C a z i b ə g ö r ü n m ə z o l u r

Fərəcullanın həyəti. Minarə başındakı «qurğu» ürək kimi döyünür. Haradasa güllə açılır, impulslar itiləşir. Xorun mahnısı təhlükədən xəbər verir. Əlində kəlbətin Aləmzər oğrun-oğrun həyətə girir. Aşağıdan yuxarı «qurğu»nu nifrətlə süzür.

ALƏMZƏR - Ay səni yaradanı görüm ki, heç yarımasın. Xonçası bəzənib, şamı yandırılmasın. İlan dişini çıxaracam ki, daha heç kəsi sanca bilməyəsən (Minarəyə nərdivan söykəyir. Yuxarı qalxarkən ayağı pillədən çıxır, yerə çırpılır). Allahın Məleykəsi də indi at çapan olub. Yox, mən də ayaq altında qalanlardan deyiləm. İynə batırana biz batıracam! («Qurğu»nu daşa basır).

MƏLEYKƏ - (səs-küyə evdən çıxır, gözdən itməyə çalışan Aləmzəri səsləyir) A…z. Buy, Aləmzər, bu sənsən, ay bacı? Bəs burda xeyir ola?

ALƏMZƏR - Hə… ey, toyuğum itib də! Dedim bəlkə sizin həyətinizdədi.

MƏLEYKƏ - Yox, bizim çəpərlərimiz çox möhkəmdi. A… bu nərdivanı minarəyə kim söykəyib? Bir ayağı da sınıb ki, bunun?! Buy, üst-başın da cırıq-cırıqdı. Deyirəm axı, bu nə səs-küydü belə? Əlindəkini gizlət heç olmasa. Çox sağ ol! Deməli Ərşadımın «qurğu»sunu sındırmaqdı qəsdin? Heyif deyilmi, el-obada tərifi ala buluda qalxıb.

ALƏMZƏR - Xeyr, tərif-zad yoxdu! Şpionluğundan danışır hamı. Biz görmüşük ki, Allaha dualar oxunar minarə başlarında. Leyləklər, qaratoyuqlar yuva qurar, bala çıxarar. Neynək, bərəkətdi, artımdı. Amma («qurğu»nu göstərir) o bayquşun ağır-uğuru evlər yıxır.

MƏLEYKƏ - A…a…a… nə danışırsan? Kimin evini yıxıb?

ALƏMZƏR - Belə bizim evimizi! O gözü qurumuş atamın aptekindəki dərmanları qurudub.

MƏLEYKƏ - Hə… Döymə taxta qapımı, döyərlər dəmir qapını deyərlər adama?! Bəs donuz piyilə əhəng qarışığını ver xəstəyə ki, qaşınmanı sağaldıram. Dəri xərçəngi basıb kəndi.

ALƏMZƏR - Yox, bunlar sənin qayırmalarındı. Paxılsan, ehtiyat eləyirsən. Deyirsən, oglum Əhməd də birdən bir laboratoriya açar, elə bir qurğu düzəldər ki, Ərşadın o bayquşa oxşuyanı xırp gözdən düşər. Bəs puçunu necə buraq? Gəl, aptekçi atasını partiyadan qovduraq, oğlu da gözdən düşsün. (Gülür)

MƏLEYKƏ - Çox yaman arvadsan. Çinədanın doludu zəhərnən. Gəl dalımca (Laboratoriyada kompyuteri işə salır. Printer yazılı bir vərəq atır). Buyur, bax, əldə düzələn, kif atandı hamısı. Bəs onları alan kimdi? Sən, mən, qızlarımız, gəlinlərimiz Şeyx Cəmaləddinin gönçə nəvə-nəticələri. Bacım, qurutmayın kökümüzü də.

ALƏMZƏR - (ağlamsınır) Hanı bəs məktəbimiz? Təvəllüd günləri. Pervıy may, təzə il bayramları. Tortlar, şəkərburalar başımızdan aşırdı. Əşi mən də qan qaraldıram ey… Hə, bəs Ərşada Ərəbistandan gəlin qətirəcəm deyirdin. Arzusu çin olsun, yarəbb. Bəs Aləmzar xalasının da bir muradı var axı (barmağındakı üzüyü çıxarır). Sən Allah, bu gəlinlik üzüyünü də qoy onun xonçasına. Allah mübarək eləsin!

MƏLEYKƏ - Nə xəcalətdi, əşi? Anan xəstə, aptek bağlı, sən də işsiz! Üzüyü sat zərgər Qulamhüseynə, ev-eşiyi dolandır.

ALƏMZƏR - Eh… Ürəyim buz kimidi. Məni darda qoymazsan ki. Çox eləmisən, bir yaxşılıq da elə. Nolar bəlkə oğluna bir dilucu deyəsən bizə dəyməsin?!

