“12 min 500 nəfər Ahıska türkü Gürcüstandakı ata-baba yurdlarına qayıtmaq üçün ərizə verib”

Ahıska türklərinin “Vətən” cəmiyyətinin Azərbaycan nümayəndəliyinin rəhbəri İbrahim Bürhanov deyir ki, indi soydaşlarımızın Gürcüstan ərazisindəki doğma yurdlarına qayıda bilmələri üçün əlverişli şərait yaranıb.

Sadəcə, buna nail olmaq üçün kifayət qədər maliyyə vəsaiti lazımdır. İbrahim Bürhanovun sözlərinə görə, təmsil olunduğu qurum bu problemi həll etmək üçün millət vəkili Qənirə Paşayevanın dəstəyi ilə birgə marafona başlayacaq. Həmin tədbirdən əldə olunacaq vəsait Vətənə qayıtmaq istəyən Ahıska türklərinin problemlərinin həllinə sərf olunacaq.

- İbrahim bəy, Ahıska türklərinin dədə-baba torpaqlarından sürgünündən 65 il ötür. Bu illər ərzində bununla bağlı araşdırmalar aparılıbmı, yəni müəyyən edilibmi ki, ahıskalıların sürgün edilmələrində əsl məqsəd nə olub?

- 1944-cü ildə - İkinci Dünya müharibəsinin taleyinin bəlli olduğu bir vaxtda sovet rəhbərliyinin tapşırığı ilə Gürcüstanla Türkiyənin sərhəd rayonları olan Ahıska, Adıgül, Aspinza, Bağdanovka, Axırkələk rayonlarının 224 kəndindən, hərbi xidmətdə olanları da nəzərə alsaq, 130 minə yaxın insanımız Orta Asiyaya sürgün edilib. Həmin dövrdə Stalin SSRİ Dövlət Müdafiə Şurasının sədri idi və onun imzası ilə sürgün olunan insanların çoxu arxa cəbhədəki dinc yaşayan insanlar, yəni qocalar, əlillər və uşaqlar idilər. Apardığımız araşdırmalar göstərir ki, həmin dövrdə sürgün edilənlərin 70 faizi uşaq olub. Sürgün zamanı yollarda 17 minə yaxın insan həlak olub. Sürgün edilənlərin bir hissəsi Orta Asiyaya, o cümlədən Azərbaycana yerləşdirilib. Həmin əməliyyatla bağlı sənədlərdə yazılırdı ki, Gürcüstanın cənubundakı sərhəd rayonlarını möhkəmlətmək məqsədilə həmin ərazidə türk, kürd və xemşillər müvəqqəti olaraq başqa ərazilərə köçürülməlidirlər. Amma bilindiyi kimi, bu, müvəqqəti köçürülmə olmadı və biz bunun əzabını indi də çəkirik. Əslində məqsəd başqa idi. Belə ki, 1944-cü ildə artıq sovet ordusu İkinci Dünya müharibəsində qələbə çalmaq üzrə idi və bir az da iştahalanmışdı. Stalinin niyyəti Gürcüstanın cənub sərhədlərini Türkiyə torpaqlarını zəbt etmək yolu ilə bir az da genişləndirmək idi. “Xalqlar atası” düşünürdü ki, əgər həmin ərazilərdə sovet ordusu bir az irəliləsə, orada yaşayan Ahıska türkləri onlara mane ola bilər. Lakin Türkiyəyə hücum etmək cəhdləri Stalinə müyəssər olmadı, çünki türk ordusu sərhəddə möhkəm dayanmışdı. Ahıska türklərinin köçürülməsi ilə bağlı digər bir ehtimal da var. Belə ki, həmin dövrdə Qafqazdan türkləri çıxarmaq və onların yerinə erməniləri və gürcüləri yerləşdirmək siyasəti hökm sürürdü və Ahıska türklərinin sürgün edilməsi də bu prosesin davamı hesab oluna bilər.

- Ahıska türkləri dədə-baba torpaqlarını tərk edərkən özləri ilə nələri apara biliblər?

- Həmin yerlərə əsasən ermənilər və gürcülər köçürülüblər. Ahıskalılar doğma yurddan çıxarkən nələri olubsa, qoyub çıxıblar. Onların cəmi 16 kiloqramlıq yük götürmək hüquqları olub. Əhali də soyuqdan donmamaq üçün ancaq qalın geyimlərini götürüb. Ahıskalıların var-dövləti isə ordudan tərxis olunmuş gürcü və erməni ailələrinə paylanıb.

- İbrahim bəy, hazırda ahıskalılar əsasən haralarda yaşayırlar?

- Bu gün ahıskalılar dünyanın 4600 nöqtəsinə səpələniblər. Kiçik bir toplumu bu hala salmaq, onun mədəniyyətinə, adət-ənənəsinə, varlığına təcavüz etmək, yollarda 17 minə yaxın insanını qırmaq əsl genosid deyilmi? Bunun başqa adı yoxdur. Dağlıq ərazilərdə yaşayan insanları aparıb Özbəkistanda quru, susuz düzənliyə töküblər və əhali çox dəhşətli gün-güzəran yaşayıb. Bu azmış kimi, həmin insanlara qarşı düz 12 il komendant rejimi tətbiq olunub.

