Musa Yaqub: “İnsan etdiklərinə görə əvəz gözləməyəndə, təmənnasız yaşayanda xoşbəxt olur”

Bəlkə də borcundan çıxmadım, Vətən,

Ömür bahar deyil - bir də qayıtsın.

Ölsəm də qoynunda qoy ölüm ki, mən,

Çürüyüm, bir ovuc torpağın artsın!

Musa Yaqub

O, çağdaş poeziyamızın ustadlarındandır. Onun qələmindən çıxan misralar arı pətəyindən süzülən bal kimi şirin, ətirli və ürəyəyatımlıdır. Çünki Musa Yaqub poeziyası səmimiyyətlə yoğrulub, təbiətin nəfəsindən güc alıb, boy atdığı torpaqdan pöhrələnib, xalqının dərd-sərindən qidalanıb. O şeirlər pafosdan uzaq, hər bir insanın qəlbini ovudacaq sakit yaşantılardır. Onun əsərlərində Haqqa sevgi, gələcəyə ümid və insanı təmizliyə, ilkinliyə, saflaşmağa sövq edən notlar güclüdür. Buna görə də Musa Yaqubun şeirləri dillər əzbəridir.

O, yaradıcılığı ilə şəxsiyyəti eyniyyət, bütövlük təşkil edən nadir sənətkarlardandır. Onu xalqa sevdirən amillərdən biri də budur.

Musa Yaqub xoşbəxt şairdir. Çünki onun əsərləri xalqın yaddaşında, ruhunda daim yaşayacaq.

Beləliklə, redaksiyamızın növbəti şənbə qonağı ustad şairimiz, gözəl insan Musa Yaqubdur.

- Musa müəllim, insan hansı yaşda olsa, hansı vəzifəni tutsa, tez-tez uşaqlığına qayıdır. Çünki uşaqlıq ömrün təməl, təmizlik çağıdır. İnsanın gələcək həyat yolu da çox zaman onun uşaqlığının necə keçməsindən asılı olur. Sizin uşaqlıq illəriniz necə keçib?

- Mən İsmayıllının Buynuz kəndində dünyaya gəlmişəm. Uşaqlığım alman faşizminə qarşı müharibə dövrünə düşüb. Aclıq dövrü idi o illər. Doqquz yaşım olanda atam dünyasını dəyişdi. Evin böyük kişisi mən oldum. On yaşım olanda başladım kolxozda işləməyə. Xış çəkən öküzlərin boynunda otururdum. Ağır, əzablı iş idi. Ən böyük arzum xışın dəstəyindən tutanlardan biri olmaq idi. Günlər də olub ki, şaxtada, qarda bir tağar dən belimdə, ayaqyalın qonşu kəndin dəyirmana getmişəm. Dəni üyütdükdən sonra da unu kürəyimə alıb, evimizə qayıtmışam. Sözün qısası, belə ağır günlərim çox olub.

İbtidai məktəbi kəndimizdə bitirmişəm. O məktəb, oradakı müəllimlər mənim üçün həmişə əziz və unudulmazdır. Sonra üç il qonşu Topçu kəndində oxumuşam. Dəhşətli illər olsa da, o dövrün ən böyük bir işi vardı - ümid. Xalqı ümid yaşadırdı. Aclıq illərində hamı bir-birinə əl tuturdu. Birinin gözü o birinin süfrəsində deyildi. Çünki insan yoxsul olanda fikir, duyğu və mərhəmət baxımından daha dövlətli olur. “Un işığı” adlı poemamda həmin illərin ağırlığı ilə yanaşı, insanlar arasındakı birlik duyğusunu oxuculara çatdırmağa çalışmışam.

Yeddillik məktəbi bitirdikdən sonra Göyçay Pedaqoji Məktəbinə getdim. Orada dörd il təhsil aldıqdan sonra yenidən rayonumuza qayıtdım və Tircan kəndinə sinif müəllimi göndərildim. Sonralar 17 il öz kəndimizdə müəllim və məktəb direktoru işlədim.

“Ən böyük əzabım ilk poemam çap olunandan sonra başladı”

- Bəs necə oldu ki, şeir yazmağa başladınız?