MƏLEYKƏ - Necə yəni? Bu nə sözdü? İncimə, bacım! Gül ləçəyi kimidi Ərşadım. Saxtakarlığa, yalana necə öyrədim onu? O «qurğu»nun impulsları Qulamhüseynin vitrinindəki bilərziklərdə cəmi 13 faiz qızıl göstərib. Tutaq ki gözümü yumub, o bir qaşıq zəhəri udum, bəs sonra Qulamhüseynin topunun qabağında kim dayansın? Sənə güzəşt eləsək, ona nə cavab verək.

ALƏMZƏR - Hə, belə de! Deməli quş gətirən quşdu sizin «qurğu»nuz? Sən də camaata xof gəl, yavaş-yavaş doldur altuva!

MƏLEYKƏ - Bəsdi, sən meşəni öz arşınınla ölçmə. Qurğu nəzarətdədi. Dalında da Kosmik tədqiqatlar mərkəzi durur (sandıqdan qəzetlər, şəkillər, teleqramlar çıxarır). Qulaq ver, gör nə yazır akademik Landau: «Salam kolleqa!» (Aləmzəri dümsükləyir). Həmkar deməkdi burda bu «kolleqa» (boğazını arıdlayıb oxuyur). «Hörmətli Ərşad fərəcullayeviç! Orijinal «qurğu»nuz səhrada bitən şam ağacıdı. Pöhrələri davamlı, rişələri uzun ömürlüdür. Burada kibernetika elminin yeni perspektivləri görünür. İmza, SSRİ Elmlər Akademiyasının prezidenti. Gördün, başa düşdün? Zülmətdə işıqdı bacım, bu «qurğu». Onun impulsları cəmiyyəti ulduzlara çapdıran qamçı, bu yolda buludları parça-parça sökən şimşək olacaq.

ALƏMZƏR - (Məleykəni yamsılayır) Olacaq, çevriləcək! Ölmə, quzum, yaz gələr, yonca bitər. Bunlar hamısı layladı, xam xəyaldı. Amma sən xəşilin yağlı tərəfini öz qabağına çək! Düz deyirlər balam, daş daşlığa yağarmış. Qurban bayramında çantana nəzir qoyulan xoruz da bəlkə yumurtlayır. Mən səni bacı bilib oğluna tarixdən beş yazdım. O qızıl medala düşdü. Kembricdən ixtiraçı kimi qayıtdı. Neylək, xeyrini görəsən. Amma sən Əhmədimin dəftərinə bir üç yapışdırdın qapısı bağlandı.

MƏLEYKƏ - Gəl sən bu “üçü” tez-tez başıma qaxma. Mən qızıl gül kolunun dibinə sabunlu su axıda bilməzdim. Əmbə sən bir aptekə görə, günəşini söndürmək istəyirsən.

ALƏMZƏR - Belə əlimin içindən gələcək, beş qaba çəkəcəm! Toxun, ajdan xəbəri olamaz. Gəlhagəl başından tökülür. Dəyirman bir yandan, fal açmaq, uşaq tutmaq da bir tərəfdən. Tovuz quşusan, başın kolda, quyruğun bayırda sayrışır. Əməllərini, fırıldaqlarını elə bilirsən xalq görmür?

MƏLEYKƏ - Hansı əməllərimi? Quru palçıq divara yapışmaz. Mən kimə neyləmişəm? Bura bax! (Aləmzərin üstünə cumur) Çəpəri-cızığı keçmə! (Yaxasından bir Quran nüsxəsi çıxarır) Böhtana görə kitaba əl basdıraram, daşa dönərsən!

ALƏMZƏR - Qurban olum o Qurana! Amma ay çəngi, sən o Məleykə deyilsən ağızdolusu danışan ki, mənim həyət-bacam pirdi, ocaqdı?!

MƏLEYKƏ - Bəli, demişəm, yenə deyirəm. Vaxtilə Bağdadın xəlifəsi Cəmaləddin babamı Xəzinə torpaqlarına vali qoyub. Babam da burda məscid, mədrəsə, xəstəxana tikdirib, çayda körpü saldırıb. Dəyirmanını biz indi də işlədirik. Bunun harası yalandı? Sən fırıldaq nəyə deyirsən?

ALƏMZƏR - Bu dediklərin aydan arıdı, kitablarda da var. Məktəbin böyründəki təpəyə indi də «rəsədxana günbəzi» deyirlər.

MƏLEYKƏ - Onu da yadında saxla, Nuh peyğəmbərimizin Naxçıvandakı qəbrini ziyarətə gedənlər burda, bax bu meyvə ağaclarının kölgəsində iftar açıb dualar oxuyublar. Burda qurbanlar kəsilib, yetim-yesirə paylanıb. Bütün kəndi dolandırıb bu ocaq. Rəhmətə gedənləri yerdən götürüb. Burda hər şey müqəddəsdi. Sahibi də, varisi də mənəm.

