki, məqsəd ölkənin köklü
əhalisini, azərbaycanlıları,
assimilyasiyaya uğratmaq,
bu müsəlman torpaqlarını imperiya çərçivəsində “əritmək” idi. Ruslaşdırma siyasətini
XIX əsrin birinci otuzilliyindən aparan mütləqiyyət, Rusiya
dövlətçiliyi üçün
təhlükə amili
kimi qəbul edən rus təriqətçilərini
Şimali Azərbaycana
köçürsə də,
lakin XIX əsrin üçüncü otuzilliyindən
etibarən pravoslavlığın
yayılmasında rus təriqətçilərinin deyil,
rus pravoslav əhalisinin önəmli rol oynadığını
əsas götürüb,
pravoslav rusların bölgəyə köçürülməsinə
üstünlük verir.
Nəticədə 1912-ci il üçün Bakı quberniyasında 60,
Yelizavetpol quberniyasında
isə 29 rus pravoslav məskənləri
salınır. Mütləqiyyətin devrilməsi ərəfəsində
Şimali Azərbaycanda
rusların sayı
249.835 nəfərə çatırdı.
Demoqrafik
dəyişikliklər
Beləliklə, XIX əsrin birinci
otuzilliyində Azərbaycan
torpaqlarını işğal
edən Rusiya imperiyası, ölkədə
siyasi hakimiyyətini bərqərar etmək üçün köçürmə
siyasəti apararaq, əhalinin etno-konfessional tərkibində ermənilərin
sayını mexaniki hərəkətlə artırsa
da, əhalinin tərkibinə yeni xristian elementləri - almanları və rusları gətirsə də, Azərbaycan xalqının çəki
yükü 54,9%, əhalinin
etno-konfessional tərkibində
dominant olaraq qalmış,
Azərbaycan xalqı özünün tarixi torpaqlarında yaşamaqda
davam etmiş, özünün mentalitetini,
maddi-mənəvi mədəniyyətini,
etnik özünüdərkini,
konfessional tolerantlığını
qoruyub saxlayaraq, Şərq-Qərb mədəniyyətlərinin
sintezi prosesində özünəməxsus rol
oynamış, multukulturalizm
ənənələrini inkişaf
etdirmişdir.
Azərbaycan xeyriyyəçiləri
Ruslaşırma və xristinlaşırma siyasətini aparan Rusiya imperiyasının məqsədi Azərbaycan
xalqını assimilyasiyaya
uğratmaq idi. İnqilabaqədərki Rusiya apologetləri ruslaşdırmanı Rusiyanın
tərkib hissəsi olduğunu göstərərək,
bildirirdilər ki, bu siyasətin əsas məqsədi qeyri-rusların ruslar kimi düşünməsi
və fikirləşməsidir.
Müstəmləkə siyasətinin
bütün ağırlığının
girdabı içində
qalan Azərbaycan öz tarixi özünüdərkini əsas
tutur və XlX əsrin sonlarında kapitalizmin inkişaf mərhələsinə
qədəm qoyan ölkə milli özünüdərk oyanışını
yaşayır. Milli özünüdərk
intibahının ilhamverici
qüvvəsi Azərbaycan
maarifpərvərləri və
milli burjuaziyanın nümayəndələri olur.
Bu xeyriyyəçilərin
əsas məqsədi
Rusiya imperiyasının
müstəmləkə siyasətinin
mahiyyətini göstərmək
və xalqı oyatmaq idi. Bu məqsədlə xeyriyyəçilər mədəniyyətin,
ədəbiyyatın, elmin,
mətbuatın, maarifin
inkişafına ciddi fikir verirdilər. Və cəmiyyətin bu aspektlərini inkişaf etdirən Azərbaycan xeyriyyəçiləri ölkəni
multikultural istiqamətə
yönəldirdilər.
Həsən bəy Zərdabi
Görkəmli maarifçi-demokrat, pedaqoq
və ilk Azərbaycan
xeyriyyəçilərindən olan Həsən bəy Zərdabi xalqın milli şüurunun oyanmasında
dünyəvi məktəblərin
açılmasının zəruriliyini
göstərir və bu ideyanın təbliği üçün
vasitə olaraq, milli mətbuatın əsasını qoyur. Onun 1875-ci ildə
təsis etdiyi “Əkinçi” qəzeti demokratik və maarifpərvər ideyaların
təbliğat alətinə
çevrilir. Bu qəzetin mənəvi varisləri “Ziya”, “Ziyayi Qafqaziyyə” və “Kəşkül” qəzetləri olur.
Hacı
Zeynalabdin Tağıyev
Azərbaycan milli burjuaziyanın görkəmli nümayəndəsi,
1873-cü ildə Bakı
nefti ilə milyonlara sahib olan Hacı Zeynalabdin Tağıyev öz xeyriyyəçiliyi ilə
də seçilmişdir. Onun adı
qızlar məktəbi
ilə də bağlıdır. Xalqının gələcək inkişafını
maarifdə, tərəqqidə
görən uzaqgörən
xeyriyyəçi qızların
təhsilinə xüsusi
diqqət yetirmişdir.
O, Bakıda ilk qızlar
məktəbini açır.
Və bu məktəbin xərcini ödəmək üçün
banka 150.000 manat pul qoyur.
Bina
1898-ci ildən tikilməyə
başlayır və
1900-cü ildə hazır
olur. Bu məktəb
184.000 manat başa çatır. Bu binanın memarı polyak Qoslavski idi. Məktəb Nikolayevski (indiki
İstiqlal, hazırda
AMEA-nın Əlyazmalar
fondunun binası) küçəsində yerləşirdi.
Qaraguruhçu ruhanilərin ciddi
müqaviməti ilə
üzləşən Tağıyev
Quran ayələri əsasında
göstərir ki, islam dini
müslimələrin də
biliklərə yiyələnmələrinin
vacibliyini göstərir.
Hacının səyləri öz
nəticəsini verir.
Qızlar məktəbində ilk dərslər 1901-ci ilin sentyabrın 7-də başlanır.
58 şagirddən 35-i kasıb ailədən olduğu üçün
böyük xeyriyyəçi
onları öz hesabına oxutdurmuşdu.
Xüsusi
olaraq “Zaman-Azərbaycan”
üçün Siyasi
elmlər üzrə fəlsəfə doktoru Asim Məmmədov
Ardı
növbəti sayımızda
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
yanında Kütləvi
İnformasiya Vasitələrinin
İnkişafına Dövlət
Dəstəyi Fondunun maliyyəsi əsasında
səhifəni hazırladı:
Vüqar Nəbiyev
Zaman.-2015.-21 oktyabr.-S.13.