- Heç, düzü, bilmədim bu şairlik sevdası haradan gəldi başıma. Ancaq o yadımdadır ki, Topçuda oxuyanda yeddinci sinifdə Sabir adlı bir oğlan Stalinə, partiyaya şeirlər yazırdı. Onda mən şairlik nə olan şeydi bilmirdim. Ancaq o çağlarda, nədənsə, ürəyimdə qəribə hisslər baş qaldırırdı. Başladım ədəbiyyatdan keçdiyimiz mövzulara uyğun şeirlər yazmağa. Sonra xırda məqalələr yazıb, “Azərbaycan pioneri” qəzetinə göndərməyə başladım. Çox vaxt o yazıları dərc eləmir, mənə məktub yazırdılar. O məktublar özü də məni çox sevindirirdi...

Mən doğma kəndimdə müəllim işləyə-işləyə şeirlər də yazırdım. 1959-cu ilin martında “Azərbaycan gəncləri” qəzetinin dörd sayında “ İki qəlb, iki dünya” adlı poemam çap olundu. İlk dəfə idi ki, respublika mətbuatında şeirim çap olunmadan, poemamı çap etmişdilər. Bu mənə böyük sevinc gətirdi. Ancaq sənət yolunda ən ağır əzab və həyəcanlarım ondan sonra başladı. Çünki çap edilən poema bir az ritorik və pafoslu əsər idi. Altmışıncı illər poeziyasının tələbləri isə başqa idi. Təxminən ikiillik yaradıcılıq axtarışlarım, əzablarım məni yeni poeziya yoluna çıxardı. Digər tərəfdən, artıq mən üzümü təbiətə tutmuşdum və belə demək olarsa, təbiət mənə necə yazmağı öyrətdi.

- Musa müəllim, eşitmişik ki, gözəl şairimiz Məmməd Arazla yaxın münasibətləriniz olub. İndi Məmməd Araz üçün darıxmırsınız ki?

- Məmməd Arazla əvvəlcə Bakıda görüşmüşdük. Sonra Məmməd Buynuza gəlib-gedirdi. O, “Ulduz” jurnalında məsul katib işləyəndə mən o redaksiyaya “Mənim tərcümanım siz olun, dağlar” adlı şeir göndərmişdim. Onu da deyim ki, onda hərə çap və tərcümə olunmaq üçün bir arxa, vasitə tapırdı. Mən isə kənddə yaşayırdım. Buna görə də mən o şeiri dağlara müraciətlə yazmışdım ki, mənim arxam, dayağım siz olun. Elə həmin şeirdən təsirlənərək Məmməd Araz da mənə “Dağlara çağırış” adlı şeir ithaf eləmişdi. Məmməd də kənd adamı idi, həmişə kəndə qayıtmaq arzusu ilə yaşayırdı. Buna görə də o şeirdə mənə müraciətlə yazmışdı ki, mənim də arzumu sən yaşat, ən böyük şöhrəti də elə dağların qoynunda axtar. Həqiqətən də elə imiş... Allah Məmməd Araza rəhmət eləsin. Onu bir şair, bir dost kimi heç vaxt unuda bilmərəm.

- Siz uzun illər rayonda yaşamısınız. Söz adamı rayonda darıxmır ki?

- O sualı mənə çox verirlər. Həmin anda yazıçı Süleyman Rəhimovun bir sözünü xatırlayıram. Bir dəfə Süleyman müəllim qəzetə müsahibəsində bildirmişdi ki, əgər söz adamı daim ədəbiyyat ab-havası ilə, şeirlə yaşayırsa, rayonda da heç vaxt darıxmaz. Ona görə də mən də kənddə darıxmırdım. Ancaq şeir çap etdirmək, gəlib-getmək, əlaqə yaratmaq çətinliyi vardı. Birinci və ikinci kitabım çap olunanda da mən kənddə yaşayırdım.

“Vallah, rayonda məni çox istəyiblər”

- Musa müəllim yazır ki, “həmişə adıma növbə çatanda, bir söz eşitmişəm: “...və başqaları”. Amma Musa Yaqub məktəb direktoru da olub, qəzet redaktoru da, millət vəkili də. Sizcə, bu fikirlərdə təzad yoxdur ki?