- Gürcüstan parlamenti Ahıska türklərinin geriyə qayıtmaları ilə bağlı qərar qəbul edəndən sonra nə dəyişdi?

- Ahıska türkləri 1956-cı ildə komendant rejimindən azad olunandan sonra özlərinə “Vətən” cəmiyyəti qurublar və gizli şəkildə öz hüquqlarının müdafiəsinə başlayıblar. Bu vaxtadək ahıskalılar 181 dəfə Moskvaya nümayəndə göndəriblər və vətənlərini tələb ediblər. Düzdür, Moskva qayıdışla bağlı qərar çıxarırdı, ancaq yerlərdə həmin sənədin icrasına qəti şəkildə imkan vermirdi. Uzun illər sonra mübarizəmizin nəticəsi oldu və 2007-ci ildə Gürcüstan parlamenti Ahıska türklərinin geri qayıtmalarına imkan verən qərar qəbul etdi. Bu qanunda bəzi çatışmazlıqlar var, ancaq istənilən halda, parlamentin belə bir qərar qəbul etməsi müsbət haldır.

Həmin qərar qəbul edilənədək Ahıskaya bir ailə də olsa geri qayıda bilməmişdi. İndiyədək isə 51 ailə oraya qayıdıb. Biz onlarla mütəmadi görüşür və lazım olan yardımları edirik. Ancaq orada ümumilikdə 82 kənd tamamilə məhv edilib. Həmin yaşayış məntəqələrini bərpa etmək, orada yenidən məskunlaşmaq təkcə Ahıska türklərinin istəyi ilə mümkün olan iş deyil. Bunun üçün bütün dünya türkləri maddi dəstək göstərməlidirlər. Artıq 12 min 500 nəfər Ahıska türkü geri qayıtmaq üçün cəmiyyətimizə müraciət edib. Onların əksəriyyəti ailə başçısıdır.

- Əvvəllər Ahıska türkləri kütləvi şəkildə Türkiyəyə köçürdülər. Bu proses indi də davam edirmi?

- Hazırda Türkiyədə 50 min nəfərdən çox Ahıska türkü yaşayır. Türkiyəyə axın 1999-cu ildə güclənmişdi. Ancaq Gürcüstan parlamenti belə bir qərar qəbul edəndən sonra bu axın azalıb. Bunun isə əsas səbəbi insanların geriyə qayıdacaqları ilə bağlı ümidlərinin daha da artmasıdır. Hər bir Ahıska türkü geriyə qayıtmaq arzusundadır və buna etiraz edən bir nəfər də yoxdur. Amma hər şey Gürcüstan rəhbərliyinin bu işə münasibətindən və orada qurulacaq şəraitdən asılıdır.

- Sürgündən sonra həmin ərazilərə, yəni Ahıskaya yerləşdirilmiş insanların ahıskalıların geri qayıtmalarına münasibəti necədir?

- Onlar bunu normal qarşılayırlar. Çünki o insanlar da bilirlər ki, həmin yerlər ahıskalıların dədə-baba torpaqlarıdır.

- İbrahim müəllim, bildiyimizə görə, yaxın vaxtlarda Ahıska türklərinin doğma ocağa qayıdışlarına kömək məqsədilə marafona başlayacaqsınız. Ümidiniz necədir?

- Biz “Vətən” cəmiyyəti olaraq, Ahıska türklərinin geriyə qayıtmalarını təmin etmək məqsədilə hörmətli millət vəkilimiz Qənirə xanım Paşayeva ilə birgə yeni bir marafona başlayırıq. Marafondan əldə edilən gəlirlər hesabına geriyə qayıdan və qayıtmaq istəyən Ahıska türklərinə maddi yardımlar olunacaq. Marafona mart ayının 20-dən sonra start verməyi planlaşdırırıq. Hər bir ahıskalı bu marafondan çox şey gözləyir. Ümid edirik ki, hər şey gözlədiyimiz kimi olacaq. Soydaslarımızın öz yurdlarına qayıtmaları uzun çəkə bilər. Bu prosesi sürətləndirmək isə bizim əsas vəzifələrimizdən biridir. Prosesi sürətləndirmək üçün isə bu işə Türkiyəni və müxtəlif beynəlxalq təşkilatları cəlb etmək lazımdır. BMT-nin Qaçqınların İşi üzrə Ali Komissarlığı, həmçinin ATƏT-in Milli Azlıqlar üzrə Komissarlığı artıq bu prosesə cəlb olunublar. Avropa Şurasının Azsaylı Əhalinin Hüquqları üzrə Mərkəzinin rəhbəri də bizimlə əməkdaşlıq edir.

İntiqam Nicat.

Zaman.- 2009.- 12-13 fevral.- S. 12.