ALƏMZƏR - Halal xoşun olsun. Bəs Şeyxi bayraq eləyən Şeyx ocağının paklığını niyə qorumur? Amma sən elə bil ki, ulu peyğəbərimizin bayrağını xaç suyuna salıb, islama qara ləkə vurmusan.

MƏLEYKƏ - Axı nə vaxt, necə, ay ifritə?

ALƏMZƏR - Ocağın torpağına, hətta yarpağına da mənfur, kafir nəfəsi dəyməməlidi! Amma sən kimə-kimə, bir gavura bu ocaqdan torpaq satmısan!

MƏLEYKƏ - Mən heç kəsə, heç nə satmamışam!

ALƏMZƏR - Bə o «qamışlıq» deyilən yerdə ev-eşik olub oturan erməni deyil, bəs mənəm? Belə möminlik olar? Maskalanıb Cəmaləddin ocağını it-qurd oylağına döndərən kimdi bəs?

MƏLEYKƏ - Müəllimsən, başa düş, həyətin o başı köhnə zibillikdi. Axı torpaq da onu əkən, becərən olanda isinir, cana gəlir. Yazığım gəldi erməni tifillərinə! Dodaqları kal gavalı kimiydi. Gözləri sönməkdə olan şam kimi titrəyirdi. Daş olasan gərək, belə siqlətə dözəsən! Amma mən anayam! Allaha xoş gələn insanlıq naminə bir iş gördüm. Dedim get, qardaş, o başda bir koma qaralt!

ALƏMZƏR - Hə, bax elə orda da İslamı ayaqlayıb, Quranın ziddinə getmisən! Sən ulu bir ocağa tula bağlamısan!

MƏLEYKƏ - Üzüağam hər yerdə. Xəbərin olsun ki, bütün risalələrdə bir mətləb qırmızı xətnən keçir. Kafir də olsa, hal-hazırda müsəlmanın mənafeyinə toxunmursa, yedirib-içirtməlisən. Lütdürsə, paltar verməlisən. Ölüsünü kəfənə yox, bir parçaya büküb dəfn etməlisən! Axı hamımız Həzrət Adəmin nəsliyik. Mən ürəyimin səsinə qulaq asdım. Nə olar ki, erməni olanda? Biz hamımız insan kimi gəlirik dünyaya. Əmbə sonra da özümüz özümüzü tayfalara, millətlərə ayırırıq. Kapitalizmdə erməni yəhudiyə, bütpərəst müsəlmana düşmən ola bilər. Əmbə dinimizdə, ölkəmizdə bütün millətlər qardaşdı.

O, maqnitafonda şeir səsləndirir. «Bir bayraq altında yüz min millətin, qardaşlıq dünyası partiyamızdı». - Eşitdinmi. Bunu zəmanəmizin dahi şairi Səməd Vurğun deyir. Mən də belə ədəbiyyatlardan tərbiyə almışam.

ALƏMZƏR - Dayan-dayan! Dolma yaxşıdı, bir gün sizdə, bir gün də bizdə. Bəs onlar da bu «qardaşlıqdan» yazıblarmı? A tövbə, yazmazlar. Onların Zori balayanları, Silva kaputikyanları da ancaq onu yazırlar ki, dünyada erməninin bir düşməni varsa, o da türkdü. Xəbərin varmı ki, o «qardaşlar» 1905-ci ildən üzü bəri Gəncədə, Qubada, Şamaxıda necə qırıb-çatıblar bizimkiləri?

MƏLEYKƏ - Hə, bilirəm. Əmbə o tətiklərdə Çar Rusiyasının barmağı olub.

ALƏMZƏR - Bəs 1918-ci il nədi? Bakı kommunasının sədri Stepan Şaumyan soveti istəməyən ünsürlərdi, - deyib Bakıda minlərlə müsəlman öldürdüb.

MƏLEYKƏ - O da sovetin xam vaxtına düşüb. (Aləmzərin qulağına) Dahi Lenindən millətiycün sərfəli bir sanksiya alib Şaumyan. Əmbə bu gün hamımız can deyib, can eşidirik. Meşədə ağaclarımız bir boyda, çayda daşlarımız bir rəngdə, evlərimiz bir üslubda, iclasımız, toyumuz da eynidi. Biz bir-birimizin əlindən tutmalıyıq!

ALƏMZƏR - Amma o, ayaqdan çəkir bu gün də. Vedidə, İdjivanda, lap Yerevanda da bizimkilərə elə od qoyurlar ki, tüstü-qurum içində hara qaçdıqlarını görmək olmur.

MƏLEYKƏ - Nə deyim, ay bacı, o qəliz məsələləri dövlət kişiləri bilər. Mən kiməm? Balaca, yazıq bir arvad!