- Mən heç vaxt nə ədəbiyyatda, nə də həyatda inadkar, birinci olmaq fikrinə düşmüşəm. Millət vəkili olmaq da ağlıma gəlməyib. Lakin o mübarizə illərində həm kənddə, həm də rayonda bir ağsaqqal kimi millətin qarşısında danışqan, söz deyən adam olmuşam. Vallah, rayonda məni çox istəyiblər. Elə o mənada dedilər ki, millət vəkilliyinə sənin namizədliyini irəli sürəcəyik.

- Ötən yanvar ayı yaddaşımızda Fələstin ağrıları ilə yaşayacaq. Çünki Fələstində törədilən qırğınlar çox dəhşətli idi. O günləri siz necə yaşadınız?

- Zaman o qədər qəddardır ki, insanı yavaş-yavaş nəyəsə öyrədir. Fələstin faciəsinə görə, həqiqətən, mən böyük ağrılar yaşamışam. Amma məni həm də o göynədir ki, axı, heç olmasa, fələstinlilər birləşsinlər, bir olsunlar da. Çünki birlik xalqa çox şey verir.

- Dostlarınız kimlərdir? Kimlərlə oturub-durursunuz?

- Mən kənddə yaşayanda çoxlu dostlarım olub. Bəziləri artıq rəhmətə gedib. Qalanlarının çoxu ilə yenə də dostluq edirəm. Çoxlu yazıçı, şair dostlarım da var. Onlarla da oturub-dururam. Amma bir şey var ey:

Biz əvvəl həsrəti necə bilmişik-

Kimi səsləyirsən gəlmir haraya.

Araz həsrətini keçə bilmişik,

İndi başqa Araz düşüb araya...

Dediyim odur ki, indi dost arasından, qohum-qardaş arasından, kənd arasından, şəhər arasından, partiya arasından yeni Araz axıb gedir. Bu isə insani münasibətləri pozur. Buna görə də adam qalır ki, bu nə işdi görəsən? İndi də hərdən İsmayıllıya gedirəm. Düzdür, dost-tanış yenə yığılır başıma, amma baxırsan ki, bəziləri əvvəlki kimi deyil. Bu da adamın ürəyinə təsir edir. Mən o adamların baxışına borclu deyiləm. Mən heç vaxt vəzifəyə, can atmamışam. Mən həmişə ona can atmışam ki, vətəndaş olaq, bir olaq.

“Daşlar mənim üçün taledi, ömürdü”

- Sizin daşla bağlı iki məşhur şeiriniz var - “Bu dünyanın qara daşı göyərməz” və “İlahi, mən bu daşı götürüm, götürməyim?” Sizin daşla bu qədər nə alış-verişiniz var axı?

- Doğrusu, mən bilmirəm, niyə haranı qurdalayıram, orada daşa rast gəlirəm. Bəlkə, ona görə ki, daşı bir varlıq kimi çox sevirəm. İllah da ki çaylaqdakı, qayadakı ildırım vurub xına qoyan daşları. Çünki o daşlar mənim üçün taledi, ömürdü. Sizə bir söhbət də danışım. Əvvəllər mən Əhmədlidə yaşamışam. Orada daşdan əhəng bişirən bir soba vardı. O sobada daşlar yananda, ilahi, necə əzab çəkirdilər. Mən o daşların yanmasına böyük ağrı ilə baxırdım. Daş da yanarmış...

- Musa müəllim, qələm əhli, nədənsə, həmişə unudulmaq qorxusu ilə yaşayıb. Siz bu hissi yaşamırsınız ki?

- Mənim fikrimcə, insan iddiasız və təmənnasız yaşayanda xoşbəxt olur. Yəni, gərək, etdiyin yaxşılığa görə təmənna gözləməyəsən. Mən özümü elə tərbiyə etmişəm ki, heç vaxt etdiklərimə görə əvəz gözləməmişəm. Heç nədə iddiam olmadığına görə də unudulmaqdan qorxmuram. Unudularam, unudulmaram, onu el bilər.

- Həyatınızda cəmiyyətlə bağlı heç unuda bilmədiyiniz hadisələr olubmu?

- Çox olub. Bu ondan doğub ki, mən çox sadəlövh, hər şeyə tez inanan adam olmuşam. Mən hər şeydə səmimiyyət, inam axtarmışam. Təəssüf ki, bu düşüncədə olmağım çox vaxt mənə baha başa gəlib. Mən o vaxtlar nə Stalinə, nə də Kommunist Partiyasına, nə ona, nə buna şeir yazmışam. Daha doğrusu, yaza bilməmişəm. Onu da deyim ki, heç deyən də olmayıb ki, onu yazma, bunu yaz.

- O zamankı həsrətlə, bu zamankı vüsal necədir?

- Doğrusu, qələm əhlinə sovetin qayğısı daha böyük idi. İndi azadlıqdır. Nə istəsən yazırsan, çap etdirirsən, ancaq qayğı yoxdur. Bu saat bizdə yazıçı-şair əməyi qədər ucuz heç nə yoxdur.

“Özüm üçün qurduğum o aura ilə mən çox xoşbəxt oluram”

- Sizin şeirlərinizi oxuyanda sözdən başqa, onun özü ilə daşıdığı nəyisə hiss edirsən. Bu şeirlər adama təkcə söz kimi deyil, ruh kimi gəlib çatır. Siz təbiətə ruhən qovuşa bilirsinizmi?

- Açıb demək çətindir ki, mən daşdan, yaxud ağacdan yazanda təbiətə qovuşuram. Amma mən həmin anda, həqiqətən, ağaca ağac kimi, daşa daş kimi baxmıram. Yəni onlar elə bil ki, mənim tay-tuşlarımdı, mənim ömür-günümdü, ömrün yollarını onlarla birgə gedirik. Onu da deyim ki, Azərbaycan dili qədər mənimçün zəngin dil yoxdur. Niyə? Ona görə ki, hər şeyi necə fikirləşirəmsə, bu dildə rahat ifadə edə bilirəm. Yəni dilim imkan verir ki, kövrəkliklə o daşı, o ağacı danışdırıb, oxucuya hissimi, duyğularımı çatdıra bilim. Mən öz dilimə minnətdaram.

- Bəs poetik məqamları yaşayıb, yenidən cəmiyyətə qayıdıb təzadlarla üzləşmək daxilən sizi ağrıtmır ki?

- Bu sual mənə çox doğmadır. Doğrudan da, o auranı mən özüm üçün yarada bilirəm. Onda mən heç nəyi görmürəm- nə dost vəfasızlığını, nə həyatdakı eybəcərlikləri, nədə ailəni. Özüm üçün qurduğum o aura ilə mən çox xoşbəxt oluram. Elə ki, şeirimi yazıb qurtarıram, o aura dağılır, belə demək olarsa, o xoşbəxt anlarım da bitir, yenə qayıdıram qayğılı həyata.

- Sizcə, sözün də bazara çıxarılması normal haldırmı?

- Çox qəribədir ki, mən əvvəlcədən bu mövzunu yazmışam. “Hadinin şeir bazarı” adlı bir şeirim var. Orada yazmışdım ki, adam da şeir satarmı? Belə də iş olarmı? Sən demə, 7-8 ildən sonra bu bizə də qismət olacaqmış. Amma mənim fikrimcə, mənəviyyatı bazara çıxarmaq olmaz. Çünki mənəviyyat böyük şeydir. Onun cəmiyyətə gətirdiyi gəlir ölçüyəgəlməzdir.

- Əvvəl budaq-budaq suda uyuyan,

Sonra çarxı dönüb, arxı quruyan

Bir yağışa həsrət söyüdlər kimi

Eləmədiklərim yandırar məni.

Özümə verdiyim öyüdlər kimi

Eləmədiklərim yandırar məni.

Musa müəllim, hansı hadisələr, hansı olmuşlar yandırıb sizi? Bu nəyin peşmançılığıdı?

- Yox, daha ömrümdə açılmaz o yaz,

Bir qanadım yorğun, birisi pərvaz.

Elədiklərimdən yaxam qurtarmaz,

Elmədiklərim yandırar məni.