ALƏMZƏR - Yazığa bax! Amma qılıncının dalı da kəsir, qabağı da! Bir yerdə Quran tapşırırsan, doqqaza buzov bağlanır. Ağız-burnunu əyib bir yasin oxuyursan, çantana bir zaqraniçni kalqotqa qoyurlar. Üçköklü azı dişi mismar kəlbətiniylə çıxarırsan.

MƏLEYKƏ - Yaxşı da. Bəs əl uzadanın əlini kəsim? Az... bəs eşitməmisən, sekanın katibi Şıxəli Qurbanov azı dişi çıxarılan stolda qalıb. İndi qorxudan diş çıxarmır doxdurlar. Mən də oturduram xəstəni, səhərlər günəşi dan yerinə qoyanı, axşamlarsa al-qırmızı konsert səhnəsinə bənzəyən qürub yerindən ulduzların işıq nəğmələriylə bizi həyata, yaşamağa ruhlandıran böyük Tanrını köməyə çağırıram. Hicaz müğamı üstündə astaca oxuduğum dualar xəstəyə bu dünyanı unutdurur. Allah-təalanın izniylə kəlbətini o məkrli dişə yaxınlaşdırıram, bir az sonra da xəstə sarılır boynuma, öpür üz-gözümdən! Bəs sən də birinin bir işinə yara da. Bir uşağa banka qoy, ahılın kürəyindən qan al! Nəslimizə belə bir vergi də Cəmaləddin ağanın Xaliqə xidmətlərinin əvəzidi. Biz də bu işıqla kiməsə əl yetiririksə, deməli Tanrı yanında üzümüz ağdı.

ALƏMZƏR - Əlbəttə! Ağ olmasa, belə cəh-cəh vurarsan? Bəs ay Seyid qızı, belə ki, raykoma əlin çatır, o birilərdən də niyə soruşmursan ki, məktəbimiz niyə bağlanıb? Müəllimlər boyunlarında torba gəzdirir, şagirdlər papirosa, içkiyə qurşanırlar? Millətin sabahı yoxdusa, Ərşadın o Amerikaya apardığı “qurğu” da kimə lazım olacaq?

MƏLEYKƏ - Bilirsən, Aləmzər, ilanın quyruğunu basarsan, üstünə qayıdar. Mən Ərşadımın taleyindən qorxuram. Axı o «qurğu»ya hər cür əl yetirən raykoma necə dirənim? Amerika səfəri də çox güclü xərc istəyir. Allah saxlamış yenə döşünü verdi irəli. Bacım, mən oturduğum ağaca balta çala bilmərəm!

Telefon zəngi. Məleykə dəstəyi qaldırır.

- Bəli, A… a… a! Səhəttiniz necədi, Şəmsəddin dayı? Bəli, Aləmzər bizdədi. (Aləmzərə) Atan çağırır.

ALƏMZƏR - (Dəstəyi götürür) Hə, ay atamcan, noolub axı, səsin titrəyir. Aptekin bağlanıb, ona görədi də. Astman tutub yenə?

ŞƏMSƏDDİN - Yox, amma nə yayxanıb oturmusan orda?! Sən dost-düşmən tanıyan döyülsən. Onlar apteki yıxmışdılar başımıza, indi evimizi də uçurtdular.

ALƏMZƏR - Başa düşmədim. Kim, necə? İsbatdı de görək, noolub? (Xor vahimə doğuran mahnı oxuyur)

ŞƏMSƏDDİN - Oğlun Əhmədi qandallayıb aparıblar. İndi çəp İsmayılın qazamatındadı. (Aləmzər ürəyini tutub yıxılır).

MƏLEYKƏ - (Dərman qutusunu gətirir) Bu validolu qoy dilinin altına.

ALƏMZƏR - (Dərman qutusuna baxır) Bu bizdən alınandı. Rədd elə tez! Öyümə, qaşınma verəcək!

MƏLEYKƏ - Yaxşı, bunu götür. Ərşad gətirib, moskovskidi.

ALƏMZƏR - Baxım, (qutunu gözdən keçirir) E…y.. andıra qalsın! Bu da bizdə olannandı da! Alverçi bizə də Moskvadan gətirib dərmanları.

MƏLEYKƏ - (Quyu suyuna bir çimdik torpaq atıb Aləmzərə verir) Dilinə bismillah gətir, Tanrıya tapın, iç bu ocağın abuzəmzəmindən, səbəb olsun!

ALƏMZƏR - (Telefon dəstəyinə) Ay atam, bağışla, ürəyim getmişdi. Bəs nəyə görə aparıblar Əhmədi?

ŞƏMSƏDDİN - Dünən gecə qonşumuz Məmmədyarın tövləsinə girib guya, kişinin atını oğurlamaq istəyib!

ALƏMZƏR - Yalana bax ey! Bəs onu gecənin o qaranlığında kim görüb? Lov salan hansı qaraçıdı bəs?

ŞƏMSƏDDİN - Aptekimizi banqut eləyən kimdi? Bacılığın o Məleykənin oğlu döyülmü? Bu da onun şeytan “qurğu”sunun hoqqasıdı dayna!