Bağışla, daha o barədə heç bir izahat verməyəcəyəm.

“Mənim ruhum daim Uca Yaradanla bağlıdır.”

- “Bu dünyanın qara daşı göyərməz” kitabınızın arxasında belə bir bənd var:

Dünyanın zəmisi heç imiş demə,

Dünyanın gəmisi köç imiş demə,

Heçimi, köçümü indi bilmişəm

İndi bilməyim də gec imiş demə.

Bu şeirinizdə də, “Ilahi, mən bu daşı götürüm, götürməyim?” adlı şeirinizdə də oxucunun üzərinə güclü dini ovqatla, cənnət-cəhənnəm qorxusu ilə, inanclarla gəlmisiniz. Bilmək istəyirik ki, Musa Yaqub Allahına nə qədər bağlıdır? Yaradanını nə qədər sevir?

- Bilirsiniz, mən sırf Allahsevənəm. Mənim ruhum daim Uca Yaradanla bağlıdır. Ürəyimdə həmişə belə inam olub ki, haradansa, məni idarə edən var, mənə ruh göndərir, söz göndərir və mən o sözü yazıram. “Saxlamışıq” adlı bir şeirim var. İnanın, mən o şeiri tamamilə yuxuda yazmışam. ...Gördüm ki, ağ atın belində gedirəm... Bu misralar axdı ürəyimə:

Qaçarı atları biz

Yollara saxlamışıq.

Uçarı durnamızı

Çöllərə saxlamışıq.

Adamlar yıxhayıxda,

Canımız çıxhaçıxda,

Ruhumuz alabaxta

Çöllərə saxlamışıq.

Könlümün mahnısı döz,

Sussa da gecə-gündüz,

Qəfəsdə bülbülümüz

Güllərə saxlamışıq.

Allahdan paydı gələn,

Bu payı kimdi bölən?!

Bölgünü haqqı bilən

Əllərə saxlamışıq və sair.

Həmişə fikirləşirəm ki, haqq-ədalət nə vaxt gələcək və o payı bərabər böləcək?

- Ad gününüzü keçirirsinizmi?

- Keçən il, o biri il keçirdim. Uşaqlar, dostlar yığışdılar Buynuza. Çox adam gəldi. Çoxlarını da dəvət etməmişdim.

- Dolanışığınız necədir?

- Nəyim varsa, ona qaneyəm. Qismətimlə dolanıram. Mən həm də Söz Azadlığının Müdafiə Fondunda işləyirəm. Oradan da məvacib alıram. Oğlum Şəhriyar da Fövqəladə Hallar Nazirliyində baş hüquqşünas işləyir.

- Ailədə neçə nəfərsiniz?

- Bir oğlum, iki qızım, altı nəvəm var. İki qız nəvəm, dörd oğul nəvəm.

- Musa müəllim, xoşbəxt ailənin, sizcə, təməli nədir?

- Xoşbəxt ailənin təməli odur ki, hər dəqiqəbaşı nəsihət verməyəsən. Ərlə arvadın bir baxışında min qanun yatır. Qarşılıqlı hörmət-izzət olan ailənin təməli həmişə möhkəm olar. Şükür Allaha ki ailə tərəfdən özümü xoşbəxt hiss edirəm.

- Sizcə, möhkəm cəmiyyətin təməli nədir?

- Hər vətəndaşını xoşbəxt insan eləmək. Ona əsl vətəndaş kimi qayğı göstərmək.

- Bəs xoşbəxt dövlətin rəmzi nədir?

- Əgər dövlət öz vətəndaşını xoşbəxt edə bilirsə, onu sevirsə, o dövlətin təməli sağlamdır.

- Bəs xoşbəxt bir liderin rəmzi nədir?

- İndiyədək dediklərimi yerinə yetirən, daim xalqını düşünən, millətin ağsaqqallarına, alimlərinə, loğmanlarına qulaq asan.

“Biz çətin gündə Türkiyədən, Təbrizdən başqa üzümüzü hara tuta bilərik ki?”

- Azərbaycandan Türkiyə sizin üçün necə görünür?