ALƏMZƏR - Balamı tutduranın ana ağısına qol götürüb oynaram. (Məleykəyə) Ay həyasız, külümüz soyumamış altımıza vulkan calayırsan? (Xəncəli sıyırıb Məleykənin üstünə cumur) Ərşad kimi əzrayıl doğanın qarnı cırılmalıdı.

Məleykə həyətə qaçır. Aləmzər onu tuta bilmir. O, quyunun qırmağıyla «qurğu»nu yerə salmağa çalışır. Qırmaq çatmır. Xəncəli «qurğu»ya tulazlayır. Minarə divarında çoyuyan xəncəl Aləmzərin ətəyindən keçib onu yerə mıxlayır.

Aləmzər dartınır, yerdən qopa bilmir. Çırpınır, bağırır.

ALƏMZƏR - Öldür məni, Allah! Mən neyləmişəm? Cəmaləddin ocağında «qurğu»ya xəncəl çəkmişəm! Allah mənim kimisinə qənim olmalıydı. Kəndimizi çirkabdan təmizləmək istəyir. Zərgər Qulamhüseyn elə qudurmuşdu ki, hec Allahını da tanımırdı. Daha o da qızıla mis doldurmaz. Nurcahan başını divara döyər, bir də südə su qatmaz. Qurana əl basıb axı. Buz kimi uşaq bağçalarımız, doğum evimiz də indi ipistidi. Həyət-baca cadar-cadar idi. İndi fantanlarda sular şırıltıyla axır. Onun gözlərindən öpməliyəm. Ölkəni rüşvət dağıdır, balıq başdan iylənir axı. Hər nazir elə bil bir yerin çarıdı. Başına dolanan səyyarələr üstünə vaxtlı-vaxtında işıq salmalıdılar. Peçat, stol pulnandı. Qadınlar daş-qaşa gedir. Oğul atanı, qız ananı tanımır. Bəlkə «qurğu»lar başlara ağıl qoyacaq?! Deyirlər ki, hardasa buzlar əriyir, yer-göyü su basır yavaş-yavaş. Vaxsey! İstiləşmənin qabağını alar bəlkə? Amma mən çəmən, tarla göyərdən çayın qabağına bənd çəkirəm. Axı niyə?

Zəfər marşı səslənir.

Laboratoriyadan Ərşad çıxır. Anasına yaxınlaşır.

ƏRŞAD - Anacan, günü-günə satdıq, bəsdi. Amerikadan qayıdaram, əlimə pul gələr, ata-baba mülkümüzü cənnətə döndərərik. Amma dünən rəsədxana sütunları məni çaşdırdı. Orda ermənicə nəsə yazılıb. Bu təxribata oxşayır. Kimsə su bulandırır. Bir vaxt gürcü mədəniyyəti nümunələrini özləşdirmək istədilər. Böyük marifçi İlyas Çavçavadze “Ağlayan daşlar” əsəriylə varvarların cavabını verdi.

ALƏMZƏR - El oğlusan, ay Ərşad, səni belə qeyrətli görəndə uçmaq istəyirəm. Amma necə əlin gəldi. Aptekçi əlil atamı salmısan sıxma-boğmaya. Ancaq nədəndi bəs Qoçu Məsmə yetənə yetir, yetməyənə daş atır. Bilmirəm dilənçidi, yoxsa talançı. Qabağına keçəni soyur. Bir az qohumluğu da çatır sizə. faraonluğu, özbaşınalığı ona görədi də!

ƏRŞAD - Harınlıq deməzdim mən buna! Məsmə nənəni kənddə xeyirxah kimi tanıyır hamı. Qanuna təpik atanları hərdən o da təpikləyir. Ərki çatan bəzi imkanlıları kasıb-kusuba əl yetirməyə çağırır. Maraqlıdı, bəs indi nə işnən məşğuldu görəsən?

Ərşad laboratoriyada pultun düyməsini basır. Səhnəyə səs yayılır.

QADIN SƏSİ - Bu nə hərəkətdi, a sovxoz direktoru? Utanım yerinə. Üç yetim böyüdür Sərvinaz. Ər yox, arxa-kömək yox! Sabah basılmaz əsgər olacaq bu uşaqların hər biri. Arvadın qapısına gətirilən bir araba otu almısan əlindən ki, oğurluqdu. Utanmırsan bəs?

KİŞİ SƏSİ - Məsmə nənə, lap yerə girirəm. Qoy gedim, səhvimi düzəldim.

ƏRŞAD - Aləmzər xanım, biz Məsmə nənəni belə görürük. O, elin-obanın sevimlisi, ağbirçəyi, qayğıkeşidi. Burda bir qəbahət görmürəm.

ALƏMZƏR - (Birdən Ərşadın ayaqlarına düşür) Sənə qurban olum, Ərşad. Əhmədi ayırıb səni əmizdirmişəm çox vaxt. Siz süd qardaşısız. (Ərşad onu qaldırır) «Qurğu»n da, əllərin də var olsun. Qulamhüseyn qələt elər, daha qızıla mis qatmaz. Qəssab Nəcəfqulunun tərəzisi qramaqram çəkər. Ancaq necə əlin gəldi (ağlayır). İtə zəncir, kəhərə cidar qıymayan Əhmədimi cidarlayıblar. Bəs sənin qardaşlığın hanı?

ƏRŞAD - Ay Aləmzər xala! Hələ nə ölən var, nə də itən. Əhməd sağ əlimdi. Qardaşdan da artıqdı. Mən ölərəm, onun başından bir tük əksilsə. İndi baxaq görək «qurğu» Məmmədyarın tövləsində nə görüb, çəp İsmayıl da kimi, nəyə görə qandallayıb?!

Ərşad pultun düyməsini basır. Minarədəki «qurğu»nun impulsları işləyir. Printer yazılı bir vərəq atır. Ərşad vərəqi oxuyur. “Əhməd tövləyə girir. Kəhərə yaxınlaşır. Atın ayaqlarına yun corab geyindirir. Noxtasından tutmaq istərkən qığılcım qopur, at hürkür, Əhmədi ayaqları altına alır. Ev sahibinin qışqırığına qonşular yığılır. Telefon zəngləri. Az sonra çəp İsmayıl gəlib Əhmədi aparır.”

ALƏMZƏR - Bəs ay xala qurban, bir yerdəsiniz həmişə, başına ağıl qoyub niyə çəkindirmirsən onu bu xuliqanlıqdan?

ƏRŞAD - Bu nə sözdü? Mən də ona heç vaxt biganə qalmamışam. Amerikaya apardığım «Ürək-robot»da onun neçə-neçə elmi təklifi yer tutub. Biz bir yerdə işləyirik, yenə işləyəcəyik.

ALƏMZƏR - Gör nə danışır? Bəs harda, ay bala, Sibirdə, ağ ayıların yanında?

ƏRŞAD - Yox, elə burda, Moskvada, Amerikada!

ALƏMZƏR - Qara pasportnan onu kim buraxar o yerlərə?

ƏRŞAD - Aləmzər xala, oğru yoxdu burda. At çapmaq Əhmədin xobbisi, şakəridi. O, tez-tez yataqlara gedir. Çoban atlarını çayda çimizdirir, qoşovlayır. Yalmanlarını darayır. Sonra onları bir-bir minib o ki var çapır. Məmmədyar kişinin yalmanı buğda dərzi kimi, ceyran yerişli o atını da çoxdan gözü almışdı. Bu kəhəri də çapıb-çapıb sonra yenə tövləsinə gətirəcəkdi. Ondan nigaran qalmayın.

ALƏMZƏR - Nə bilim? Bəs çəp İsmayılın qazamatındadır axı!

Fərəculla gəlir. Üstü unludu.

MƏLEYKƏ - Hə, hardasan, fərəculla, bəlkə dəyirman da nasazdı?

FƏRƏCULLA - Yox, tütün fabrikindəydim.

MƏLEYKƏ - Xeyir ola?!

FƏRƏCULLA - Oranın qırmızı guşəsində uşaqlara dərs keçirdim. Atalar qözəl deyib ki, axtaran tapar. fabrikdəki “Qırmızı guşə”nin qapısını aylarla açan olmur. Mən də şagirdləri başıma yığıb orda dərs keçirdim Bəs ay Məleykə, qonağın qabağında süfrə görmürəm. Çaydan, çörəkdən?..

ALƏMZƏR - Çox sağ olun! Boğazacan yedirdiblər.

FƏRƏCULLA - Ay Məleykə, belə getsə, keçici bayraq alacaq dəyirmanımız. Maşallah, daşlar fırfıradı elə bil. Unu yığıb-yığışdırmaq olmur. Kazarmanın zavxozu gəlmişdi.

MƏLEYKƏ - Hə, o maşınnan taxıl göndərən? Nə deyir, nə istəyirdi?

FƏRƏCULLA - Heç nə! Gözünə döndüyüm qapının böyründə bir çəltik döyən də qoydurdu.

MƏLEYKƏ - Bəs sən də soruşmursan ki, nəyə görədi bu işlər? Hörmət nə qədər olar?

ALƏMZƏR - Hə, əlbəttə, görən haranın julikidi. Ağzınıza bir şey atır ki, Ərşad ona dəyib-dolaşmasın.

Telefon zəngi. fərəculla dəstəyi qaldırır.

SƏS - fərəculla müəllim, İsmayılam ey mən! İstəməzdim bəd xəbər verən olum. Amma, Ərşadın poyuz biletini apar qaytar geri!

FƏRƏCULLA - Niyə, paravoz sınıb, yoxsa yol təmirdədi, noolub?