- Türkiyə ilə bağlı böyük həsrətlərimiz olub. Mən yeniyetmə və cavan çağlarımda yaylağa özümlə radio aparırdım ki, orada türk şərqilərinə qulaq asım. Onda mən özümü çox xoşbəxt sayırdım. Fikirləşirdim ki, görəsən, Türkiyəyə gedib, İstanbulda istədiyim kimi gəzib-dolaşmaq mənə qismət olacaqmı. Bir də Təbriz üçün belə dəhşətli həsrəti yaşamışıq. Şükür Allaha ki, biz qovuşduq. Münasibətlər başladı, bəzən aramızda hətta incikliklər də oldu. Amma, mənim fikrimcə, ən böyük arxa və dayağımız elə Türkiyədir. Axı biz çətin gündə Türkiyədən, Təbrizdən başqa üzümüzü hara tuta bilərik ki?

- Sizcə, Azərbaycan əhalisinin neçə faizi bu fikirdədir?

- Elə bilirəm ki, əksəri. Bəzən özünü göstərmək istəyən adamlar başqa cür fikir söyləyə bilərlər. Bu günlərdə Türkiyənin Baş naziri Rəcəb Rayyip Ərdoğanın Davosdakı çıxışı ürəyimdən tikan çıxardı, qəlbimi qürurla doldurdu. Əsl türk oğlu kimi hərəkət elədi. Çox qürurlandım.

- Musa müəllim, arzularınızın hamısı həyata keçibmi?

- Eh, bizdə hardaydı o bəxtəvərlik. Elə bilirəm ki, əksər insanların ümidlərinin, arzularının çoxu yarımçıq, yaralı qalır...

- Musa müəllim, sizin məhəbbət şeirlərinizi oxuyanda bəzən adam başqa şeylər hiss edir. Heç evdə sizə deməyiblər ki, bu nədir yazmısan, kimə yazmısan?

- Bizim əlimizdə böyük vasitə, azadlıq var. Deyiblər ki, əlbəttə, şair sözü yalandır. Yəqin ki, həmin şeirlərin hamısının istinadgahı, söykənəcəyi var. Qaldı ki, o şeirlərlə bağlı evdə elə bir narahatlıq olmayıb. Bəlkə də, içəridə giley olub, ancaq dilə gətirib, üzə vurmayıblar.

- Mənəvi dəyərlərimizdə, ailə münasibətlərimizdə bir dağılma, aşınma hiss etmirsiz ki?

- Bəzən şoumen aparıcılar ekrana çıxıb xalqa nəsihət verirlər. Belə olmaz. Telekanallar o ixtiyarı onlara verməməlidirlər ki, hər yetən xalqa əxlaq dərsi keçsin. Bu gün mənəvi dəyərlərimizi saxlayan bir qüvvə yoxdur. Onu da bazara salmışıq. Çünki şou qazanc gətirir. Amma min qazanc gətirirsə, milyon abrımızı, adət-ənənəmizi, dəyərlərimizi, əxlaqımızı aparır. Adət-ənənə də qiymətdən düşəndə, çaşqın bir həyat yaşanır.

- Ailədə ata-babalardan qalma mühafizəkar qanunlar var. O qanunlar sizin ailədə də yaşayırmı?

- Mən o mühafizəkar qanunları sevirəm. Hər birinin öz yeri var. Meyvə budaqda bitir, yoxsa gövdədə?

Əlbəttə ki, budaqda. Amma bütün budaqlar gövdə üzərində dayanır. Ailə də belədir - böyüyün öz yeri var, kiçiyin öz yeri.

- Evdə sizə necə müraciət edirlər?

- Oğlum, qızlarım, nəvələrim mənə dədə deyirlər, kürəkənlərim isə Musa müəllim deyə çağırırlar.

- Ovçuluqla aranız necədir?

- Ova çox getmişəm. Ancaq hələ ki qan tökməmişəm, bir güllə də atmamışam.

- Musa müəllim, gözəl şeirlərinizə və söhbətə görə qəzetimizin əməkdaşları, çoxsaylı oxucuları adından sizə təşəkkür edir və cansağlığı arzulayırıq.

Səməd Məlikzadə.

Zaman.-2009.-7-9 fevral.- S.12-13.