İSMAYIL - Belə o olub ki, evin yıxılıb. Rəisimiz tapşırıb ki, o amerikannan oturub-duran Ərşadı mən serjant İsmayıl şöbəyə gətirməliyəm!

FƏRƏCULLA - Bu nə deməkdi? Ərşad hara, milis hara?

ALƏMZƏR - (Əllərini göyə açır) Aha… Qurban olduğum haqqın bayrağını qaldırdı. Mənəm-mənəm deyən, dünyanı ağladan, Nadir şahları, qacarları axırda ağlar görmüşəm.

FƏRƏCULLA - (Papağını yerə çırpır) Öz evimdə sözüm keçmədi. Xahişim eşidilmədi. (Məleykəyə) Dedim sənə ki, qurd yağı sürt bir yerinə, gözmuncuğu tik! Mollasan, bir dua yaz!

ALƏMZƏR - (Ərşada yaxınlaşır) Ay oğlum, səni də aparırlar. Gör nə başı boş adamlar var ey. Heyif! Amma neynək. Heç olmasa orda gözün Əhmədimin üstündə olsun. Sənin pal-paltarını, siqaretini, peredaçanı da özüm gətirərəm.

ƏRŞAD - Nə olub belə, niyə təşvişə düşmüsünüz? Burda nəsə anlaşılmazlıq var. (Aləmzərə yaxınlaşır) Əhmədin gələcəyinə heyranam. Bu təzə «ürək-robot»umun aparıcı layihəsi onun tədqiqatlarına əsaslanır. O, burda açacağımız filialın görən gözü, döyünən ürəyi olacaq.

ALƏMZƏR - (əsəbi) Buna bax ey! Kefindən qalmır ey! Ay Ərşad, qazamatda filial açacaqsan? Dostum, qardaşım deyə-deyə axırına necə çıxır uşağımın?

Aləmzərlə Məleykə qucaqlaşıb ağlaşırlar.

FƏRƏCULLA - (Oğluna sığınır) Ay oğlum, elə bil zəlzələ üstündə yaşayırıq. Sınaqlar, bombalar kəsmək bilmir. Deyirlər istiləşmə də güclənir, elə xəstəliklər çıxır ortaya ki, heç professorlar da baş tapmırlar. Nastradamus da, bolqar baxıcısı Vanqa da dünyanın dağılacağını xəbər veriblər. Oğlum, kaş nolardı ki, sənin «ürək-robot»un insanlara yiyə duraydı. Ancaq neyləyim, sənin o böyüklükdə işlərini qanmayan kiçiklər indi səni tuturlar. İlk cığır açan ayaqlar döyənək olur. Qorxaq din xadimləri və inkvizitorlar «yer şarı fırlanır» deyən Qalileyi edam edib, Cordano Burunonu yandırıblar. Nəsimi də belə cahillərin qurbanı olub!

ƏRŞAD - (Gülür) Gəl məni belə tezliklə basdırma, ay ata! Dünyamız ağıllı insanların hesabına belə gözəl dünyadı. Tutulmağıma heç bir əsas görmürəm. Amma nə bilmək olar, Sibirdə, Bayılda yatanların üçdən biri günahsızdı, dəsxoşa yatandı.

Motosklet səsi. Təngnəfəs içəri girən İsmayıl fərəcullaya sarmanır, ağlamsınır.

İSMAYIL - Axırıncı qəmin olsun, dayoğlu. (Məleykənin əlindən tutur) Allah səbir versin. Gəlincan, fikir eləməyin əşi, səkkiz il-on il bir papaq fırlamasıdı. Döyülməyən düyüdən aş olmaz. Stanok, dəmir-dümür orda itivə tökdü. Orda qurğu-filan düzəltməyə o qədər vaxtı olacaq ki!

Məleykə həyətə yüyürür. Qoltuğunda xoruzla qayıdır.

MƏLEYKƏ - (İsmayıla) Götür bunu, cinsdi, lalıdı. Xoruzbazlara satsan yaxşı pula gedər. İstəməzsən, apararsan evə, uşaqlara bir həftə bəsdi. Get, dəvə gördün, heç qığını da görmədin. Günü-gündən şişib dağılan naçalnikə də de ki, Ərşad gedib Amerikaya. Di götür! Yaxşı yol.

İSMAYIL - (fərəcullaya sığınır) Ay dayoğlu, gəlincanın başı xarabdı elə bil. (Məleykəyə) Bu boyda zarafat olar? Ərşad semiçka satan, cibgirdi bəyəm əlindəkini alıb buraxım? (Minarənin başını göstərir) O boyda cidanı çuvalda gizləmək olar? Bu qədər adamı dolaşdırıb, baş-başa vurub. Residivistdi Ərşad, xüsusi təhlükəli cinayətkardı. Amma xoruzdan da heç keçməli döyül! Neynim ki, bu yazını poza bilmərəm. Hə, Ərşad bala, yubanma, düş qabağıma qedək.

MƏLEYKƏ - Əşi, bir ölümə çarə yoxdu. Qoy görək neynirik də.

İSMAYIL - Yox, bu selin suyun, qabağını heç Cəmaləddin dağı da saxlaya bilməz. Bu boyda cinayət olar, sənə zarafat qəlməsin. Sən ən vəhşi ayını, ən tərbiyəli adama döndərəsən. Bəs ayısız qalsın meşələr? Bəs uşaqlar sirkdə ayılara baxıb, şənlənməsinlər? Təbiətin tarazlığını pozub, disbalans yaratmağın öz statyası var.

FƏRƏCULLA - Bu nə danışır? Başa düşmürəm. Başın xarab olub, İsmayıl, vəhşi ayını necə yəni insana döndərib, Darvindi bəyəm Ərşad.

İSMAYIL - Ərşad, ondan beş çömçə irəlidi. Hec bilirsən nə eləyib? Kolxoz sürüsünə dadanan boz ayının qoltuğuna bir “ötürücü element” qoydurub.

MƏLEYKƏ - Ay balam, ayıya yaxın düşmək olar heç?

FƏRƏCULLA - Həlbət yuxudaymış da heyvancığaz!

İSMAYIL - Hə, bizim bu Ərşadın təzə hazırladığı “ürək robot”un, müsbət emosiya daşıyan impulsları, ayının yırtıcı hüceyrələrini, insani hüceyrələrə cevirib. İndi ayı da ağıllanıb, qoyunlarla bir yerdə otlayır. Arabir qalxıb ayağa duranda, ətrafdakı canavarlar girməyə deşik axtarırlar.

FƏRƏCULLA - Hə, hə da, atalar demiş, su bir yerdə qalanda iylənir. Ərşad da öz qurğusunu təkmilləşdirir. Elə bu ağıllanan ayı da Amerikaya aparmaq istədiyi “ürək robot”un bar-bəhrəsidi.

İSMAYIL - Yox, iştahına qoz halvası bibi oğlu. Daha Amerika qurtardı. Ərşad qohumumdu, can-ciyərimdi deyin, qazamatda dostu Əhmədin böyründə bir setkalı koyka qoydurmuşam onunçün. Düş qabağıma gedək.

Telefon zəngi. Ərşad dəstəyi qaldırır.

ƏRŞAD - Ərşad Dünyaoğludu. Bəli, eşidirəm.

SƏS - Ərşad müəllim, milis şöbəsinin rəisi sizinlə danışmaq istəyir.

Ərşad gözləyir. Məleykə titrəyir, Aləmzər sevinir, fərəculla var-gəl edir.

SƏS- Ay səni xoş gördük, Ərşad, oğlum! (Məleykə sevinir, Aləmzər qəmlənir, fərəculla yerində donur) Bilirəm, yol üstəsən, başın bərk qarışıqdı. Amma biz səniynən gərək yaxşı-yaxşı oturaydıq. Səndən yer-göy qədər razıyıq, oğlum... Ərazidəki şarlatanlar, dələduzlar, əliəyrilər, xuliqanlar da özlərini yığışdırıblar. Xəzinə kəndində bayramdı. İşıqlar daha sönmür. Tütün fabriki keçici bayraqlar alır. Konserv kombinatı dörd növbəli işə keçib. İsmayıldan xahiş elədim ki, səni motoskletində yanıma gətirsin. Biz də nazirimizin fəxri fərmanı və pul mükafatıyla səni sevindirək!

ƏRŞAD - Çox sağ olun, hörmətli polkovnik. Mükafatların ən başı mənə inamınızdı. Siz yenidənqurmanın önündə gedən, gələcəyi də çox aydın görən bir ziyalısınız. Yerinizdə bəlkə başqası olsaydı, mənim «qurğu»m ayaq açıb yeriməzdi, indi Amerikaya da yol açmazdı.

SƏS - Biz xalqın ürəyindən olan təşəbbüslərə dəstək olmağa həmişə hazırıq.

ƏRŞAD - Məni sevindirən bir də odur ki, şöbəniz təkcə asıb-kəsmir, əksər hallarda tərbiyələndirir, maarifləndirir. Bəs dostum, istedadlı həmkarım Əhmədin işi nə yerdə qaldı?

SƏS - Hər şey danışdığımız kimidi. Onu bir az sıxdıq. Başa saldıq. O da belə zarafatların təkrar olunmayacağına söz verdi. Qurana əl basdı.

(Aləmzərlə Məleykə qucaqlaşırlar)

İSMAYIL - Hanı, verin də xoruzu. Heç olmasa!

FƏRƏCULLA - Xoruzlanma çox! Çıx bayıra!

Həsənbəy Yusif

Ədəbiyyat qəzeti.-2009.-13 fevral.-S.5, 6.